سیاسەت و بەرنامە ئابوورییەكانی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان ژینگەیەكی لەباری بۆ وەبەرهێنان و پەرەپێدانی كەرتی نەوت و وزەی لێ كەوتووەتەوە. هەموو ئەو ئاستەنگ و بەربەستە نادەستووری و نایاسایی و سەربازییانەشی دژ بە (یاسای نەوت و گازی كوردستان و كێڵگە و بلۆك و بیرە نەوتەكان و هەناردەكردنی نەوت) بەكار هێنران، نەیانتوانی ئەم پەرەپێدان و پێشكەوتنەی نەوت و گاز ڕابگرن، ئەم دەستكەوتەش هەر وا لە خۆڕا نەهاتووە و بە ڕەنج و قوربانیدانێكی زۆری پێشمەرگە و خۆڕاگریی سەرۆك بارزانی بەرهەم هاتووە.

پێشتر سامان و داهاتی نەوت بۆ شەڕ و كڕینی چەك و تەقەمەنی و وێرانكردنی گوندەكانی كوردستان بەكار دەهێنرا، لە دەستووری هەمیشەیی عێراقدا سەرۆك بارزانی بوو كە ڕێگەیەكی گونجاوی بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ ئەم سامانە دۆزییەوە، تاوەكو لە دەستووردا هەموو دەسەڵاتەكان لە ناوەندەوە بەكار نەهێنرێت و پارێزگا و هەرێمەكانیش مەبەست لێی هەرێمی كوردستانە، سەربەخۆییەكی باشیان هەبێت، ئەمەش هەمووی لە پێناوی ئەوەی ڕۆحی فیدڕاڵییەت و ئەو پرەنسیپانەی عێراقی نوێی لەسەر دامەزراوە، جێبەجێ بكرێت، لە نامەركەزی و دابەشكردنی دەسەڵاتەكانە بە سەر سامانی ژێر زەوی و سەر زەوی و هاوبەشیكردنی بەڕێوەبردنی وڵاتەوە، پەرەپێدانی نەوت و گاز لە هەرێمی كوردستاندا ئەگەر بەراورد بكرێت بە 100 ساڵ زیاتری دۆزینەوەی نەوت لە كوردستان و دواتر لە عێراقدا، ئەوا وەرچەرخانێكی گەورە دەبینین، لە ماوەیەكی زۆر كورتدا گەورە كۆمپانیاكانی شارەزا لە بواری نەوت و گاز ڕوویان لەم هەرێمە كردووە و دەرفەتێكی گەورەیان بۆ بەهێزبوونی قەوارەی هەرێم دروست كردووە، تاوەكو هەرێم پشت بەخۆی ببەستێت و لە پاشكەوتەیی ڕزگاری ببێت، هەرواش بوو لە زەمەنی گەمارۆ و بڕینی بەشە بودجە و شەڕی داعش و پەتای كۆرۆنا و تاكو ئەمڕۆشی لەگەڵدا بێت، ئەگەر ئەم داهاتەی نەوت نەبووایە هەر زوو بە هیلاك دەچووین.

لە ناو گەرمەی ئەو نائارامی و ناسەقامگیرییەی ناوچەكە بە خۆیەوەی دەبینێت، حكومەتی هەرێمی كوردستان داهاتی هەناردەكردن و سامانی نەوت و گازی بەكار هێنا بۆ مووچە و بەردەوامیی خزمەتگوزارییەكان و، ئەنجامدانی دەیان پڕۆژە و بەرهەمهێنانی كارەبا و پاراستنی ئارامی و سەقامگیری، ئەمەش بەپێی ویست و خواستی دوژمنەكانی كورد نەبوو، بۆیە بە ڕێگەی نادەستووری و نایاسایی و بەهێرشی مووشەكی و درۆن هێرش كرایە سەر ژێرخانی كێڵگە و پاڵاوتگە و پیشەسازیی نەوت و گازی كوردستان، بەڵام بە ئیرادەی پۆڵایینی سەرۆك بازرانی و پاڵپشتیكردنی هەردوو بەڕێزان نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان و مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت، فاكتەرە نێوخۆیی و دەرەكییەكان بۆ بەرژەوەندییە باڵاكانی كورد وەرچەرخان. لە نێوخۆدا فاكتەری پاراستنی ئارامی و سەقامگیری و لەسەر ئاستی نێودەوڵەتیش متمانە و باوەڕی وڵاتان و حكومەت و كۆمپانیاكانیان بە ژینگەی لەباری كوردستان وایان كرد، كە لە ماوەیەكی كورتدا كاروباری پشكنین و ڕووپێوی و دەرهێنان و هەناردەكردن و تەنانەت كاری پیشەسازیی نەوت و پاڵاوتگەكان گۆڕانكاریی گەورە بەخۆیانەوە ببینن، خۆ ئەگەر باسی فاكتەرەكانی دەرەكیش بكەین كە لە دوای هێرشی ڕووسیا بۆ سەر ئۆكرانیا بە زەقی دەركەوت، ئەوا خواستی ئەوروپا و جیهان بۆ نەوت و گاز بە ڕێژەی 6% بەرز بووەتەوە، ئەمەش لە قازانجی كوردە، چونكە ڕێگە نادەن لە بازاڕە جیهانییەكاندا خستنەڕووی ئەم دوو سامانە ستراتیژییە كەم ببێتەوە و نرخەكەش لەوە زیاتر بەرز ببێتەوە.

بەپێی ڕووپێو و توێژینەوە زانستییەكانی گەورە كۆمپانیاكانی جیهان كە لەسەر نەوت و گازی كوردستان ئەنجامیان داوە، یەدەگی نەوتی خاوی هەرێمی كوردستانیان بە 45 ملیار بەرمیل نەوت و گازی سرووشتی بە 5،7 تریلیۆن پێ سێجا خەمڵێندراوە، ئەمەش پاڵنەرێكی باشی هاتنی گەورە كۆمپانیا بەناوبانگەكانی جیهانە كە توانایەكی بەرزیان بۆ گەڕان و پشكنین و دەرهێنان و ناردنە دەرەوە و بگرە لە پیشەسازیی نەوت و پاڵاوتگەكاندا هەیانە. لەم دواییەشدا هەنگاوەكانی بەپیشەسازیكردنی نەوت و پڕۆژەكانی پترۆكیمیاوی و بونیادنانی پاڵاوتگەی گەورە و پێشكەوتوو دەستیان پێ كردووە و، وایان كردووە سوودی ئابووریی بەرمیلێك نەوت چەندین هێندەی خۆی بەرز ببێتەوە، خۆ ئەگەر هەرێمی كوردستان بتوانێت هاوشێوەی زۆر لە وڵاتانی ئەوروپا بە شێوەیەكی زانستی و سەلامەت گازی شل بگەیەنێتە ماڵان، ئەوا كەڵكی ئابووری و داهاتی بەرهەمهێنانی گاز زۆر زیاتر دەبێت. لە ئێستا كە بەشی زۆری بۆ كارپێكردنی یەكەكانی وێستگە گازییەكانی كارەبا بەكار دەهێنرێت، نەوتیش بە هەمان شێوە بۆ پڕكردنەوەی پێداویستیی ناوخۆ لە سووتەمەنییەكان بەكار بهێنرێت. بەرهەمهێنانی نەوت لە هەرێمی كوردستاندا زیاتر گاز و كبریتی لەگەڵ دەردەچێت، كە پێی دەڵێن گازی موساحیب، بۆ یەكەمینجاریش لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان و عێراق 165 مێگاوات كارەبا لە گازی بەفیڕۆچووی كێڵگەی نەوتی كەلار بەرهەم هێنرا و گرێبەستی دیكەش بۆ ئەم مەبەستە واژوو كراوە. پرۆسەكانی چاكسازی لە كابینەی نۆیەمدا لە هەردوو كەرتی نەوت و گازدا سوودی گەورەی هەیە، بۆ كەمكردنەوەی تێچووەكان و لە چەند ساڵی داهاتوودا دەرئەنجامەكەی دەردەكەوێت.

هەموو ئەم دەستكەوتانە وایان كرد دادگای بەناو فیدڕاڵی لە كاتێكی زۆر هەستیاردا و بۆ مەرامێكی سیاسی و مەزهەبی سكاڵای 12 ساڵ پێش ئێستا زیندوو بكاتەوە، ئەگەر كەمێك بگەڕێینەوە بۆ دواوە ئەو دەمەی سەرۆك بارزانی هەوڵێكی زۆری دا نەوت و گاز بە دادپەروەرانە و نامەركەزی بۆ خێر و خۆشیی سەرجەم گەلانی عێراق و كوردستان بەكار بهێنرێت و، لە ناو دەستوورێكی هەمیشەییدا جێگەی ئەو ماددانەی كردەوە كە زامنی دادپەروەری و دابەشكردنی دەسەڵاتەكان دەبەخشێتە پارێزگا و هەرێمەكان، مەبەست لێی هەرێمی كوردستانە. بە پێی ماددەی 111ی دەستوور دەسەڵاتە حەسرییەكانی دیاری كردووە و تەنانەت لە ماددەی 115ی دەستووری عێراقدا هاتووە، كە ئەگەر ناكۆكی لە سەر دەسەڵاتە هاوبەشەكانی نێوان حكومەتی فیدڕاڵیی عێراق و حكومەتە هەرێمییەكان دروست بوو، ئەوا پێشینە بۆ یاسای هەرێمەكەیە، تەنانەت بڕیارەكە هیچ جیاوازییەكی لە نێوان كێڵگە نوێیەكان و كێڵگە كۆنەكانی نەوتدا نەكردووە، لەمەشدا یاسای نەوت و گازی هەرێمی كوردستان پێشینەی دەستووری و یاسایی هەیە، كاتێكیش لەم كابینەیەدا كەسانی عاقڵ و نیشتمانپەروەر بە ئاگا هاتنەوە و لێكتێگەیشتنیان لەگەڵ حكومەتی هەرێمی كوردستان هەبوو، سەرجەم بڕیارە نادەستوورییەكانیان ڕاگرت، تاوەكو بە هاوبەشی یاسای نەوت و گاز بۆ بەرژەوەندیی هەمووان دەربچێت و كەس تێیدا زەرەرمەند نەبێت.

گازیش لە هەرێمی كوردستاندا بە سامانێكی دەوڵەمەند و پاك و تێچوونێكی كەمتر دادەنرێت، هەر خۆی لە خۆیدا هەرێمی كوردستان جۆرە گازێكی پاك و تێچوویەكی كەمی هەیە، بەمەش هەرێمی كوردستان بووەتە قەوارە و پێگەیەكی گرنگ لە سەر نەخشەی وزەی جیهانی.

 بە شێوەیەكی گشتی ئەگەر بتەوێت گەمەكارێكی گرنگ بیت، ئەوا دەبێت لە ناو هاوكێشەی ئیقلیمیدا بە وریاییەوە بڕوانیتە ئەو ململانێ شاراوەیەی كە لە جیهان و ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست  و ئەفریقیادا هەیە، بەتایبەتی ناردنەدەرەوەی گازی سرووشتی بە بۆری لەلایەن هەریەك لە وڵاتانی كەمەرەی كەنداو و دەریای قەزوین و ڕووسیا و باكووری ئەفریقیا، لە نێوان قەتەر و ئێران و جەزائیر و ئیسرائیل و توركیا و عێراق و میسر بۆ ڕاكێشانی بۆریی گازی سرووشتی بۆ كیشوەری ئەوروپا توندتر بووەتەوە، ئەمەش هاوكاتە لەگەڵ بەرزبوونەوەی بەهای گازی سرووشتیدا كە ڕێژەی 20%ی وزەی جیهان پێك دەهێنێت و وزەیەكی پاكە و تێچوونێكی كەمتری هەیە، بەتایبەتی بۆ خۆگەرمكردنەوە و بەكارهێنانی لە پپیشەسازی و بەرهەمهێنانی كارەبادا.

دەرئەنجام ئەو ڕاستییەمان بۆ دەردەكەوێت كە هەڵەیەكی گەورەیە نەوت و گازی كوردستان تێكەڵ بە نەوت و گازی عێراق بكرێت، بەتایبەتی ئەم وڵاتە ڕۆژانە چوار ملیۆن و 500 هەزار بەرمیل نەوت بەرهەم دەهێنێت و سێ ملیۆن و 300 هەزار بەرمیل دەفرۆشێت و یەك ملیۆن و 200 هەزار بەرمیل دەچێت بۆ پاڵاوتگەكانی عێراق لەسەر بودجەی حەسری، بۆیە ئەركی حكومەتی عێراقە ڕێژەیەك لەم بڕە نەوتە بداتە هەرێمی كوردستان، چونكە هەرچی بەنزین و نەوتی سپی و گازوایلە بە نرخێكی پاڵپشتیكراو لەسەر داهاتی هەموو گەلانی عێراق و كوردستان بەرهەم دەهێنێت و دابەشی پارێزگاكانی ژێر دەسەڵاتی خۆیان دەكات، لە بەردەم چاوی گەلانی عێراقدا گەورەترین گەندەڵی بە شاهێدیی دەستەی دەستپاكی و دەزگاكانی چاودێریی خۆیانەوە لە كەرتی نەوتی عێراقدا ئەنجام دەدرێت، كەچی دادگای فیدڕاڵی و زۆر لە پەرلەمانتاران لەناو قوبەی پەرلەماندا چاویان بەو بڕە كەمەی نەوتی كوردستان هەڵنایەت كە بە هۆی فشارەكانی ئەوانەوە، بە نرخێكی كەمتر دەفرۆشرێت، عێراق تا ئێستا بە ناو وڵاتێكی فیدڕاڵییە، بە سیاسەت و یاساكانی كۆنی ڕژێمی بەعس مامەڵە لەگەڵ هەرێمی كوردستان و پارێزگاكان دەكات، بەپێی یاساكانی ساڵی 1976 و 1985 كەس و لایەنی سیاسیی زۆر هەن كە لە پێناو بەردەوامیی گەندەڵییەكانیاندا ڕێگە نادەن یاسای نەوت و گازی فیدراڵی دەربچێت، بە ڕاددەیەك لە ماوەی سێ مانگدا گەورەترین گەندەڵییەكانی سەدە لە كەرتی نەوتدا ئاشكرا بوو، بۆیە بەبێ دانانی یاسای نەوت و گازی فیدڕاڵی و هەڵوەشانەوەی وەزارەتی نەوتی عێراق كە لە ئێستادا ناگونجێت لەگەڵ دەوڵەتی فیدڕاڵیدا و لەگەڵ سیستەمێكی كۆنی شمولی ناشەفافدا دەگونجێت، گەندەڵییەكان زیاتر دەبن.

لە ساڵی 2020 داهاتی نەوتی عێراق 42 ملیار دۆلار بوو، لە ساڵی 2021 بووە 75 ملیار دۆلار لە ساڵی 2022 بووەتە 115 ملیار دۆلار، كەچی خزمەتگوزاری و ئابووریی عێراق تادێت وێرانتر دەبێت و هەژاری و بێكاری و نەخوێندەواری و كەرتی تەندروستی زیاتر ڕووی لە خراپی كردووە، لە ناو ئەم گەندەڵكاری و ناشەفافییەت و كۆنتڕۆڵكردنی سامانەوە لە لایەن میلیشیاتە چەكدارەكانەوە، هیچ هیوا و ئومێدێك بۆ تێكەڵكردنی نەوت و گازی كوردستان لەگەڵ عێراقدا نامێنێت، تەنیا دەبێت ئەم پەیوەندییە ڕێك بخرێتەوە.