یاسای فڕۆکەوانی نێودەوڵەتی ئەو بوارەی یاسایە کە یاسا و ڕێسا یاساییەکانی پەیوەست بە ڕێکخستنی تێپەڕین و کارپێکردنی فڕۆکە، هەروەها پەیوەندییەکانی سەرهەڵدانی ئەم چالاکییانە دەکۆڵێتەوە (جەباری، ١٣٨١: ٧). ئەم مافانە لە ڕاپۆرتی ساڵی ١٩١٠ و دوای پەیمانی پاریس لە ساڵی ١٩١٩ دەست پێدەکات کە یەکەم بەڵگەنامەی یاسایی پابەندکەرە لە بواری مافە ئاسمانییەکان؛ لە ساڵانی ١٩٢٦ و ١٩٢٨ گەیشتە پەیماننامەی ئیبرۆ-ئەمریکی [1] و پان-ئەمریکی [2] و بە پەیمانی شیکاگۆ [3] لە ساڵی ١٩٤٤ و دامەزراندنی ICAO لە ساڵی ١٩٤٧ گەیشتە لوتکە.
لە پەیمانی شیکاگۆدا، دوای ئەوەی لە بڕگە سەرەتاییەکانی پەیماننامەکەدا بنەما و ڕێساکانی بەڕێوەبردنی فڕۆکەوانی نێودەوڵەتی، لەوانەش سەروەری، خستەڕوو، فڕۆکەی نیشتمانی لە فڕۆکە حکومییەکان جیادەکاتەوە و مەرجی ئەوە دەخاتە ڕوو کە ئەم پەیماننامەیە تەنیا لە فڕۆکەی نیشتمانیدا سنووردارە و فڕۆکەی حکومی ناگرێتەوە [4]. وە لەکاتێکدا ڕایگەیاندووە کە خاوەندارێتی فڕۆکەکە یان بەڕێوەبردنی هێڵی ئاسمانی لەلایەن حکومەتەوە هیچ ڕۆڵێکی نییە لە دیاریکردنی جۆری فڕۆکەکەدا؛ ئەو دەستەواژەی فڕۆکەی حکومی بەو فڕۆکانە دەزانێت کە لە خزمەتگوزارییەکانی سوپا و گومرگ و هێزەکانی پۆلیسدا بەکاردەهێنرێن.
لە لایەکی ترەوە ئەم پەیماننامەیە لە مادەی (٨)ی خۆیدا ئاماژە بە فڕۆکەی بێ سەرنشین[5] دەکات و دەڵێت: "هیچ فڕۆکەیەک کە توانای فڕینی بێ فڕۆکەوانی هەبێت نابێت بەبێ مۆڵەتی تایبەت و بەپێی بڕگەکانی ئەو مۆڵەتە بەسەر وڵاتانی پەیمانبەستی دیکەدا بفڕێت". ." بەبێ فڕۆکەوان بفڕە هەر وڵاتێکی گرێبەستکار بەڵێن دەدات کە کۆنترۆڵی فڕینی فڕۆکەیەکی بێ سەرنشینی لەو شێوەیە لەو ناوچانەدا بکات کە ئازادن بۆ فڕینی فڕۆکە نیشتمانییەکان بۆ ئەوەی هیچ مەترسییەک لەسەر فڕۆکە نیشتمانییەکان دروست نەبێت.
بۆیە پەیماننامەی شیکاگۆ ڕێنماییەکی تایبەتی هەیە بۆ فڕۆکەی بێفڕۆکەوان کە لە مادەی (٨)دا دیارە. لە ساڵی ٢٠١١ بە داننان بە پەرەپێدانی تەکنەلۆژیای فڕۆکەی بێ سەرنشین وەک دیاردەیەکی نوێ لە سەرانسەری جیهان، وڵاتانی ئەندامی ICAO دەستیان کرد بە دروستکردنی چوارچێوەیەکی یاسایی بۆ بەکارهێنانی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان کە لە مادەی (٨)ەوە فراوانتر بوو. لە کۆتاییدا، حکومەتەکان لە پێشکەشکردنی زنجیرەیەک ستاندارد و پراکتیزە پێشنیار کراوەکان سەرکەوتوو بوون [11] (SARPs) لە ژێر ناوی ڕێساکانی فڕۆکەی بێ سەرنشین، کە هەرچەندە تایبەتە بە بەکارهێنانی فڕۆکەی بێ سەرنشینی مەدەنی، بەڵام دەتوانێت وەک چوارچێوەیەکی ڕەوا بۆ بەکارهێنانی فڕۆکەی بێ سەرنشین بێت فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکان لە ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکاندا چەکدار بن. (Ronconi, 2014: 161)
لەسەر بنەمای ئەمەش یەکێک لەو پرسانەی کە لە بەکارهێنانی فڕۆکەی بێفڕۆکەواندا هاتۆتە ئاراوە ئەوەیە کە ئایا یاسای فڕۆکەوانی نێودەوڵەتی ڕێسای بەکارهێنانی فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی هەیە و ئایا دەتوانرێت ڕێسای ڕێکخستنی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان لە پەیمانی شیکاگۆوە وەربگیرێت.
سیستەمی فڕۆکەی بێ سەرنشین [6] وەک فڕۆکەی بێ سەرنشین لە چالاکییە سەربازی و حکومییەکان وەک فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی چاودێری لەسەر ڕێوشوێنی فریاگوزاری، ئاگرکەوتنەوە لە دارستانەکان و پاراستنی بەنداو و دامەزراوە تایبەتەکان لەلایەن دامەزراوە تایبەتەکانەوە بۆ شتگەلێکی وەک نەخشەکێشان، وێنەگرتن و چاککردنەوەی دزەکردنی بۆری غاز بەڵام ڕێکخستنی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان لە قۆناغە سەرەتاییەکانی گەشەکردندایە و چەندین ڕێکخراو کە هەوڵدەدەن فڕۆکەی بێفڕۆکەوان ڕێکبخەن وەک ICAO [7] و ڕێکخراوی ئەوروپی بۆ سەلامەتی و بەرهەمهێنانی ئامێرە ئۆتۆماتیکیەکانی فڕین [8] ئەو کارە دەکەن (

 

 

( Završnik, 2016 : 186).
https://justpaste.it/kurdestanlaws
🟡الحقوقی💢مافپەروەر💢jurist‏🟡
*******************************
[1] Madrid: Ibero -American Convention on Air Navigation(CIANA)
[2] Pan – American Convention
[3] ڕێککەوتنی فڕۆکەوانی مەدەنی نێودەوڵەتی (Convention on International Civil Aviation, Chicago Convention 1944:CC44
[4] بڕگەی (ا) لە مادەی (3)
[5] Aircraft without a pilot
[6] Standards and Recommended Practices (SARPs)
[7] Unmanned aircraft systems (UAS)
[8] ICAO
[9] The European organization for the safety and efficiency of ATM (EUROCONTROL)
htttps://prb.ctb.iau.ir/article_665565.html