فەرهاد محەمەد ئەندامی بەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندنی پارتی دیموكراتی كوردستانە، لە هەمان كاتدا سەرنووسەری گۆڤاری گوڵانە، كە بەردەوام ئەم گۆڤارە كاری لەسەر سیاسەتی حوكمڕانی و حوكمڕانیی باش و سەروەریی یاسا كردووە و، پەیوەندییەكی زۆر باشی لەگەڵ دەستەبژێری ناوخۆ و دەرەوە هەیە و، بەداواداچوونی ورد لەسەر خواست و ناڕەزاییەكانی خەڵك دەكات، لەم گفتوگۆیەدا بەم جۆرە بۆچوونەكانی خۆی خستەڕوو:

 

لەم گفتۆگۆیەدا ئامادەبووان لە ڕووی یاساییەوە زۆر بە باشی لایەنەكانی سەروەریی یاسا و دادەورییان بۆ خستینە ڕوو، بەڵام من وای دەبینم، ئەم پرسە خوێندنەوەیەكی سیاسیشی پێویست بێت، لەبەر ئەوەی زەروورەتی یاسا بۆ كۆمەڵگە، ئەگەر لە لایەك وەڵامدانەوەی پێداویستییەكانی كۆمەڵگە و ڕێكخستنی كۆمەڵگە بێت، ئەوا لەلایەكی دیكەوە ڕەنگدانەوەی واقیعی سیاسیی كۆمەڵگەشە، یان بە شێوەیەكی دیكە واقیعی سیاسیی كۆمەڵگە كاریگەریی لە سەر سیستمی یاسایی دەوڵەت دروست دەكات، بۆیە لێرەوە من دەگەڕێمەوە بۆ ئەو وەرچەرخانە سیاسییەی كە بە هۆی ڕاپەرینی بەهاری 1991 لە واقیعی سیاسیی هەرێمی كوردستان هاتە ئاراوە و، لە ناو ئەم واقیعە وەرچەرخاوەدا سەرۆك مسعود بارزانی لە ساڵی 1991 لە شاری كۆیەوە ڕایگەیاند: «دەبێت وەرچەرخان لە ئەقڵییەتی شۆڕشگێڕیی شاخەوە بۆ ئەقڵییەتی بەڕێوەبردن و سەروەریی یاسا ڕوو بدات»، ئەمەش بەوە دەكرێت دەسەڵات بگێڕدرێتەوە بۆ گەلی كوردستان و خۆی بڕیار بدات و دەبێت كوردستان بەرەو (دەوڵەتی یاسا) هەنگاو هەڵبگرێت. بەڵام دوای 32 ساڵ تێپەڕبوون بەسەر ئەم پەیامەدا، ئەمڕۆ ئێمە لە هۆڵێكی بەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندنی پارتی دیموكراتی كوردستان گفتوگۆ لەسەر «ئالنگارییەكانی بەردەم سەروەریی یاسا لە هەرێمی كوردستان» دەكەین، سازدانی ئەم گفتوگۆیەش خۆی لەخۆیدا ئەو پرسیارە دەورووژێنیت، بۆچی نەمانتوانی لە ماوەی 32 ساڵی حوكمڕانیی هەرێمی كوردستاندا دەوڵەتی یاسا دابمەزرێنین، یان لانیكەم بنەمایەكی پتەو دروست بكەین بۆ ئەوەی بەرەو دەوڵەتی یاسا و سەروەریی یاسا هەنگاو هەڵبگرین؟

ئامادەبووان لەم گفتوگۆیەدا بە شێوەیەكی ناڕاستەوخۆ وەڵامی ئەم پرسیارەیان دایەوە و جەخت لەسەر ئەوە كرایەوە كە ئالنگاریی سەرەكی لە بەردەم سەروەریی یاسا لە هەرێمی كوردستان، حزبە سیاسییەكان بە گشتی و بەتایبەتیش پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان بوون.

ئەم وەڵامە لەگەڵ ئەوەی دەستنیشانكردنێكی لۆژیكانەیە، بەڵام میشێل فۆكۆ گوتەنی كنە و پشكنینی زیاتری دەوێت، بۆ ئەوەی فاكتەری سەرەكی بۆ دروستكردنی كۆسپ و ئاستەنگ لە بەردەم دامەزراندنی دەوڵەتی یاسا لە هەرێمی كوردستان بدۆزینەوە، پاشانیش ئەو زنجیرەی دەمانباتەوە بۆ ئەو فاكتەرە سەرەكییە، زنجیرەی دیكەی لەگەڵ دروست بكەین، بۆ ئەوەی ئەو فاكتەرە سەرەكییە خۆی ڕاستییەكان بخاتە ڕوو، كە ئەویش هەڵوەستەكردنە لەسەر ئەنجامدانی یەكەمین هەڵبژاردن لە ئایاری ساڵی 1992 لە كوردستاندا.

ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ پێشوازیی خەڵكی كوردستان بە جیاوازیی بیروبۆچوونی سیاسی و نەتەوە و ئایینەوە بۆ هەڵبژاردنەكانی پەرلەمانی كوردستان و ڕێبەری بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی كورد لە 19ی ئایاری ساڵی 1992، ئەوا ڕاستییەكمان بۆ ئاشكرا دەكات كە لە مێژووی كەم نەتەوەدا هەیە، هەڵبژاردن كرابێت و ڕێژەی بەشداریی هاووڵاتیان لە سەرووی 90% بێت. پرسیار لێرەدا ئەوەیە ئەم ئاستە بەرز و بێ وێنەیەی بەشداریی هەڵبژاردن بۆ نەتەوەیەك كە پێشتر ئەزموونی هەڵبژاردن و دەوڵەتداری نەبووە چیمان پێ دەڵێت؟ بێگومان خواست و ئیرادەی بەرزی گەلی كوردستانمان پیشان دەدات كە چەند بەپەرۆشی خواستی ئەوە بووە قەوارەیەكی یاسایی و دەستووری هەبێت و، تێیدا یاسا سەروەر بێت و بە كەرامەت و خۆشگوزەرانی تێدا بژین.

بەڵام ئەم جۆش و خرۆشەی خەڵكی كوردستان بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردن و دامەزراندنی پەرلەمان و حكومەتی هەرێمی كوردستان، لەگەڵ كردنەوەی سندووقی دەنگەكاندا چی بەسەر هات؟ بێگومان هەڵوێستی حزبە سیاسییەكان نەك هەر ڕێزی ئیرادەی خەڵكی كوردستانیان نەگرت، بەڵكو مەرجی ئەوەیان دانا، ئەگەر ئەو بڕیارەی گەلی كوردستان بە ڕێگەی سندووقەكانی دەنگدان داویەتی وەك خۆی جێەجێ بكرێت، ئەوا لەبری دامەزراندنی پەرلەمان و حكومەتی هەرێمی كوردستان، بە چەك ئیرادەی خەڵكی كوردستان ژێر پێ دەنێن و شەڕی شوومی ناوخۆ ڕادەگەیەنن، لەناو ئەم ژینگە سیاسییە ئاڵۆزەدا بڕیار و ئیرادەی گەلی كوردستان وەلا نرا و لە بری ئەوە سیستمی سەقەتی (پەنجا بە پەنجا) دروست بوو كە ماوەی زیاتر لە 30 ساڵە بووەتە مودێلێكی شكستخواردوو لە پرۆسەی حكومڕانیی كوردستاندا، ڕاشكاوانەتر ئێمە هەر لە سەرەتاوە لە ناو سیستمێكی حوكمرانیی دروستدا دەستمان نەكردووە بە دەوڵەتداری و پرۆسێسی یاسادانان و سەروەریی یاسا لە كوردستاندا .

هەر لەم گفتوگۆیەدا، ئاماژە بە نەبوونی دەستوور وەك یاسای باڵا لە كوردستان كرا، نەبوونی دەستووریش وەك فاكتەرێكی سەرەكی بە ئیشكالییەتی سەروەریی یاسا لە قەڵەم درا، بۆیە لێرەشدا هەقە ئەو پرسیارە بكەین: بۆچی دەستوورمان نییە؟ لە كاتێكدا ڕەشنووسی دەستووری كوردستان لە ساڵی 2009وە تەواو بووە و ئامادە بووە بۆ ڕاپرسی؟ بەڵام دیسان حزبە سیاسییەكان گێڕایانەوە بۆ پەرلەمان و ئێستاشی لەگەڵدا بێت، نەتوانراوە دەستوورێكی تازە ئامادە بكرێتەوە.

بۆیە لێرەوە من جەخت لەسەر ئەوە دەكەمەوە، ئیشكالییەتی نەبوونی سەروەریی یاسا لە هەرێمی كوردستاندا بە پلەی یەكەم دەگەڕێتەوە بۆ ئەو پرۆسە سیاسییەی ئەو سیستمە سەقەتەی پەنجا بە پەنجای بەرهەم هێناوە و ئەو پرۆسە سیاسییەی كە ڕێگەی نەدا دەستووری هەرێمی كوردستان بخرێتە دەنگدانەوە و ڕاپرسی لەسەر بكرێت، هەر بۆیە هەتا پرۆسەی سیاسی لە هەرێمی كوردستان بەم جۆرە بێت و، سیستمی سەقەتی پەنجا بە پەنجا كاری پێ بكرێت، نە دەتوانین هەنگاو بۆ دامەزراندنی دەوڵەتی یاسا هەڵبگرین و نە یاساش لەم وڵاتە سەروەر و تاكە فەرمانڕەوا دەبێت.