ئاشكرایە لێك نزیك بوونەوە و هاوئاهەنگی لە نێوان گەلانی جیهاندا بابەتێكی نوێ نییە، بەتایبەتی لە جیهانی دیپلۆماسی و پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكاندا، بەڵكو ئامانجێكە كە بیرمەند و سیاسەتمەدارەكان هەمیشە داكۆكییان لەسەر كردووەتەوە،جگە لەوەش ڕێكخراوە نێودەوڵەتییەكانیش بڵاوكردنەوەی گوتاری جۆراوجۆریان لەسەر ئەو بابەتە لە پێشینەیان بووە، لەوانەش «هەمەجۆریی كەلتووری» كە یەكێكە لە بابەتە گرنگەكان و پایەی سەرەكیی گەڕان بووە بە دوای هاوئاهەنگی لە نێوان هەموو گەلان و یەكسانی و پێدانی ماف بە بەرانبەر و چەسپاندنی دادپەروەری، چونكە هیچ كۆمەڵگەیەك ناتوانێت بەبێ پەیوەندی لەگەڵ كۆمەڵگەكانی دیكەدا بژی، تەنانەت ئەگەر لە ڕەچەڵەك و زمانیشدا لە یەكتر جیاواز بن.

دەسەڵات بەردی بناغەی زانستی سیاسییە كە تیایدا زانا و توێژەران بە گشتی لەسەر ئەوە كۆكن كە حوكمڕان دەسەڵاتێكی گەورەی هەیە لە داڕشتنی سیاسەتی گشتی و سیاسەتی دەرەكی و پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكاندا، هەرچەندە بۆچوونی جیاواز هەیە سەبارەت بە پێناسەی دەسەڵات، بەڵام دەسەڵات یەكێكە لەو هۆكارە گرنگانەی كە چالاكیی دەوڵەت لە كەشوهەوای كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیدا دیاری دەكات. وەك ئەكتەرێكی كاریگەر مامەڵە دەكات كە بەردەوامی و باڵادەستیی خۆی دەسەپێنێت، بەڵام دەسەڵات بە تەنیا بەس نییە بۆ ئەوەی كاریگەری لەسەر دەوڵەت دروست بكات، بۆ دروستكردنی سیاسەتێكی كاریگەر بۆ بەكارهێنانی ئەم دەسەڵاتە لە چالاكییە بەرجەستەكراوەكانی بواری دەوڵەت و جیهانی نێودەوڵەتیدا وەك چالاك و دینامیكی هۆكار.

وڵاتانی بەهێز و زلهێزەكان هەمیشە پشت بە ناوەندی لێكۆڵینەوە و بیرمەندەكانیان دەبەستن لە كاتی بڕیاردان و ڕووبەڕووبونەوەی ئالنگارییەكان و دوور لە پەنابردن بۆ بەكارهێنانی هێزی زبر و دەسەڵاتی ڕەق. لەو ڕوانگەیەوە لە سەرەتای ساڵانی نەوەدەكانەوە بیرمەندەكان جۆرێكی نوێی دیپلۆماسی نێودەوڵەتییان بەرهەم هێناوە، كە بریتییە لە «دیپلۆماسیی كەلتووری.»

مەبەست لە «دیپلۆماسیی كەلتووری» كە لەلایەن توێژەرانی «كامینغز» پێناسەی بۆ كراوە، بریتییە لە «ئاڵوگۆڕی بیرۆكە و زانیاری و هونەر و لایەنەكانی دیكەی كەلتوور لە نێوان گەلاندا»، بۆ بەرزكردنەوەی ئاستی لێكتێگەیشتن و پێكهێنانی پێكهاتەیەكی گرنگی هەوڵە دیپلۆماسییە فراوانترەكان و بە سادەیی هەموو ئەو شتانەی كە نەتەوەیەك دەیكات بۆ ئەوەی خۆی پێی بناسێنێت.

بە لەبەرچاوگرتنی جەوهەری دیپلۆماسیی كەلتووری، كە ڕێگە بە وڵاتان دەدات، دەربڕینی داهێنەرانەیان هاوبەش بكەن، بە شێوەیەكی سرووشتی و نەرمونیان، هەر بۆیە دەتوانێت یەكێك بێت لە كاریگەرترین ئامرازەكانی دیپلۆماسی، هەروەها نموونەیەكی ڕاستەقینەی ئەوەی كە ئەمڕۆ پێی دەوترێت «هێزی نەرم»، واتە توانای ڕازیكردن و كاریگەریدانان لە ڕێگەی كەلتوور و بەها و بیرۆكەكانەوە، نەك دەسەڵاتی سەخت و زبر، كە لە ڕێگەی ئۆپەراسیۆنە سەربازییەكانەوە جێبەجێ دەكرێت.

كاتێك باسی دەسەڵات دەكەین، هەمیشە بیر لە توندوتیژی، یان هێزی سەربازی دەكەینەوە، بەڵام هێزی نەرم یەكێكە لە جۆرە گرنگەكانی دەسەڵات. هێزی نەرم چەمكێكە كە لەلایەن «جۆزێف نای» لە زانكۆی هارڤاردەوە داڕێژدرا بۆ وەسفكردنی توانای ڕاكێشان و لكاندنی، یان بەكارهێنانی هێز وەك ئامرازێك بۆ ڕازیكردن. جۆزێف نای، ڕوونیشی كردەوە كە «لە سەردەمی زانیاریدا متمانە دەگمەنترین سەرچاوەیە.»

هەرچەندە پێش ئەویش هاتبوو لە مێژوودا لەلایەن كۆنفۆسیۆس و سۆكرات و ئەنتۆنیۆ گرامشی لە یەكێك لە تیۆرییەكانیدا سەبارەت بە باڵادەستیی كەلتوور لەگەڵ سەرمایەداری و بەرەی سۆسیالیستی، بەڵام بەقەد ئێستا نییە كە لەژێر بیرۆكەی جۆزێف نای، لە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان و سیاسەتی دەوڵەتدا بەكار هاتبێت. دەتوانرێت بڵێین: هێزی نەرم دەتوانێت زۆرترین سوود بەدەست بهێنێت، بەڵام نابێت ئەوەمان لەبیر بچێت كە هێزی نەرم بەبێ هۆكاری گرنگ و هەستیار وەك ئابووری و سەربازی، كە ئاراستە كراون بۆ كۆكردنەوەی هەموو ئەمانە بە داڕشتنی سیاسەتی گشتی. بە بەكارهێنانی هێزی نەرم، دەوڵەت دەتوانێت بە ئامانج و بەرژەوەندییەكانی خۆی بگات، كە هەمیشە هەوڵی بەدەستهێنانی داوە.

هێزی نەرم لە زۆر بواردا پراكتیزە دەكرێت، وەك كەلتوور و وەرزش و گۆرانی، براند و ...هتد، تەنانەت فیلمیش، بۆ نموونە ئەمریكا جگە لەوەی هێزی سەربازی و ئابووریی بەهێزی هەیە، هێزی نەرمی زیاتر و هەژموونی نێودەوڵەتیی بەهێزی هەیە، كە لە ڕێگەی (فیلمی هۆلیوود، خواردنی خێرا، جلوبەرگ، براند و...هتد) بەكاری دەهێنێت، ئەوەش زیاتر تێكەڵكردنی كەلتوورییە و كاریگەری لەسەر تاكەكانی كۆمەڵگەی جیهانی داناوە، واتە جۆرێك داگیركاریی فیكرییە و زۆرترین كاریگەری لەسەر دۆخی سیاسی و پەیوەندییە سیاسییەكان هەیە.

هێزی نەرم لە ڕوانگەی «جۆزێف نای»ـەوە لەسەر سێ بنەما سەرچاوە دەگرێت ئەوانیش:

1. كەلتوورەكەی لەو شوێنانەدایە كە كەسانی دیكە بۆ خۆیان ڕادەكێشێت.

2.  بەها سیاسییەكانی كاتێك لە ناوخۆ و دەرەوەدا بەپێی ئەوان دەژی.

3.  سیاسەتی دەرەوەی خۆی كاتێك كەسانی دی بە ڕەوا و ئەخلاقی سەیری دەكەن.

ئەم درێژكراوەی پەیوەندییە یارمەتیدەر بووە لە كۆكردنەوەی خەڵك و لە هەمووی گرنگتر هێزێكی نوێی بە كەلتوور بەخشیوە. كاتێك ئێمە جەخت لەسەر ڕۆڵی ڕۆشنبیری دەكەینەوە لە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان، ئەمە بۆ ئەوەیە كە ئاماژە بەوە بكەین، وڵاتانی پێشكەوتوو دەركیان بە گرنگیی پیشەسازییە كەلتوورییەكان كردووە لە ئاڵوگۆڕە بازرگانییەكانیاندا، ئەمەش ڕێگەی پێ داون كە بە دیپلۆماسیی نەرمونیان پەیوەنییەكانیان بەهێز بكەن، لە پێناو بەدەستكەوتنی زۆرترین سوود بە كەمترین تێچوون. لە كۆتاییدا ئەوەی گرنگە بۆ هەرێمی كوردستان، بەكارهێنانی هێزی نەرمە لە پەیوەندییەكانی نێوان هەرێم و حكومەتی ناوەند بەتایبەتی و وڵاتانی جیهان بەگشتی.

 لە جیهانێكدا ئامرازەكانی پەیوەندیكردن جۆراوجۆر بووە و، پاش ئەو شۆڕشە تەكنەلۆژیایەی كە دونیای كردووە بە گوندێكی بچووك، ئیتر ئاسان و لۆژیكی نییە، قسەی زبر و چەوساندنەوەی وڵاتێك لەلایەن وڵاتێكی دیكەوە. هەر بۆیە هەوڵەكان كۆكرانەوە بۆ ئەوەی زمانێكی دیپلۆماسیی سیاسیی نەرم بەكاربهێنرێت و، بۆ بەدەستهێنانی دەستكەوت و ئامانجەكان و ڕەوانەوەی كێشەكان، كە باشترین و گرنگترین ڕێگایە بۆ دەسەڵاتی سیاسی كە لە ڕێگەی دیپلۆماسیەت و هێزی نەرمەوە بە ئامانجەكانی بگات.

 

مامۆستای زانكۆ، زانستە سیاسییەكان