نێگرۆن گۆنزالێس سەرۆكی بەشی دیراساتی ئەمنییە لە زانكۆی نیو هامشایەر، هەروەها وانەبێژی بواری دیراساتی جیهانی و سیاسەتی بەراوردكارییە و لە توێژینەوەكانیدا بایەخ بە چەند پرس و بابەتی گرنگ دەدات، وەك بزووتنەوە كۆمەڵایەتییەكان، كۆمەڵگەی مەدەنی، بەرەنگاربوونەوەی تیرۆریزم و مافەكانی مرۆڤ، نۆرمە نێودەوڵەتییەكان و برەودان بە ئاسایشی مرۆیی (بەتایبەتی پرەنسیپی بەرپرسیارێتی پاراستن)، دوایین توێژینەوەكانیشی پەیوەستن بە پەیوەندیی نێوان بەرەنگاربوونەوەی تیرۆریزم و مافەكانی مرۆڤ و شرۆڤەكاریی ئەوەی چۆن ڕێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی دەتوانن دەوڵەت ڕووبەڕووی بەرپرسیارێتی بكەنەوە، كاتێك دەست دەدەنە پێشێلكاری مافەكانی مرۆڤ لە سەروەختی ناكۆكییە چەكدارییەكاندا. گوڵان لە میانەی دیمانەیەكدا چەند پرسێكی لەگەڵدا تاوتوێ كرد، كە پەیوەست بوون بە پرسی بەرەنگاربوونەوەی تیرۆریزم و پرەنسیپی بەرپرسیارێتی پاراستن و چەند بوارێكی دیكەی پەیوەندیدار.

 

* ئێوە كەسێكی تایبەتمەندن لە بواری بەرەنگاربوونەوە و بەرپەرچدانەوەی گرووپە توندڕەو و تیرۆریستییەكان و ئاشكراشە كە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست یەكێكە لەو ناوچانەی كە سەرەڕای ئەوەی بارگرانە بە چەندین تەنگژە و قەیرانی سەخت و قووڵ، چەندین گرووپی تیرۆریستی مەترسیداریش لەم ناوچەیەدا سەریانهەڵداوە، ئێوە چۆن لەم پرسە دەڕوانن و پێتان وایە هۆكارە ڕیشەییەكانی بوونی ئەم گرووپانە چین و كاراترین ڕێكار و ڕێگاچارە بۆ بەرەنگاربوونەوە و بەرپەرچدانەوەیان چین؟

- بە دڵنیاییەوە ئەوەی ئێوە ئاماژەی پێ دەكەن ڕاستە، واتە چەندین گرووپی ڕادیكاڵ هەن لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا. بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا دەبێت وریا بین لەم ڕووەوە و گشتاندنێك نەكەین لەم ڕووەوە، مەبەستم ئەوەیە دەبێت ئەو ڕاستییە لەبەرچاو بگرین كە هەر گرووپێكی میلیشیایی و توندڕەو لە هەلومەرج و بارودۆخێكی تایبەت و دیاریكراودا سەرهەڵدەدەن و دێنەئاراوە. ئەوەی پەیوەست بێت بە هۆكارە بنەڕەتی و ڕیشەییەكانەوە كە دەبنە هۆی سەرهەڵدانی ئەم گرووپانە، ئەوا هۆكارەكان جیاواز و جۆراوجۆرن و لە وڵاتێكەوە بۆ وڵاتێكی دیكە جیاوازن و دەگۆڕێن. لەگەڵ ئەوەشدا دەتوانین ئەوە بەدی بكەین كە لەو وڵاتانەی ئەم جۆرە گرووپانەیان تێدا سەرهەڵدەدات و چالاكن تێیاندا، بریتین لەو وڵاتانەی كە گرفتارن بە دەست چەندین كێشە و تەنگژەی قووڵی حوكمڕانییەوە، هاوشان بە بوونی بارگرژیی نێوان پێكهاتە كۆمەڵایەتییەكان كە لە دەرئەنجامدا سەردەكێشن بۆ دروستبوونی ناسەقامگیری و لە كۆتاییشدا ئەم ناسەقامگیرییە بەكار دەهێنرێن لەلایەن ئەم گرووپانەوە و پانتاییەكیان بۆ دروست دەبێت بۆ ئەوەی برەو بە خۆیان بدەن و خۆیان بەهێز بكەن. بۆ نموونە لە عێراقدا لە ماوەی دوو دەیەی ڕابردوودا قەیران و تەنگژەكانی حوكمڕانی و بەرێوەبردنی وڵات، هەروەها بەربڵاوی و تەشەنەسەندنی گەندەڵی و پێشێلكارییەكان بەرامبەر سوننەكان كەشێكی لەباری بۆ گرووپە توندڕەو و تیرۆریستییەكان ڕەخساند بۆ ئەوەی خەڵكی ناڕازی بۆ لای خۆیان ڕابكێشن. لە هەمان كاتدا ئەو ڕووداو و پەرەسەندنانەی لە سووریاش ڕوویان دا و پەڕینەوەی كاریگەرییان و دەستتێوەردانی دەرەكی لە عێراقدا هەموویان بوونە هۆی ئەوەی دروستبوونی پشێوی و پاشاگەردانییەك كە لە كۆتاییدا ئەم گرووپانە بتوانن تێیدا بەهێز بن. لە پەیوەندی بە باشترین، یان كاراترین ڕێگای بەرەنگاربوونەوەیان، ئەوا بە دڵنیاییەوە بەرەنگاربوونەوەی گرووپە توندڕە و تیرۆریستییەكانی وەك ڕێكخراوی داعش لە عێراق و سووریا پێویستی بە ڕێكارێكی بەهێزی سەربازی هەبوو، بەڵام نابێت تێكڕای ڕێگاچارەكە لە چارەسەری سەربازیدا كورت ببێتەوە. یەكێك لە گەورەترین كێشەكانی ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و بنەڕەتیترین هۆكاری سەرهەڵدانی ئەم گرووپانە بریتییە لە ناكارایی حكومەت. لەم ڕوانگەیەوە بەرەنگاربوونەوەی ئەم گرووپانە پێویستی بە حوكمڕانیی باش هەیە بۆ هێنانەئارای ئەو گۆڕانكارییە بونیادی و بنەڕەتییەی كە خەڵكی خوازیارین و دەیانەوێت. بە داخەوە پێ ناچێت زۆرێك لە سەركردەكانی ئەم ناوچەیە لە ئاست ئەم ئەركەدا بن.

* بوارێكی دیكەی تایبەتمەندیی ئێوە بریتییە لە پرەنسیپی بەرپرسیارێتی پاراستن، كە جێبەجێ دەكرێت بە سەر ئەو دەوڵەتانەی ناتوانن هاووڵاتییەكانیان لە هەڕەشە و مەترسی و پێشێلكارییەكان بپارێزن، یان خودی دەوڵەتەكە دەبێتە سەرچاوەی ئەم هەڕەشە و پێشێلكارییە، ئایا ئێوە چۆن لەم پرسە و دەرئەنجامە كردارییەكانی دەڕوانن، بە تایبەتی لە پەیوەندی بە شەڕی سووریاوە كە ئێوە لەسەر ئەم پرسەش كارتان كردووە؟

- لە ڕاستیدا نۆرم و پرەنسیپی بەرپرسیارێتی پاراستن مایەی بیروبۆچوون و مشتومڕێكی زۆر بووە هەر لە سەرەتای هاتنەئارایەوە. ئەگەرچی زۆر كەس هاوڕان لەسەر بیرۆكەی پشت سەرهەڵدانی ئەم پرەنسیپە، بە تایبەتی لەو ڕووەوە كە پێیان وایە پێویستە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی خەڵكی لە تاوان و پێشێلكارییەكان بپارێزێت، ئەگەر هاتوو حكومەتی ئەم خەڵكانە نەیتوانی، یان نەیوست ئەم پارێزگارییە دەستەبەر بكات. بەڵام ناكۆكی و بۆچوونە جیاوازەكە لەوەدا بەرجەست دەبێت كە دەبێت كێ ئەم پارێزگارییە دەستەبەر بكات و بە چ ڕێوشوێن و میكانیزمێك؟ جێبەجێكردنی پرەنسیپی بەرپرسیارێتی پاراستن لەلایەن كۆمەڵگە نێودەوڵەتییەوە پێویستی بە گرتنەبەری ڕێكارەكان هەیە لەلایەن ئەنجومەنی ئاسایشی ڕێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكانەوە، هەر ئەمەش مایەی كێشە بوو لە پەیوەندی بە سووریاوە. چونكە ئاشكرایە كە حكومەتی سووریا بەرپرسیارێتی سەرشانی خۆی جێبەجێ نەكردووە لە پەیوەندی بە پاراستنی سوورییەكان و تاوانی جەنگ و تاوانی دژ بە مرۆڤایەتی لەم وڵاتەدا ئەنجام دراوە. هەروەها كۆمەڵگەی نێودەوڵەتییش نەیتوانی بەرپرسیارێتی خۆی جێبەجێ بكات لە پەیوەندی بە پاراستنی سوورییەكانەوە لەبەر ئەوەی ڕووسیا ڕێگری كرد لە دەركردنی چەندین بڕیاری ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەكگرتووەكان لەدژی سووریا، لەگەڵ ئەوەشدا تا ئێستا ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەكگرتووەكان سەبارەت بە كردنەوەی ڕێڕەوە مرۆییەكان و دەستپێشخەرییەكانی ئاشتی و بەكارهێنانی چەكی كیمیایی لە سووریا نزیكەی 30 بڕیاری دەركردووە. بەڵام جێی داخەوە ئەم ڕێكارانە وەك پێویست نەبوون و نەبوونە هۆی ئەوەی وەك پێویست لە بارگرانی دۆخەكە كەم بكرێتەوە.

* بوارێكی دیكەی كاركردنی ئێوە بریتییە لە ڕۆڵی ڕێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی لە ڕووبەڕووكردنەوەی دەوڵەت بۆ گرتنەبەری بەرپرسیارێتی پێشێلكارییەكانی مافی مرۆڤ، ئایا تا چەند ئەزموونی ئەم ڕێكخراوانە لەم ڕووەوە كارا بووە و دەرئەنجامی خوازراویان لێ كەوتووەتەوە؟

-ئێمە دەزانین كە لەم ساڵانەی دواییدا زۆرێك لە چالاكان و داكۆكیكارانی مافەكانی مرۆڤ ڕووبەڕووی سەركوتكاری و سنوورداركردنی سەرسەختانە بوونەتەوە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا كۆڵیان نەداوە و لە ئەركی خۆیان سارد نەبوونەتەوە. هەروەها دەتوانین بڵێین كە ئەم چالاك و داكۆكیكارانە كارا و سەركەوتوو بوون لە چاودێریكردن و بە دۆكیۆمێنتكردنی پێشێلكارییەكانی مافەكانی مرۆڤ و دەستەبەركردنی هاوكاری و پشتیوانی بۆ قوربانییەكان، هەروەها خستنەگەڕی هەڵمەتەكانی بەرزكردنەوەی ئاستی هۆشیاری دەر هەق بەم پرسە، هەم لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی و هەم لەسەر ئاستی ناوخۆیی. ئەوەی پەیوەندی بە توركیاوە هەبێت، ئەوا ئاشكرایە كە لەو كاتە توركیا هەوڵی جددی خستبووەگەڕ بۆ بەدەستهێنانی مافی ئەندامێتی لە یەكێتی ئەوروپادا، ئەوا ئەم چالاكانە سوودییان لە بارودۆخەكە وەرگرتووە و چەندین زانیاریی گرنگیان دەستەبەر كرد بۆ یەكێتی ئەوروپا و بۆ ئەنجومەنی ئەورووپی، كە ئەم ئەنجومەن و ئەم یەكێتییەش دەستیان دەكرد بە دروستكردنی گوشار لەسەر بەرپرسانی وڵاتی توركیا بۆ ئەوەی ڕێز لە مافەكانی مرۆڤ بگرن. خاڵێكی دیكەی بەرچاو و دەستكەوتێكی دیكەی دیاری ئەم چالاك و داكۆكیكارانە بریتی بوو لەوەی ڕۆڵیان بینی لە دووبارە داڕشتنەوە، یان چاكسازیكردن لە یاساكان كە پەیوەستن بە مافەكانی ئافرەتان و پرسی ئەشكەنجەدان و بوارە پەیوەندیدارەكانی دیكە. ئەوە بوو لە ماوەی چەند دەیەی ڕابردوودا بە هەزاران كەیس بەرزكرانەوە بۆ دادگای ئەوروپی بۆ مافەكانی مرۆڤ و زۆرێك لە ئەم كەیسانەوە لە بەرژەوەندیی سكاڵاكاران كۆتاییان هات و یەكلا كرانەوە. بەڵام ئەوەی جێی داخەوە ئەوەیە كە زۆرێك لە بەرپرسان بڕیارەكانی دادگای ئەورووپی بۆ مافەكانی مرۆڤیان جێبەجێ نەكرد و لەم ڕووەوە فەرامۆشكردن و پشتگوێخستن ڕووی دا لە ئاست خواست و بانگەشەكانی پەیوەست بە ڕێزگرتن لە مافەكانی مرۆڤەوە. لە ڕاستیدا و لەبەر ئەم هۆكارە، من پێم وایە پاراستنی مافەكانی مرۆڤ پێویستی بە دامەزراندن و خستنەگەڕی میكانیزم و ڕێوشوێنی بەهێزی نێودەوڵەتی هەیە، سەرباری بەهێزكردنی ڕێكخراوە ناوخۆییەكانی بواری داكۆكیكردن لە مافەكانی مرۆڤ.