ڕیفراندۆم مافێكی سرووشتی و یاسایی هەموو میللەتانی جیهانە. ئەو میللەتانەی ژێردەستەن و لەلایەن میللەتێكی دیكەوە دەچەوسێندرێنەوە و وەكو هاووڵاتیی پلەیەك و هاوبەش لە حوكمڕانیدا مامەڵەیان لەگەڵ ناكرێت، دەتوانن لە ڕێگەی پرۆسەیەكی مەدەنییەوە پیادەی ئەو مافە سرووشتییەی خۆیان بكەن و، بە ڕیفراندۆمێكی میللی لە حوكمە چەوسێنەر و بیانییەكان دەربازیان بێت.

ڕیفراندۆمەكەی میللەتی كورد و كوردستانییەكان كە لە 2017 ئەنجامیان دا، دەرئەنجامی زوڵمێكی مێژوویی زیاتر لە 100 ساڵە بوو، دەرئەنجامەكەشی بەڵگەنامەیەكی مێژووییە و هەر دەمێنێت، خۆ ئەگەر دەرفەتێكی دیكەی باش هەڵبكەوێت، دەتوانرێت دەرئەنجامی ڕیفراندۆمەكە بە «بەڵێ بۆ سەربەخۆیی» بۆ دامەزراندنی دەوڵەتی كوردستانی بەكار بهێنرێت، یان هەر هیچ نەبێت، لەم قۆناغەدا ڕیفراندۆمەكە بۆ گەیشتن بە كۆنفیدراڵییەت بەكاری بهێنین.

كورد بە ڕابەرایەتیی بارزانی لە ڕیفراندۆمدا ئەو شەرمەی شكاند كە پێشتر بە ترس و دڵەڕاوكێ و شەرمەوە داوای مافی سەربەخۆییمان دەكرد، لە ئێستادا دوای ئەنجامدانی ڕیفراندۆمەكە و بەدەستهێنانی زۆرینەی هەرە زۆری دەنگی «بەڵێ بۆ سەربەخۆیی»، هیچ كەس و لایەن و حكومەتێكیش ناتوانێت دەنگی میللەت و ئیرادەی گەل لە ڕیفراندۆمدا پشتگوێ بخات و بڵێت كاتی بەسەرچووە، تەنانەت ئەو بڕیارەی دادگای فیدڕاڵیی عێراقیش كە دژی ڕیفراندۆمەكە دەرچوو، بڕیارێكی نایاسایی بوو. ڕیفراندۆم دەنگی زوڵاڵی نەتەوەی كوردە و هەڵناوەشێتەوە و ناتوانرێت بگۆڕدرێت، مەگەر بە ڕیفراندۆمێكی دیكە نەبێت، ئەمەش مەحاڵە هیچ كورد و كوردستانییەك نایەوێت لە ڕیفراندۆمێكی دیكەدا بەڵێ بۆ سەربەخۆیی ڕەت بكاتەوە، بگرە ئەنجامدانی ڕیفراندۆمێكی دیكەش مەحاڵە لە كاتێكدا هەر خۆی لە خۆیدا ڕیفراندۆمەكە بۆ «سەربەخۆیی» جێبەجێ نەكراوە.

سەرۆك بارزانی وەكو مەرجەعی كورد لە ڕیفراندۆمدا ئەو هەقیقەتەی باش دەزانی كە كاتی ڕیفراندۆمەكە زۆر گونجاو بوو لە ناوخۆدا، لەبەر ئەوەی كۆدەنگییەكی نەتەوەیی هەبوو، كوردستانییەكانیش بە جیاوازیی بۆچوونی حزبی و ئایدیۆلۆژیا و نەتەوە و ئایینزاكانەوە پاڵپشتی بوون. واتە سەربەخۆیی ویستی زۆرینەی هەرە زۆری گەلی كورد و كوردستانییەكان بوو بە جیاوازیی نەتەوە و ئایین و ئایینزاكانەوە، دەرفەتێكی مێژوویی و زێڕین بوو بە پێچەوانەی حەز و مەرامی نەیاران و خیانەتكارانەوە، دەنگی «بەڵێ»ی هاووڵاتیانی كورد لە كەركووك و ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم سەلمێنەری كوردستانییەتی ئەو ناوچانەیە.

بە هەموو پێوەر و یاسا و عورفە نێودەوڵەتییەكان ڕیفراندۆم كارێكی باش بوو هەرچەندە لە دوای ڕیفراندۆمەكە جیهانی بەناو ئازاد نەك هەر بە دەنگ داواكاریی خەڵكی كوردستان و حەز و ویستیانەوە نەهاتن، بگرە هاوپەیمانەكانیش پشتیان تێكردین، بەڵام هەموو كوردێك لە شارەكانی كوردستان ئامادەیی خۆبەختكردن و پشتگیریكردنی ڕیفراندۆمی تێدا بوو لەبەردەم هێرش و پەلاماردانەكانی میلیشیاتە چەكدارە بیانی و ناوخۆییەكان كە هۆكاری سەرەكیی نەبوونی پاڵپشتییەكی نێودەوڵەتی بوو. ئەگەر گرووپێكی خیانەتكار لە پشتەوە چەقۆی ژەهراوییان لە پێشمەرگە و گەلی كورد نەدایە، هەرگیز كەركووك و ناوچە كوردستانییەكانمان لەدەست نەدەدا، بەتایبەتی ئەو كاتیش هەندێك لە هاوپەیمانەكان بە شەرمەوە دەیانگوت ڕیفراندۆم كاتی نەهاتووە، بڕوای تەواویان بەوە هەبوو كورد میللەتێكی جیاوازە لە عێراق و ئارەزووی هەیە بە سەربەخۆیی و ئازادی بە جیاواز لە عێراق بژی، لەگەڵ ئەمەشدا بە هەموو پێوەرەكان ڕیفراندۆم 100% سەركەوتوو بوو، گورزێكی كوشندە بوو لە نەیارانی گەلی كورد درا و بووە بەڵگەنامەیەكی مێژوویی هەر كاتێك بمانەوێت دەتوانین جێبەجێی بكەین. ڕاستە دەرئەنجامی ڕیفراندۆمەكە بە هۆی پاڵپشتی نەكردنی هاوپەیمانەكان و پیلان و مەرامی حكومەتەكانی ناوچەكەوە جێبەجێ نەكرا، بەڵام بۆ یەكەمینجار گەلی كورد تامی خۆشیی سەركەوتنی ڕیفراندۆمەكە و نزیكبوونەوەی لەسەربەخۆیی چێژت، لە گەیاندنی پەیامەكە بۆ حكومەتی عێراق و حكومەتانی ناوچەكە سەركەوتوو بووین، بەوەی چیتر كورد خوازیار نییە لە چوارچێوەی عێراقێكی تائیفی و مەزهەبی و داردەستی دەرەكی بمێنێتەوە و، هەر جارەو بە بیانوو و پاساوێك كۆمەڵكوژ بكرێت. ژیان لە چوارچێوەی عێراقدا زۆر قورسە، «نە ئێمە ئەوانمان دەوێت و نە ئەوان ئێمەیان دەوێت»، خۆهەڵخەڵەتاندنە بە ناوی فیدڕاڵیەتێكەوە كە كەس بڕوای پێی نەماوە، لەم زیندانەدا بمێنینەوە، سیستەمی فیدراڵییەت شكستیان پێ هێنا و دەركەوتیش بۆ ئێمە لەبار نییە، ئەوەتا دوای دادگای فیدڕاڵی و هێرشەكانی وەزارەتی نەوتی عێراق بۆ سەر كەرتی بژێوی و دابینكەری مووچەی هاوڵاتیان دێت، كە نەوت و گازەكەی كوردستانە، داواكارییەكانی هەمواركردنەوەی دەستووریش بۆ گەڕانەوەی مەركەزییەت و حوكمی هاوشێوەی بەعسە لەدژی كورد. بارزانی ڕاستی گوتووە «عەقڵییەتی حوكمڕانانی عێراق مەركەزییە و پاشاكشەیە لە فیدڕاڵییەت.» ئەوان بڕوایان بە حوكمی سەنترالیزم هەیە بۆ كۆنتڕۆڵكردنی هەموو عێراق و كوردستان و داهاتەكەی، هەر وەكو جاران كورد بە هاووڵاتیی دەرەجە دوو دەزانن، ئەوەتا ئەم هەموو كێشە و ململانێ ناوخۆییەیان هەیە، كەچی لە دژایەتیكردنی كورد و ڕەتكردنەوەی مافەكانی كۆڵ نادەن و هاوكۆكن و سەرچاوەی كێشەكانیشیان دەخەنەوە سەر ملی كورد، لە كاتێكدا حوكمڕانیی عێراق بە سوننە و شیعەوە فاشیل بوون و كوردیان قەتڵوعام كردووە و لە ئەزموونی حوكمڕانییاندا سەركەوتوو نەبوون و، تا دێت بەرەو كارتۆناتی مەزهەبی و مافیایی و میلیشیات دەچن، بۆیە كاتی ئەوە هاتووە بارزانی دیپلۆماسیەت و پەیوەندییەكانی خۆی بە ئاراستەی ئەو هەقیقەتە ببات، كە چیتر گەلی كورد و كوردستانییەكان ناتوانن لەناو ئەو دەوڵەتەدا بژین كە عەقڵی لۆژیك و مەنتیقی تێدا نەماوە و ئەڵقەلەگوێی دوژمنانی كوردن، دەبێت بەرەو كۆنفیدڕاڵی یان سەربەخۆیی هەنگاو بنێین و پشتگیریمان بكەن. بۆ شەرم بكەین لە داوكارییەكانی خۆمان و هەر لەناو چوارچێوەی دەوڵەتێكی فاشیلدا بمێنینەوە و سەرقاڵی شەڕی داردەستەكانیان بین؟ ڕۆژێك بە ناوی دادگای فیدراڵی و ڕۆژێك بە ناوی وەزارەتی نەوت و وەزارەتی دارایی و ڕۆژێك بە ناوی بودجە و پەرلەمان و ڕۆژێك بە ناوی میلیشیاتی چەكدار و ڕۆژێك بە هێرشی مووشەكی بالیستی و ڕۆكێت و درۆن و ڕۆژێك بە بڕینی بودجەی قووتی خەڵكی.. ئەوەی ئێمەیان وا زەلیل كردووە، ئەوەیە كە لە ناوخۆماندا یەكگرتوو نین و زۆر لە لایەنە سیاسییەكان كە بەرژەوەندیی ئەم و ئەویان هەیە، دژ بە هێزی گەلی كوردستان ڕادەوەستنەوە، لە كاتێكدا بێ مەرجەع هەرگیز ئەو هێزە دروست نابێت، هەموو میللەتێك پێویستی بە مەرجەعییەت هەیە، ئێمەی كوردیش مەرجەعییەتەكەمان هەیە، بەڵام هەندێك دوای قسەی كەسانێكی بەرژەوەندیخوازی بەكرێگیراو كەوتوون.

سەرۆك بارزانی وەكو كەسایەتییەكی كاریزما و بەتوانا و خاوەن ئەزموون و خاوەن مێژوویەكی پاك و باوەڕپێكراو لەلایەن هاوپەیمانەكانمانەوە بمانەوێت و نەمانەوێت مەرجەعی گەلی كورد و كوردستانییەكانە، ئەمڕۆ لە گۆڕەپانی عێراق و ناوچەكەو جیهاندا كورد و بارزانی دوو هاوكێشەی تەواوكەریی جیانەكراوەن، كات یاوەرمان نییە و زۆرمان لەبەردەستدا نییە، بارزانی-یە كە دەتوانێت ئەم میللەتە مەزڵوومە بگەیەنێتە كەناری ئارامی، باشە ئەوانەی دەیانگوت ڕیفراندۆم هەڵە بوو ئەی بەدیلی ڕیفراندۆم چییە؟ ئەمە حاڵی ئێمەیە چەقۆیەكیان خستووەتە سەر ملمان و بێشەرمانە هەر ڕۆژەی بە فیت و مەرامی كەسانی قین لەدڵ، فیتنە و ئاشووبمان بۆ دەنێنەوە و ڕۆژێك بودجەمان دەبڕن و ڕۆژێك نەوت و ڕۆژێك لەت لەتمان دەكەن بۆ ئەوەی پێمان بوێرن و دوو ئیدارەیی دروست دەكەن.

مەسعود بارزانی وەكو مەرجەعی كورد و پارتی وەكو حزبی یەكەمی كوردستانی كە سەرقافڵەی كوردایەتی و نیشتمانپەروەری و نەتەوەییە، دەبێت لەو قاڵبی شەرمە دەربچن و لە مەسەلەی نەتەوەیی و نیشتمانی سازش بۆ هیچ حزبێك نەكەن. لە مێژوودا هەروا بووە و مەرجەع و سەركردەكان لەناو خەڵكەوە دەركەوتوون و خەڵكی گوێڕایەڵیان بووە، بەڵام دەبێت هەرچی هێز و بیر وئایدیۆلۆژیەتی نامۆ هەیە لەم قۆناغەدا كە زیان بە هزری نەتەوەیی و چارەنووسی ئەم گەلە دەگەیەنێت، لەناو ببرێت، هەروەكو چۆن دەبێت گەندەڵكارانیش بە زەبری یاسا و هێز سزا بدرێن.

ئەزموون و وانەكانی ڕیفراندۆم پێمان دەڵێن گەورەترین شكست بە سەربەخۆیی و دەوڵەتی كوردستانی بۆ نەبوونی هێزێكی تۆكمە و یەكگرتووی پێشمەرگە و سەنتەرێكی بەهێزی ئابووری و سیاسی دەگەڕێتەوە، دەبێت ئەمڕۆ هەولێر ئەو ناوەندە بێت كە هەمووان شانازی پێوە دەكەین و تا دێت لە ڕووی ئاسایشی خۆراكی و ئاسایشی ئاو و هێزی نەرم و هێزی ڕەقەوە ئەوەندە تۆكمە و بەهێز بین، دوژمنە گەورەكانی ناوچەكە حیسابی وردمان بۆ بكەن.

 ئێستا هەلێكی لەبارە بۆ بەهێزكردنی هێزی پێشمەرگە و بەدەستهێنانی ئابووریی سەربەخۆ و بەكارهێنانی نەوت و گاز بۆ دابینكردنی پێداویستییەكانی ناوخۆ و لە دەرەوەش نابێت چیتر ئەو پەرش و بڵاوییەی دیبپلۆماسییەتی كورد لە هەر دوو كیشوەری ئەوروپا و ئەمریكا بەردەوام بێت. دەبێت قسە و دروشمەكانمان بكەینە كردار و لە بەرامبەر كەسانی خۆفرۆش و گەندەڵكار و خیانەتكار توند بین. جێی سەرسوڕمانە هەیە لە حكومەت بەشدارە، كەچی لەسەر سۆشیال میدیا ڕەخنە لە حكومەت دەگرێت! لە دونیا كوا شتی وا هەیە؟ ئەگەر حكومەتەكە گەندەڵە، دەبێت لە حكومەت بكشێتەوە، حزب حكومەت دادەمەزرێنێت و دەبێت پاڵپشتیی حكومەت بكات، نەك لە حزب دژایەتیی حكومەت و لە حكومەتیش بەشداریی لە پۆست و كار و داهاتدا بكات. كورد باشترین دەرفەتی بۆ هەڵكەوتووە و ئەگەر ئەم دۆخەی عێراق هەروا بەرەو خراپی بڕوات، دەبێت هەلەكە بقۆزینەوە و خۆمان لەم عێراقە بێسەروبەرە و پڕ پشێوییە دەرباز بكەین.