سەرەڕای قسەكانی توركیا سەبارەت بە ئۆپەراسیۆنی داهاتووی لە باكوور و باكووری ڕۆژهەڵاتی سووریا بە مەبەستی كۆنتڕۆڵكردنی ئەو خاكەی كە لە ئۆپەراسیۆنەكانی پێشوو كۆنتڕۆڵ نەكرابوو، بەڵام پرسیاری هەرە سەرەكی ئەوەیە: ئایا بەڕاستی توركیا دەیەوێ ئەو ئۆپەراسیۆنە ئەنجام بدات، یان تەنی مانۆڕێكە و دەیكات؟

توركیا لە سەرەتای تەنگژەی سووریا لە ساڵی 2011 هەوڵی دا، ئاشتەواییەك لەنێوان ئەسەد و دژەكانی بێنێتە دی، بەڵام پاشان بە هەموو هێزێكیەوە دژی ئەسەد وەستا و هاریكاریی ئەو گرووپانەی كرد كە بە تیرۆریست ناوزەد دەكرێن.

یەكەكان سەرەتا خۆیان لە ململانێی ئەسەد و ئەو گرووپانە پاراست و سەرەڕای فشارەكان نەچوونە ژێر باری ئەو هێزانە و دوایی چەترێكی گەورەتریان دروست كرد، بە ناوی هێزەكانی سووریای دیموكرات (هەسەدە) لە عەرەب و كریستانەكان، بەڵام باڵادەستییەكە هەر بۆ پەكەكان مایەوە.

هەسەدە بۆ بەڕێوەبردنی ئەو ناوچانە كە لە ژێر كۆنتڕۆڵی بوون، توانی هەیكەلێك دروست بكات كە هاوشێوەی دەوڵەت بێت.

توركیا لە فراوانبوونی دەسەڵاتی هەسەدە ترسا و بڕیاری دا ڕووبەڕووی هەڵكشانەكەی ببێتەوە، بۆ ئەم مەبەستەش گەیشتە چەند بیرۆكەیەكی جیاواز، وەك (ناوچەی ئارام) و (ناوچەی دژە فڕین) بەڵام نەیتوانی باوەڕ بە هاوبەشەكانی لە (ناتۆ) بێنێت كە خاوەن هەمان بیرۆكە بوون.

پاش ئەوە، توركیا بە تەنیا سێ كردەی سەربازی ئەنجام دا، ئەویش بە پشتبەستن بە ماددەی (51) لە پەیمانی نەتەوە یەكگرتووەكان (بڕگەی بەرگریكردن لەخۆ):

1- ئۆپەراسیۆنی قەڵغانی فورات لە ئابی 2016.

2- ئۆپەراسیۆنی چلە زەیتوون لە كانوونی دووەمی 2018.

3- ئۆپەراسیۆنی كانیی ئاشتی لە تشرینی یەكەمی 2019.

ئێستا توركیا پێی وایە شەڕی ئۆكرانیا مزیەتێكی گفتوگۆی پێ داوە لەگەڵ ڕووسیا و ئەمریكا و ئەوروپادا.

واشنتۆن پشتگیری لە بەئەندامبوونی سوید و فنلەندا دەكات لە ناتۆدا، جا بۆ ئەوەی ئەمە بێتەدی، پێویست بوو گشت ئەندامانی ئەو ڕێكخراوە ڕازی بن (بە توركیاشەوە).

مۆسكۆ چاوەڕوانی ڤیتۆی توركیای دەكرد، بۆ لاوازكردنی (ناتۆ)، بەتایبەتی سەرۆك پوتین دەیویست لە ڕێی پەیوەندییە تایبەتییەكانی لەگەڵ ئەردۆگان و لێكتێگەیشتنیان لە سووریا و هەروا پەیوەندییە دوو قۆڵییەكانیان لە ڕووی سەربازی و ئابووری و سیاسییەوە كەلێنێك لە بەرەی باشووری (ناتۆ) دروست بكات.

بەڵام ئەوەی لە دوا لوتكەی (ناتۆ) لە مەدرید ڕووی دا، پێچەوانەی ویستی مۆسكۆ بوو. توركیا ڕازی بوو سوید و فنلەندا ببن بە ئەندامی (ناتۆ) بەرامبەر هەندێ دەربڕین كە هیچ بەهایەكیان نییە، تەنیا ڕووسپیكردنی ئەردۆگان نەبێ.

بەر لە لوتكەكە ئەردۆگان گوتاری خۆی توند كرد و ئاماژەی بە ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆنێكی نوێ دا، بۆ دامەزراندنی ناوچەیەكی ئارام و دوورخستنەوەی هەسەدە بە قووڵایی (30) كیلۆمەتر، هەواڵگریی توركیا لەگەڵ گرووپە چەكدارەكانی سووریا كۆبووەوە بە مەبەستی ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆنەكە لە ژێر ناونیشانی (چڕنووك - شمشێر)، ئیتر تۆپبارانی توركیا لەسەر ئاستی سێ بەرە دەستی پێ كرد، هێڵەكانی لێكەوتنی نزیك كانیی ئاشتی (نێوان گرێسپی و سەریكانێ) و هێڵەكانی لێكەوتنی نزیك منبج لە دەشتایی حەلەب و، بەرەكانی شەڕ لە تەلڕەفعەت سوور بوون و ئارەزوو تەنیا پەیوەندییان بە هێزی هەنجەتەوە نییە كە ئەنقەرە پشتی پێ دەبەستێ بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ئەوەی پێی دەڵێت «تیرۆریستی كوردی» وەك وەڵامدانەوەیەك بۆ ئەو تەقینەوەیەی كە لە ڕۆژی 13ی تشرینی دووەم لە ناوچەی (تەقسیم) ڕووی دا و ئۆباڵەكەی خرایە سەر پەكەكەكان.

توركیا دەیەوێ لە ڕێی ئەو ئۆپەراسیۆنە شەش ئامانجی ستراتیژی بێنێتە دی:

1- بارگرانیی پەنابەرە سوورییەكان لە كۆڵ خۆی بكاتەوە، ئەویش لە ڕێی نیشتەجێكردنیان لە باكووری سووریا، بەتایبەتی ئەگەر توانی دەست بە سەر چەند ناوچەیەكی گرنگدا بگرێت وەك منبج و تەلڕەفعەت و كۆبانێ.

2- گۆڕینی دیموگرافیای ئەو ناوچانە.

3- دانانی ناوچەیەكی ڕاستەوخۆی دەسەڵات لە باكووری سووریا، ناوچەیەك كە دەتوانێ هەڵوێستی توركیا لە هەر ڕێككردنێكی داهاتوو بەهێز بكات.

4- كۆنتڕۆڵكردنی بوونی سەربازیی گرووپە ئۆپۆزسیۆنە سوورییەكان كە خەریكە لە پێناو دەسەڵات ململانێی یەكتر دەكەن.

5- خۆدزینەوە لە پابەندییەكانی دانانی ڕاددەیەك بۆ ڕۆڵی (بەرەی ڕزگاركردنی شام) كە دەستی بەسەر ئیدلبدا گرتووە.

6- ڕاستكردنەوەی پێگەی جەماوەری پاشەكشەكراوی پارتی دادوگەشەپێدانی دەسەڵاتدار بەر لە هەڵبژاردنی مانگی حوزەیرانی داهاتوو.

ڕاستە دۆخی نێودەوڵەتی و هەرێمی لە بەردەم حكومەتی ئەنقەرە گونجاوە تا دەست بەو ئۆپەراسیۆنە بكات، بە بێ ئەوەی كاردانەوەیەكی جددی ڕوو بدات لەلایەن ئەو لایەنانەی كە هاوبەشن لە دیاریكردنی چارەنووسی سووریا، جا بە هۆی شەڕی ئۆكرانیا بێت (ڕووسیا و ئەمریكا)، یان لەبەر دۆخی ناوخۆ (ئێران).

توركیا داوای ئەمریكای ڕەت كردووەتەوە بە هەڵوەشاندنەوەی ئۆپەراسیۆنەكە، بەڵام بەبێ چرای سەوزی نێودەوڵەتی، بەتایبەتی ئەمریكا كە هەسەدە بە سەرە ڕمی فشارخستنە سەر ڕژێمی سووریا و ئێران و ڕووسیا دادەنێ، ئەم كارەی بۆ مەیسەر نابێ.

ئەمە بە واتای ئەوە نایەت واشنتۆن ڕێ بە توركیا نادات تۆپبارانی پێگەكانی تیرۆریستی دەكات دژ بە خەڵكی سڤیل و مادامەكی دەتوانێ سوودی لێ وەرگرێ لە لاوازكردنی ڕەوتێكی سیاسی كە ڕۆژ لە دوای ڕۆژ لەناو هەسەدە گەشە دەكات و دەیەوێ لە ڕووسیا و ڕژێمی ئەسەد نزیك ببێتەوە و لە ڕۆڵی خیانەتكارانەی ئەمریكا دەدوێ.

بەهەر حاڵ لەوانەیە ئەمریكا ڕێ بە توركیا بدات ئۆپەراسیۆنێكی سنووردار ئەنجام بدات بەو مەرجەی كاریگەری نەبێ لەسەر هاوكێشە و سەنگەكانی ئێستا.

بە باوەڕی ئەمریكا هەر هەڕەشەیەك بۆ سەر ناوچەكەی هەسەدە، هەڕەشەیە لەسەر شەڕی داعش كە ئەمەش بەدیدی خۆی ئەنجامێكی باشی لێ ناكەوێتەوە و فشارەكانی ناوخۆی ئەمریكاش زێدەتر دەكات، بەتایبەتی لە كۆنگرێس كە ئەو كات لەوانەیە داوای كاراكردنی سزا سەپێنراوەكانی سەر توركیا بكات كە پاش 2019 سەپێنراون.

زۆربەی ئەندامانی كۆنگرێس گەیشتوونەتە ئەو باوەڕەی كە توركیا ئەو وڵاتە نییە كە لە ناتۆدا پشتی پێ ببەسترێ و پێویستە بیر لەوە بكرێتەوە لەو ڕێكخراوە دەربكرێ و ناكرێ بە هاوپەیمانیش لە قەڵەم بدرێ. بەڵام هەندێ لە ئەندامانی ئەو ڕێكخراوە بەرگری لە توركیا دەكەن و پێیان وایە هەر چەند ئەردۆگان وێنەی توركیای خستووەتە ژێر گومانەوە، بەڵام لە كۆتاییدا دێتە سەر هەڵوێستی پێشووی، هەتا جێمس جیفری نێردراوی پێشووی ئەمریكا بۆ سووریا پێی وایە دەبێ ئیدارەی ئەمریكا ڕەچاوی داواكانی توركیا بكات وەك ئەوەی لە ڕێككەوتنی سوچیدا هاتووە.

بێ شك ئەردۆگان نایەوێ فشاری دیكەی ئابووری بخرێتە سەر وڵاتەكەی، بەتایبەتی كە هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی لە پێشە، بەڵام فشارەكانی زێدەتر دەكات بە مەبەستی گەیشتن بە ڕێككردنەوەیەكی نوێ دژ بە هەسەدە.

لەوانەیە ئێران كە دەگوترێ خەریكە دەسەڵاتی لە سووریا فراوانتر دەكات، هەمان مەترسی هەبێ، سەبارەت بە فراوانتربوونی ویستی هەسەدە، بەڵام دژی ئۆپەراسیۆنە سەربازییەكەی توركیایە، تا ئەو ڕاددەیەی زیان نەگەیەنێتە سەر میلیشاكانی.

ئەمما ڕووسیا كە قەت ددانی بەوەدا نەناوە پەكەكەكان ڕێكخراوێكی تیرۆریستی بێت و پەیوەندییەكی باشی لەگەڵ هەسەدە هەیە، لە ڕووی پرەنسیپەوە دژی ئۆپەراسیۆنە نوێیەكەی توركیایە، بەڵام لەوانەیە لە هەمان كاتدا ئەوە ببینێ كە ئەمە هەلێكە بۆ دروستكردنی درزێك لە نێوان هاوپەیمانە ڕۆژئاواییەكان تا چاو لە شوێنی دیكە بكەن، دوور لە ئۆكرانیا، یان وا لە ئەنقەرە بكات، پەیوەندیی خۆی لەگەڵ دیمەشق ئاسایی بكاتەوە و ڕازی بێ پاسەوانانی سنووری سووریا لەسەر سنوور بڵاوەیان پێ بكرێ.

لە كۆتاییدا دەڵێم: شەش مانگ ماوە بۆ هەڵبژاردنەكانی توركیا، بۆیە هەر شتێك ڕوو بدات، دوور نابێ لەو هەڵبژاردنانە بە پرسی ئەمنی و پەنابەرانیشەوە.

با سیناریۆی هاوینی ڕابردوو لە بیر نەكەین كە چۆن توركیا

بە هۆی ئەمریكا و ڕووسیا توانی هەندێ خاڵ بەبێ بەكارهێنانی هێز بەدەست بێنێ.