لە سەردەمی بونیادنانی وڵاتی عێراق (1921) و لكاندنی باشووری كوردستان بەم وڵاتەوە، بەردەوام حوكمڕانانی پاشایەتی و كۆماری بە سیاسەتێكی شۆڤێنی كاریان لەسەر سڕینەوەی كورد لەسەر خاكی خۆی كردووە، بەتایبەتی لە سنووری پارێزگای كەركووك، سامانی سرووشتی (نەوت و غاز) هۆكاری یەكەمی پاڵنەرە سەرەكییەكەی حوكمڕانیی عێراق نەبووە بۆ كۆنتڕۆڵكردنی ئەو شارە و بەردەوامیدانیان بە پرۆسەی بە عەرەبكردن (تعریب)، بەڵكو دیوە ڕاستییەكەی جوگرافییە گرنگەكەیەتی، كە ئەم پارێزگایە سنووری جیاكەرەوەی باشووری كوردستانە لە عێراق و هەروەها فرەپێكهاتەیی نەتەوەیی پاڵنەر و خاڵێكی دیكەی نێو سیاسەتە چەوتەكەی حوكمڕانیی عێراق بووە، چونكە پێكهاتە نەتەوەییەكەی هیچ لە بەرژەوەندیی باڵادەستیی ڕەهای حوكمڕانی بەغدا نییە، چونكە پێكهاتەكەی وا هەڵكەوتووە كە عەرەب كەمینەیەكی بێكاریگەری ئەو شارە بووە.

لە هیچ ئامارێكی شاری كەركووكدا عەرەب پێكهاتەی یەكەمی شارەكە نەبوون، بۆ نموونە ئەگەر تەماشای ئاماری ساڵی 1957ـی عێراق بكرێت، عەرەب 48 هەزار كەس بوون، لە بەرانبەردا كورد 178 هەزار كەس بوون، واتا جیاوازییەكە بەو دۆخەی هەبووە كە پێشتریش بەعەرەبكردنی ئەو شارە پەیڕەو كراوە، بەڵام هێشتا ناگا بە نیوەی كورد، ئەمە حكومەتی ئەوسای عێراقی وەئاگاهێنایەوە كە پرۆسەكەی خێراتر و دەوڵەمەندتر بكات، بۆ سڕینەوەی ڕێژەی كورد لەوشارەدا، بۆیە لە زۆربەی هەنگاو و ڕێكارە فەرمییەكاندا ئاماری ساڵی 1957 وەك بنەمایەكی سەرەكی دادەنرێت، ئەگەرچی لەو ئامارەشدا غەدر لە پێكهاتەی كورد كراوە، بەڵام عەرەب هەرگیز لەم شارەدا ڕێژەیەك نەبوون كە تێیدا باڵادەست بن.

لە سەرەتای ساڵی 1968 كاتێك بەعسییەكان لە عێراق كودەتایان كرد و دەسەڵاتیان گرتەدەست، بەهۆی ئایدۆلۆژیا شۆڤێنییەكەیەوە كە لە مێژووی عێراقدا ڕووی نەداوە، سیاسەتێكی توندوتیژیان گرتەبەر، بەتایبەتی دژ بە گەلی كوردستان، بەتایبەتتر بەرانبەر بە كەركووك، كاتێك خۆماڵیكردنی نەوتی عێراق لە ساڵی 1972 دەستی پێكرد، ئیدی ئەم خۆماڵیكردنەی نەوت بووە ئاگرێك بۆ سووتاندنی كورد لە كەركووك، بە شێوەیەكی سیستماتیك حزبی بەعس بە قیادەی خودی سەدام حوسێن لە نێوان ساڵانی (1937-2006) كەركووك كەوتە ناو پیلانگێڕیی سڕینەوەی دیموگرافییەوە، تەعریبكردنی شارەكە ڕووكارێكی یاسایی پێ بەخشرا و لە كۆمپانیای نەوتی كەركووك كە زۆرینەی كارمەندانی (80%) لە كورد پێك هاتبوون، وردە وردە كارمەندەكان بەر شاڵاوێكی فەسڵكردن و گواستنەوە و خانەنشینی كەوتن و ڕێژەیەكی زۆری عەرەبیان لە شوێنیان دانان و كۆنتڕۆڵی ئەو لایەنەش كرا.

ئەم سیاسەتە چەوتەی حكومەتە یەك لە دوای یەكەكانی عێراق بەردەوامیی هەبوو، تاوەكو ساڵی 2003 و كۆتاییهاتنی سەردەمی حزبی بەعس و دەستپێكردنی قۆناغی نوێی حكومەتی زۆرینەی شیعە، لەگەڵ كورد و لایەنەكان لە یاسای بەڕێوەبردنی دەوڵەت مادەیەك تایبەت بە شارەكە دانرا، بە ناوی مادەی(58) و، دواتر ئەم مادەیە بووە بنەمای مادەی (140)ـی دەستووری هەمیشەیی عێراق، كە ئەم مادەیە نەخشە ڕێگەی چارەسەری كێشەكانی سنوور و خاك و پێكهاتەكانی داڕشت، لەو مەودایەدا ڕێكاری ئاساییكردنەوە و ئامار و ڕیفراندۆم بۆ یەكلاكردنەوە دانرا، بەڵام حكومەتەكانی شیعە لە ڕووی پراكتیكییەوە هیچ هەنگاوێكی جددی و بەرچاویان لەم بوارەدا نەخستە چوارچێوەی كارەكانیان، چەندین ڕێككەوتنی نێوان هەولێر و بەغدا خاڵێكی سەرەكیی جێبەجێكردنی ئەو ماددە دەستوورییە بوو، كەچی نەك جێبەجێ نەكرا، بەڵكو ڕۆژانە بەعەرەبكردن و داگیركردنی زەوی و زاری كورد لەم شارەدا بەردەوامە و، ئەوانەی عەرەب بوون و لە دوای مادەی 140 قەرەبوویان وەرگرت بۆ چوونەوەیان بۆ شارەكانی خۆیان، بە پاڵپشتیی هێزە میلیشیاییەكان جارێكی دیكە گەڕانەوە بۆ داگیركردنی كەركووك.

یەكێك لەو نەهامەتییانەی كە كورد لە عێراق ڕووبەڕووی دەبێتەوە، نەبوونی پاڵپشتیی نێوەدەوڵەتییە لە پرسی كەركووك و ناوچەكانی دیكەی كوردستان، كە لەژێر سێبەری زوڵمی حوكمەتی عێراقداین و نە نەتەوە یەكگرتووەكان و نە ئەمریكا و وڵاتانی دیكە، هیچ هەنگاوێكیان جێی دڵخۆشی نەبووە و نییە بۆ كۆتاییهێنان بەم دۆخە پڕ لە نەهامەتییە بۆ شاری كەركووك، بگرە بەشێكیان هاوبەش و بەشدار بوون لە خیانەتی 16ـی ئۆكتۆبەری ساڵی 2017، كە تەواوی شاری كەركووك بەخشرایە میلیشیا عێراقییەكان و بە زەبری چەك و كوشتن و بڕین دەستیان بەسەر شارەكەدا گرتووە، زۆر سەختە لێكەوتەكانی ئەم خیانەتە بە ئاسانی لەسەر شارەكە تێپەڕێت و لە مێژوودا بسڕێتەوە.

نموونەیەك لە‌و نەهامەتییانەی كە لە ئاستی نێودەوڵەتی بەرانبەر بە كورد و كەركووك لە مێژوودا هەمیشە باس دەكرێت، ئەو لێژنەیە بوو، كە كۆنگرێسی ئەمریكا لە ئازاری ساڵی 2006 بۆ چارەسەری پرسی عێراق پێكی هێنا و سەردانی عێراق و كەركووكیان كرد، بەناوی لێژنەی (بێكر- هاملتۆن)، لەوەشدا ئەوان ڕاستیی ئەوەیان بۆ دەركەوت دۆخی كەركووك تایبەتمەندییەكی جیاوازی هەیە و بە هۆی ئەو زوڵمە گەورەیە‌ی كە لە كورد لەو شارە كراوە، پرۆسەی ئاساییكردنەوەی زەحمەتە، دروست ئەوەشیان زانی بۆ كورد، كەركووك هێڵی سوورە، بەڵام لەبەر ئەوەی لە ئاستی نێودەوڵەتی هەمیشە كورد بە قوربانی نەتەوە و پێكهاتەكانی دیكە كراوە، لە ڕاپۆرتەكەی ئەوانیشدا ئەوە بە زەقی بینرا، كە چارەسەركردنی كێشەكە زەحمەتە، بەڵام بەرپرسانی كورد و سەركردایەتیی كوردیش هەر ئەوە بە خاڵی كۆتایی دەژمێرن كە جێبەجێكردنی مادەی 140 دەتوانێ زوڵم و مێژووی نەهامەتیی كەركووك بۆ ئایندە لابدەن.

دۆخەكەی ئێستا ئاماژەی مەترسیداری تێدایە، بەتایبەتی لە دژی گەلی كورد، هاوبەشییەكی زۆر جێی سەرسوڕمان لە نێوان بەشێك لە توركمانەكان و عەرەب هەیە، كە ئەمەش لە چوارچێوەی سیاسەتی هەرێمایەتییە دژ بە گەلی كورد لە شاری كەركووك، ئەم هاوبەشییە ڕاستە لە ئێستادا دژ بە گەلی كوردە، بەڵام توركمان لە ئایندەدا زیانمەندی یەكەم دەبێت، چونكە مێژوو سەلماندوویەتی كە كورد لەم شارە كۆتایی نایەت، دەبوو وانەكانی مێژوویان لەبەرچاو بگرتایە، لە ساڵی 1975 بارزانیی نەمر ڕێبەری بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی گەلی كورد، لە كۆتایی تێكچوونی ڕێككەوتننامەی 11ـی ئادار و پیلانگێڕیی جەزائیر، ئامادە نەبوو دەست لە كوردستانیبوونی شاری كەركووك هەڵگرێت و شۆڕشێكی لەم پێناوەدا بەرپاكرد، بەڵام هەمیشە سەركردایەتیی سیاسیی كورد پێداگرییان لەسەر مافی پێكهاتەكان كردووە بە كورد و توركمان و عەرەبە ڕەسەنەكانی شارەكە و، بەردەوام ڕەنگدانەوەی پێكەوەژیان و فەرهەنگی لێبوردەیی كورد لەم شارەدا باڵی بەسەر بیركردنەوەی خەڵك و هێزە كوردییەكاندا كێشاوە، بۆیە دەبوو توركمانەكان ئەم وانەیان لە پێش چاو بوایە و بەشدارییان لەو پیلانگێڕییە نوێیە دژ بە كەركووك نەكردبا.

لە سەردەمی كابینەی محەمەد شیاع سوودانی كە لە ئەنجامی ڕێككەوتنامەی (هاوپەیمانیی ئیدارەی دەوڵەت) كە پێكهاتەی (شیعە و كورد و عەرەبی سوننە) هاتە سەر حوكم، یەكێك لە خاڵە گرنگەكانی پێكهاتنی ئەم حكومەتە ئاساییكردنەوەی سەپاندنی دۆخی سەربازی و میلیشیایی شاری كەركووك و ڕادەستكردنی بارەگاكانی پارتی دیموكراتی كوردستان بوو، كە لە ئەنجامی خیانەتی 16ـی ئۆكتۆبەر لە لایەن هەندێك لایەنی میلشیای شیعەوە داگیر كراون، بەڵام بە هۆی لاوازیی دەسەڵاتی حكومەتی عێراق بەرانبەر بەم میلیشیایانە جارێكی دیكە كەركووك بووە قوربانی عەقڵییەتی شۆڤێنی و زوڵمكردن لە كورد و شەهید و برینداركردن و بێڕێزیكردن بە پیرۆزییەكانی كورد بەردەوامە.

لە سەد ساڵی مێژووی دروستبوونی عێراقەوە هەرگیز دەستەبژێری دەسەڵاتداری عێراق ئەزموونیان لە چارەسەركردنی كێشەی نەتەوە وەرنەگرتووە و، دووبارە پەیڕەوی سیاسەتێكی چەوتیان كردووەتەوە، ئەگەر جارێك عاقڵمەندانە بە ڕێكارە دەستووری و یاساییەكان هەنگاو بنێن بۆ چارەسەركردنی كێشەی كەركووك، ئەوا ئەو شارە دەبێتە نموونەیەكی باڵا بۆ پێكەوەژیان و فەرهەنگی لێبوردەیی و شادەماری پێشكەوتنی بواری وزە و سامانی سرووشتی دەبێت، كە خێری هەموو ئەمانە بۆ گەلانی عێراق دەبێت، بەڵام تاكو ئێستا نەهامەتییەكەی بووەتە مێژوویەكی دووبارە تەنیا بۆ گەلی كورد.