ئەو هێز و لایەنە عێراقییانەی كە بەشدارییان لە كۆنگرەی دووەمی وتووێژی نیشتمانی كرد، بڕیاریان دا لێژنەیەكی سێ قۆڵی (شیعە، سوننە، كورد) پێك بێت، بۆ ئەوەی پاش كۆتاییهاتنی چلەی ئیمام حوسێن سەردانی سەدر بكەن لە «حەنانە»، بێدەنگیی سەدر ئەمجارە درێژەی كێشا، ئەمەش وای كردووە، خەڵك چاوەڕوانی دواهەڵوێستی بن سەبارەت بە ڕووداوەكانی پێشوو.

لە بەرانبەردا چوارچێوەی هەماهەنگی خەریكی گفتوگۆیەكی قورس و نهێنییە لەگەڵ (پارتی) و هاوپەیمانیی (سیادە)، مەبەستیش دانانی زەمینەیەكی گونجاوە، هەر یەك لەم دووە، داواكاری و مەرجی خۆی هەیە سەبارەت بە هەردوو پێكهاتەی كورد و سوننە.

ئەم دوو لایەنە سەرەڕای هەندێ هەڵەی سەدر، بەڵام تا ئێستا سوورن لەسەر ئەوەی كە دەبێ ڕای لەسەر ئەو حكومەتە هەبێت كە چوارچێوەی هەماهەنگی نیازی وایە پێكی بێنێت، ئەگینا بەردەوامیی نابێت.

بەداخەوە لە ماوەی دە مانگی ڕابردوودا هەست بە جۆرێك لە جێگیریی ڕێژەیی دەكرا لە گۆڕەپانی سیاسیدا، بەڵام خەریكە سەر لە نوێ كارتەكان تێكەڵ بە یەكتر دەكرێن، چ لەلایەن سەدرەوە بێت، یان لەلایەن چوارچێوەی هەماهەنگییەوە.

پێشنیارە كتوپڕەكەی سەدر سەبارەت بە مانەوەی سەرۆك كۆمار بەرهەم ساڵح و سەرۆك وەزیران مستەفا كازمی لە قۆناغی گێڕانەوەدا، وایكرد هەندێ لایەنی سیاسی، بەتایبەتی چوارچێوەی هەماهەنگی و پارتی بە پاكی سەیری ئەو پێشنیارە نەكەن.

كاتێ ئەو پێشنیارەش بە لێدوانی یاریدەدەری وەزیری دەرەوەی ئەمریكا (باربارا لیفی) گرێ بدەین، كە داوای كردبوو «گوێ لە دەنگی سەدر بگیرێ»، بیردۆزی پیلانگێڕی لەلای هەندێ ناوەندی عێراقی دووبارە دەبێتەوە.

لە كاتێكدا هەموو كەس دەزانێ كە كازمی لە سەدر نزیكە و چەند جار لە تویتەكانی (ساڵح محەمەد عێراقی) سوپاسی كراوە، بەڵام لە هەمان كاتدا هەر هەمووان دەزانن كە سەدر هەڵوێستێكی توندی بەرانبەر سەرۆك كۆمار بەرهەم ساڵح هەبوو، بە هۆی واژۆنەكردنی یاسای قەدەغەكردنی پەیوەندی لەگەڵ ئیسرائیلدا.

ئەو كات سەدر بە توندی هێرشی كردە سەر بەرهەم ساڵح و چەند تۆمەتێكی خستەپاڵ، ئەم گۆڕانە لە هەڵوێستدا وای كرد، پارتی و (سیادە)ی سوننی، ئەوانیش چاو بە هەڵوێستی پێشووی خۆیاندا بخشێننەوە و، وا هەست دەكەن كە ئەم هەڵوێستەی سەدر هەڵەیەكی تێدایە.

سەرەڕای هەڵوێستە توندەكانی سەدر بەرامبەر ئێران و ئەمریكا و ڕەتكردنەوەی هەر دەستێوەردانێكیان لە پێكهێنانی حكومەتی داهاتوودا بەپێی دروشمی «نا ڕۆژهەڵاتی و نا ڕۆژئاوایی»، بەڵام لە ژێر سایەی نەخشە پەشۆكاوییەكاندا كە هاوپەیمانییە سیاسەییەكانی عێراق پێی جووڵە دەكەن، هەر زوو گۆڕانكاری لە هەڵوێستی نێوان لایەنە جیاوازەكانی ڕووی دا، بەتایبەتی هەندێ لایەنی چوارچێوەی هەماهەنگی و هەروا پارتی دیموكراتی كوردستان.

سەدر نەك هەر پێشنیاری مانەوەی ساڵح و كازمی كرد لە ماوەی گێڕانەوەدا، بەڵكو داوای لە هاوپەیمانەكانی كرد (سیادە)ی سوننی و پارتی دیموكراتی كوردستان لە پەرلەمان بكشێنەوە، تا شەرعییەتی خۆی لە دەست بدات.

سەرەتا هاوپەیمانیی (سیادە) بێدەنگیی هەڵبژارد و هیچ هەڵوێستێكی سەبارەت بەم داوایە نەنواند، نە بە لێدوان، نە بە ئاماژە، بەڵام پارتی دیموكراتی كوردستان چەند ئاماژەیەكی خۆی خستەڕوو.

پاش سەردانەكەی حەلبووسی و شاندی یاوەری بۆ لای سەرۆك بارزانی و بڵاوبوونەوەی ڕاگەیاندراوە هاوبەشەكەیان، نە سەدر و نە وەزیرەكەی هیچ قسەیەكیان نەبوو.

چوارچێوەی هەماهەنگی وا لە ڕاگەیاندراوەكە تێگەیشتن كە هەردوولا لەگەڵ هەڵبژاردنی پێشوەختەن، كە حكومەتێكی خاوەن دەسەڵات ئەنجامی بدات، ئەمەشیان بە سەركەوتنێكی دیكەیان دانا لەسەر سەدر و ڕایانگەیاند كە پەیوەندی بەو دوو لایەنەوە دەكەن بۆ ئەنجامدانی دانیشتنی پەرلەمان. بەڵام هەر یەك لە (سیادە) و پارتی دەرگەیان بە كراوەیی بەجێ هێشت سەبارەت بە هەر تێگەیشتنێك، كە لەوانەیە ڕوو بدات.

با ئەوەش بڵێین هەر دوولا پشتگیریی خۆیان بۆ محەمەد شیاع ئەلسوودانی ڕانەگەیاند و هەروا هەڵوێستێكی دژ بە كازمی-یان نەنواند، كە سەدر دەیەوێ لە پۆستەكەی بمێنێتەوە.

ئەوەی پێویستە بگوترێت، پارتی لە دوو شت تووڕەیە، یەكەم كاتێ سەدر بە بێ ئاگاداریی ئەو و (سیادە) لە پەرلەمان كشایەوە، دووەمیش لە دوا پێشنیارەكەی بە مانەوەی بەرهەم ساڵح لە قۆناغی گوێزەدا، كە ئەمەش وای كرد هەڵوێستێك وەربگرێت كە لەگەڵ هەڵوێستی سەدر نەگونجێ و ئامادەش نییە جارێكی دیكە پشتگیری لە لایەنێكی شیعی بكات لەسەر حیسابی لایەنێكی دیكە.

كاتێ پارتی دیموكراتی كوردستان و هاوپەیمانیی (سیادە)وە چوونە ناو هاوپەیمانیی (ڕزگاریی نیشتمان) لەبەر ئەوە بوو كە ئەو هاوپەیمانییە لەسەر چەند پڕۆژەیەكی نیشتیمانی بونیاد نرابوو، بەر لەوەی كارەكە شێوازێكی دیكە وەربگرێت، وەك هاتنە ئارای سێ یەكی پەكخەر، كە بەربەستی خستە بەردەم پێكهێنانی حكومەتی زۆرینەی نیشتمانی و ئاراستەكەشی بێخەش بوو.

كشانەوەی موقتەدا سەدر لە پەرلەمان سەرەڕای زۆرینەكەی هەمووانی خستە هەڵوێستێكی دەغەڵ، ئەگەر نەكشابایەوە، ئێستا خاوەن دوو هێز دەبوو، هەم پەرلەمانی و هەمیش جەماوەری.

لە بەرەی دیكەدا، بەتایبەتی چوارچێوەی هەماهەنگی و پارتی دیموكراتی كوردستان، وادیارە كارەكە بەو ئاسانییە نییە كە هەندێ سیاسەتكاری ناو چوارچێوە بۆی دەچن، لە كاتێكدا هیچ پەڵپێكی كوردی (پارتی) لە ئارادا نییە بە مانەوەی سەرۆك وەزیران مستەفا كازمی، بەڵام لە ناو ماڵی شیعەدا هەڵوێستەكە جیاوازە، هەروا سەبارەت بە بەرهەم ساڵحیش.

چەند هێزێكی ناو چوارچێوە دژی مانەوەی كازمی نین، بەتایبەتی هاوپەیمانیی فەتح و ڕەوتی حیكمە و ئیئتیلافی نەسر، هەمان شتیش سەبارەت بە مانەوەی سەرۆك كۆمار هەیە، بەڵام دوو هێزی دیكەی چوارچێوەی هەماهەنگی دژی مانەوەی كازمین، وەك دەوڵەتی یاسا و عەسائیبی ئەهلی حەق.

هەر چەند عەسائیب هیچ ڤیتۆیەكی لەسەر مانەوەی بەرهەم ساڵح نییە، بەڵام دەوڵەتی یاسا دیدێكی هەیە و دەیشارێتەوە.

لەسەر ئاستی كورد، تا ئێستا یەكێتی پشت بە چوارچێوە دەبەستێ بۆ تێپەڕاندنی بەرهەم ساڵح، پارتییش پشت بە جیاوازیی دید دەبەستێ لە ناو ماڵی شیعە (چوارچێوەی هەماهەنگی و ڕەوتی سەدر) لە یەكلابوونەوەی پۆستی سەرۆك كۆمار، ئەویش بە كاندیدكردنی كەسێك كە ڕای هەردوولای لەسەر بێت.

دەكرێ بڵێین: پارتی زۆر بە هۆشیارییەوە مامەڵە لەگەڵ چوارچێوەی هەماهەنگی دەكات و ئەو تۆمەتانە لەبیر ناكات كە دەیانخستە پاڵی، ئەمە سەرەڕای بۆردوومانكردنی چەند شوێنێكی هەرێم.

پارتی لە دۆخێكی قورسدایە، یان دەبێت قوربانی بە سەدر بدات، یانیش ڕوو لە چوارچێوە بكات بەڵام بە مەرج، هەرچەند بە نێگەتیڤ وەڵامی داواكەی سەدریشی دایەوە بە كشانەوە لە پەڕلەمان، بەڵام پارتی تا ئێستا پێداگرە لەسەر ئەوەی كە بەبێ سەدر هیچ وتووێژێك سەرناگرێت و بەبێ ئەویش هیچ حكومەتێك بەردەوام نابێت.

لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی توانای ڕاسپاردنی سەرۆكێكی نوێیان نییە بۆ ئەنجومەنی وەزیران، بەبێ ئەوەی پەیڤێكی دڵنیاكەری بە دەست نەكەوێت لە سەدر، كە وادیارە ئەویش پلانێكی ڕوونی نەبێت سەبارەت بە چۆنیەتی مامەڵەكردن لەگەڵ چوارچێوەدا، كە خەریكە دەسەڵات بگرێتە دەست.

سوننە و كورد (پارتی) خەریكە جارێكی دیكە ڕۆڵی ناوبژیوانی بگێڕن، بەر لەوەی بچنە ناو سەودای پێكهێنانی حكومەت، ناوبژیوانییەكەش ڕۆڵێكی ئاوێتەی هەیە لە نێوان دەرخستنی پابەندییە سیاسییەكەیان لەگەڵ سەدر، وەك هاوپەیمان و چوارچێوەی هەماهەنگی كە پێویستیان بە هاوبەش هەیە.

لە ڕاستیدا سەدر دەستپێشخەرییە سیاسی و مەیدانییەكەی لە دەست داوە بە هۆی نەگەڕانەوەی كوتلە پەرلەمانییەكەی بۆ پەرلەمان، جەماوەرەكەشی ئاسۆگەی چوونە ناو ناوچەی سەوز دووبارە ناكەنەوە، پاش ئەوەی لەلایەن چالاكوانانەوە چەند تۆمەتێكیان درایە پاڵ.

كەواتە ئەو لە دۆخێكی ئاڵۆزدایە و ستراتیژیەتێكی ناڕوونی هەیە، لە بەرانبەردا چوارچێوە تا ئێستا خۆی ڕاگرتووە و خاوەن تەكتیكێكی زۆرە، كە دەبێت لە هەر وتووێژێكدا پارتی و سوننە حیسابێكی وردی بۆ بكەن.

سەدر لەو هاوكێشەیەدا كە بە كاریگەریی بڕیارە سیاسییەكانی دایهێناوە، خەریكە حكومەتێك پێشكەش بە چوارچێوە دەكات، بۆ ئەوەی سەرپەرشتیی هەڵبژاردنێك بكات، كە خۆی داوای دەكات.

كەواتە تەنیا ڕێگە كە لەبەردەم سەدر مابێت، چالاكیی جەماوەری و لەخۆگرتنی تشرینەكانە لە ڕێی ڕاگەیاندنی یاخیبوونی مەدەنی، كە ئەگەر ئەوەی پێ كرا، دەتوانێ ئەو حكومەتە ئیفلیج بكات كە چوارچێوەی هەماهەنگی دەیەوێ پێكی بهێنێت.