دوای نەمانی دەنگی سەدر بۆ پێكهێنانی حكومەتی زۆرینەی نیشتمانی و كشانەوەی لە پرۆسەی سیاسی، جارێكی دیكە هەمان سیناریۆی حكومەتەكانی پێشوو دووبارە دەبێتەوە.

پاش كشانەوەكە ڕەوشی سیاسی ئاڵۆزی تێ كەوتووە و، گشت لایەنە سیاسییەكانی عێراقیش لەو باوەڕەدان هەر حكومەتێك بێ سەدر (وەكو شیعە) و بارزانی (وەكو كورد)، كارێكی زۆر ئەستەمە و پێكیش بێت، بەردەوامیی نابێت.

سەدر خاوەن پێگەیەكی جەماوەرییە و زۆر بە ئاسانی دەتوانێت شەقام بجووڵێنێت، چونكە نەمانی لە پەرلەماندا وای لێ دەكات، ڕوو لە ئۆپۆزیسیۆنی نیشتمانی بێت و، ئیتر شەقامی بە دەستەوە دەبێت و بە دووریش نازانرێت جارێكی دیكە هەڵبژاردنی پێشوەختە بێنێتە ئاراوە.

سەدر بە هەموو توانایەكیەوە دەیویست پەرلەمان هەڵبوەشێنێتەوە و هەڵبژاردنی پێشوەختە ئەنجام بدرێت، بەڵام نەیدەویست بە تەنیا ئەم كارە بكات، بۆیە كشانەوەی خۆی لە پەرلەمان ڕاگەیاند و، بەمەش تۆپی هەڵوەشانەوەی پەرلەمانی خستە ناو یاریگەی چوارچێوەی هەماهەنگی و هاوپەیمانەكانیەوە.

ئەوەی لە شەقامی عێراقیدا باسی لێوە دەكرێت، ئەوەیە سەدرییەكان لەو كشانەوە سیاسییەیان زۆر نیگەرانن، چونكە گەورەترین كوتلەی پەرلەمانی بوون و، قسەیەكیش هەیە گوایە سەركردەی ڕەوتی سەدر لەبەر چەند هۆیەك ئەویش لەو بڕیارەی خۆی پاشگەز بووەتەوە، لەوانە هێزەكانی چوارچێوە نەك هەر بە ساردییەكی زۆرەوە، بەڵكو بە گیانی سەركەوتن هەڵسوكەوتیان لەگەڵ كشانەوەكەیدا كرد، بە بەڵگەی خێرا ئەنجامدانی دانیشتنێكی نائاسایی پەرلەمان كە جێگرەوەكانی ڕەوت سوێندی یاسایی بخۆن.

بە قسەی حەسەن زەرگانی گوتەبێژی پێشووی ڕەوتیش، سەدر بە هیوای ئەوە بوو پارتی و سیادەش لە پەرلەمان بكشێنەوە و دۆخەكە ئاڵۆزار بكەن، بەڵام لە دوا ساتدا پلانەكە گۆڕا.

بە هەر حاڵ هەنگاوەكانی سەدر نەیارانی تووشی نائارامی كردووە، بە هۆی كرانەوەیان لەسەر ئەگەرێكی زۆر كە لاوازترینیان خۆپیشاندانی جەماوەرییە، كە لەوانەیە ببێتە هۆی ڕووخانی حكومەتی داهاتوو، وەك ئەوەی لە 2019 ڕووی دا، كاتێ حكومەتی عادل عەبدولمەهدی-یان ڕووخاند.

ئەمما خەتەرناكترین هەنگاو ڕوودانی پێكدادانی چەكداراییە لە نێوان ڕەوت و نەیارەكانی لە گرووپە چەكدارەكان، كە هەردووكیان خاوەن چەك و چەكدارێكی زۆرن.

هەر چەند هەندێ ئەم ئەگەرە بە دوور دەزانن، بەڵام وەكو ئەگەر دەمێنێتەوە، بە تایبەتی پاش بڵاوبوونەوەی تۆمارە دەنگییەكانی مالیكی، كە تیایاندا هێرش دەكاتە سەر سەدر و بارزانی و سوننە و، یەكەمیان بە نەوێر وەسپ دەكات و دووەم و سێیەمیان بە هاوكاریكردنی سەدر بە درزخستنە ناو ماڵی شیعە.

هەر چەند نووسینگەی مالیكی ئەو تۆمارانە ڕەت دەكاتەوە، بەڵام سەبارەت بە یەكەم چەندین جار من بە خۆم گوێم لە مالیكی بووە و، ئەو وەسپەی داوەتە پاڵ سەدر، ئەوەی بارزانی و سیادەی سوننەش شتێكی نوێ نییە و، هەر لە پێكهێنانی هاوپەیمانییە سێ قوڵییەكە، تا ئەمڕۆ ئەو تۆمەتەیان ئاراستە دەكات.

ئەوەی پێویستە بگوترێت ئەم تۆمارە دەنگییانە، یان دەبێ لەلایەن هاوپەیمانییە سێ قۆڵییەكە بڵاو كرابێتەوە، كە پێشتر بەدەستیان كەوتووە، یانیش لەلایەن چەند لایەنێكی ناو چوارچێوەی هەماهەنگی تا ڕادە بۆ ویستەكانی مالیكی دانێن، كە پاش كشانەوەی سەدر و بێ پرسكردن بەو لایەنانە، دەیەوێت خۆی بۆ پۆستی سەرۆك وەزیران كاندید بكات.

هەر چەند مالیكی زۆر نیگەرانە لە بڵاوبوونەوەی ئەم تۆمارانە و بە دوای ئەو سەرچاوەیەدا دەگەڕێت كە تۆمارەكانی بڵاو كردووەتەوە، بەڵام لەو گرنگتر كاردانەوەی سەدر و بارزانی و سیادەیە لە ئاست ئەو وەسپ و تۆمەتانە كە ناكرێ بە ئاسانی تێپەڕ بن.

بەر لە هەموو شتێك پێویستە لە ڕووی ئەخلاقییەوە ئەو وەسپ و تۆمەتانە لەلایەن هاوپەیمانانی مالیكییەوە سەركۆنە بكرێن و دواتر ئەو كەسانەی ناویان لە تۆمارەكاندا هاتووە سكاڵا لەسەر مالیكی تۆمار بكەن.

ڕاستە كشانەوەكەی سەدر لە ڕووی سیاسییەوە پێویست نەبوو، چونكە بواری دایە مالیكی تا ببێ بە خاوەن گەورەترین كوتلە لە پەرلەماندا، بەڵام لەوانەیە بە حوكمی واقیع (دروست بێ) كە بەداخەوە كاریگەرییەكانی لەلایەن چوارچێوە بە باشی نەخوێندرایەوە، سەدر فشارێكی زۆری لەسەر بوو لەلایەن دادگای فیدڕاڵی و گرووپە چەكدارەكانی سەر بە ئێران، تا فەشەل بە هاوپەیمانییەكەی بێنێت لەگەڵ بارزانی و سوننەدا.

ڕاستە سەدر لە لێدوانێكیدا ڕەتی كردەوە كە ئێران فشاری خستبێتە سەر، بەڵام ئەم قسەیەی هەر وەكو قسەكەی پێشووی بوو، سەبارەت بەوەی كە كێ باوك و دوو براكەی شەهید كرد!!

ئێستا هەندێ لایەنی چوارچێوە وا هەست دەكەن كە ئتیر ئەوان گەورەترین هێزی شیعەن و پارتی و سیادەش لەوپەڕی لاوازیدان و، هەردووكیان بە تەنیا جێهێڵدراون، تا ڕووبەڕووی هاوكێشە نوێیەكە بن، كە ئەمەش بەڕای من خوێندنەوەیەكی هەڵەیە.

ڕاستە هاوپەیمانیی سیادە درزێكی بچووكی تێكەوتووە، بەڵام تا ئەو ساتە سەنگی خۆی پاراستووە و بەردەوامیشە لە هەماهەنگی لەگەڵ بارزانی و سەدردا.

چوارچێوەی هەماهەنگی دوور لە قسەكانی قەیس خەزعەلی كە لە دیدارێكیدا دەڵێت: «بارزانی تەنیا بەرژەوەندیی نەتەوەكەی دەوێت، بۆیە ئێمە هاوپەیمانیی لەگەڵدا ناكەین»، كە ئەمەش ددانپێدانانێكی نەیاری كوردە، كە بارزانی تەنیا سەركردەكەی كوردە كە كار بۆ بەرژەوەندیی میللەتەكەی دەكات، بەڵام لە ڕاستیدا چاوەڕوانی هەڵوێستی بارزانی و حەلبوسییە كە بە هەردووكیان خاوەنی نزیكەی (95) كورسین و، ئەو ژمارەیەش سەنگی خۆی هەیە لە پێكهێنانی حكومەتی داهاتوودا.

ئەوەی ڕاستی بێت، سەرەڕای پێویستیی چوارچێوەی هەماهەنگی بۆ ئەم دوو كەسایەتییە، بەڵام لە هەمان كاتدا نایەوێت دوو هاوپەیمانە كۆنەكەی پشتگوێ بخات، واتە یەكێتی و عەزم، كە یەكەمیان چاوی لە پۆستی سەرۆك كۆمارە و ئەویتری لە پۆستی سەرۆكی پەرلەمان.

لە دیدارێكی چوارچێوەی هەماهەنگی لەگەڵ سەرۆكی یەكێتیدا كە باس دێتە سەر پۆستی سەرۆك كۆمار، سەركردەیەكی ئەو چوارچێوەیە ڕوو لە سەرۆكی یەكێتی دەكات و پێی دەڵێت پێویستە بۆ ئەم پۆستە لەگەڵ پارتی ڕێك بكەویت، ئەویش لە وەڵامدا پێی دەڵێ: «ئەگەر بمویستایە بەر لەمە ڕێك دەكەوتم».

بە باوەڕی من پرسەكە بەو ئاسانییە نییە كە هەندێ كەس وێنای بۆ دەكەن، بارزانی خاوەنی پێگەیەكی جەماوەرییە و خاوەنی دەنگی یەكەمی كوردستانە، حەلبوسی-یش زۆرینەی سوننەی لەگەڵدایە، بۆیە هەر هەوڵێك بە پێچەوانەی واقیع پشێوییەك لە سەنگی سیاسیی ناو پەرلەماندا دروست دەكات.

پارتی تا ئێستا چاوی لە پۆستی سەرۆك كۆمارە و دوا تویتی سەدریش سەبارەت بە سەرۆك كۆمار و واژوونەكردنی یاسای تاوانی ئاساییبوونەوە لەگەڵ ئیسرائیل، ئاماژەیەكە كە سەدر دەرگای دانی ویلایەتی دووەم بە د. بەرهەم ساڵحی داخستووە و، لەم حاڵەتەشدا دەبێ یەكێتی بە دوای ئەلتەرناتیڤێك بگەڕێ، كە ئەمەش داوایەكی پارتی بوو لە یەكێتی.

هەر لایەنێكی كوردی ئەگەر وا تێبگات كە ئێستا دۆخەكە جیاوازە و دەتوانێ بێ بارزانی بەربژێرەكەی تێپەڕێنێت، هەڵەیەكی ستراتیژیی گەورە دەكات و حەتمەن لێی پاشگەز دەبێتەوە، چونكە ئەویش وەكو حكومەتی داهاتوو بەردەوامی نابێت.

عێراق لە بەردەم گۆڕانكارییەكی گەورەدایە، كە لەوانەیە پاش كشانەوەكەی سەدر كشانەوەی دیكە ڕوو بدات و هاوپەیمانییەكانیش درزیان تێ بكەوێ، بەتایبەتی ئەگەر زانیمان عامری سەرۆكی هاوپەیمانیی (فتح) لەو تۆمارە دەنگییانەی مالیكی عاجزە، كە لە شوێنێكدا تۆمەتی ئەوەی دەداتە پاڵ كە هێزەكەی (30) هەزار بندیواری تێدایە.

هاوپەیمانیی (فتح) ئێستا بووەتە هاوكوفێكی دەوڵەتی یاسا و جیاوازیی كورسییان لە (6) كورسی تێپەڕ ناكات.

دەوڵەتی یاسا دەیەوێ بە زووترین كات حكومەت پێك بێت و نووری مالیكی سەرۆكایەتی بكات و (فتح)یش دەیەوێ تا سەر نێوان مالیكی و سەدردا پارێزگاری لە مووتاكەی موعاویەی كوڕی ئەبوو سفیان بكات، واتە پشتگیری لە حكومەتی داهاتوو، بەڵام بەشداریی تێدا ناكات، كە ئەمەش ئاماژەیەكی خراپە بۆ مالیكی.

بەهەر حاڵ لە ئەنجامدانی گۆڕانكارییەكاندا سەدر و بارزانی ڕۆڵێكی سەرەكییان دەبێت، ئەویش بە حوكمی پێگەی جەماوەرییان، هەتا ئەندامێكی چوارچێوە لە لێدوانێكدا بە دووری نازانێت ڕێككەوتنێكی نهێنی هەبێت لە نێوان بارزانی و سەدر و حەلبووسیدا، بۆ گێڕانی ڕۆڵێكی تەواوكەر لە ئیدارەدانی تەنگژەكە و كەوتاندنی چوارچێوەی هەماهەنگی لە تەلەی داماكی سیاسیدا.

پەیوەندیی سەدر بە بارزانی و قسەكانیان دەربارەی میكانیزمی هەڵسوكەوتكردن لەگەڵ لێكەوتەكانی بڕیاری كشانەوە، دەكرێ لەم چوارچێوەیەدا لێك بدرێتەوە.

ڕاستە سەدر بژارەدە سیاسییەكانی بۆ هەردوو هاوپەیمانەكەی هێشتووەتەوە، بەڵام ئەو بژاردانە سیاقێكی جیاواز وەردەگرن، پشتیش بە دەغەڵیكردنی چوارچێوە دەبەستن لە بەردەم بنكە جەماوەرییەكەی، كە لایەنێكی (جوداخواز و هاوكار لەگەڵ مۆساد) بانگهێشت كراوە ببێ بە هاوبەش لە حوكمدا، ئەم دەغەڵییەش سەرەتایەك دەبێت بۆ وتووێژێكی قورس و درێژی بێ ئەنجام.