كێشەی نەوت و گاز بەبێ پابەندبوون بە دەستوور و گفتوگۆیەكی سیاسی نایەتە چارەسەركردن و بە هیچ شێوەیەكیش حكومەتی هەرێمی كوردستان ناچێتە ژێر باری بڕیارێكی نادەستوورییەوە.

خۆ ماددەی (140) ماددەیەكی دەستوورییە و دادگای فیدڕاڵ لە ساڵی 2019 بڕیاری دەركردووە كە پێویستە بێتە جێبەجێكردن، بەڵام تا ئێستا هیچ لایەنێكی عێراقی پێی پابەند نەبووە، بە حكومەت و ئەنجومەنی نوێنەرانیشەوە. ئەگەر بڕیارەكەی دادگای فیدڕاڵ سەبارەت بە نەوتی هەرێمی كوردستان (بات و ملزم) بێت، خۆ دەبێ بڕیارەكەشی سەبارەت بە ماددەی (140) ئەویش هەروا بێت، بۆیە دەكرێت لەم ڕووەوە سەركردایەتیی كوردستان لە ورووژاندنی ئەو دوو پرسە ڕۆڵی خۆی بگێڕێت.»

 

لەم دواییەدا دادگای بەناو فیدڕاڵ بووەتە گۆڕەپانی پەسندكراوی مشتومڕی نێوان بەغدا و هەرێمی كوردستان سەبارەت بەو پرسانەی كە جێی ناكۆكین، پاش ئەوەی لوولەی تفەنگ (بەر لە 2003) و سیاسەت (پاش 2003) دوو گۆڕەپانی پەسندكراوی ململانێی هەردوولا بوون.

سەرەڕای ئەو باوەڕەی كە لە عێراقدا باوە و گوایە ناكرێ ئەوەی سیاسییە و ئەوەی دادەوەرییە لەیەك جیا بكرێنەوە، بەڵام ئەو دۆخە هێمن و ئەرێنییەی كە باڵی بەسەر پەیوەندیی نێوان حكومەتی سەرۆك وەزیران مستەفا كازمی و حكومەتی هەرێمی كوردستان لە دوو ساڵی رابردوودا كێشاوە، لەوانەیە ئەو بوارەمان بداتێ و بڵێین ململانێی سیاسیی تۆتاڵی بۆ بەرژەوەندی ململانێی گڕگرتوو، كە گۆڕەپانەكەی دادگایە، پاشەكشەی كردووە.

ململانێی دادوەری لەگەڵ هەولێر لە سەرەتای مانگی شوباتی رابردوو دەستی پێ كرد، كاتێ دادگای بەناو فیدڕاڵ بڕیاری دا، هوشیار زێباری لە مافی خۆپاڵاوتن بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار بێبەش بكات، بە هۆی تۆمەتباركردنی بە چەند پرسێكی گەندەڵی كە تا ئەم ساتە بڕیارێك و كاتی دەربارەیان دەرنەچووە.

پاش تێپەڕبوونی سێ ڕۆژ بەسەر ئەم بڕیارە، دادگای بەناو فیدڕاڵ بڕیارێكی دیكەی دەركرد سەبارەت بە نایاساییبوونی یاسای نەوت و گازی هەرێمی كوردستان و لە 16ی ئایاریش دادگای كەرخ لە بەغدا و بەپێی سكاڵایەكی دادگای بەناو فیدڕاڵ بانگهێشتی هوشیار زێباری كرد و گوایە ناوبراو ناوی دادگای فیدڕاڵی زڕاندووە.

تا ئێستا یاسای نەوت و گازی هەرێمی كوردستان كە دادگای بەناو فیدڕاڵ ڕەتی كردووەتەوە، یەكێكە لە قووڵترینی ئەو گیروگرفتانەی كە دادگای بەناو فیدڕاڵ ڕووبەڕووی هەرێمی كوردستانی كردووە، جا سەبارەت بە سەودای هەمە جۆرەوە بێت، یان ئەو گرێبەستانەی كە لەگەڵ كۆمپانیا جیهانییەكانی نەوت بەستوویەتی، ئەمە سەرەڕای ئەو پابەندە دارایی و یاساییە ئاڵۆزانەی كە لێیان دەكەوێتەوە، كە ئەمەش پەیوەندییە ئەرێنییەكانی نێوان بەغدا و هەولێری ئاڵۆزتر كردووە.

لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی لە هەوڵی بەردەوامدان بڕیارەكەی دادگای بەناو فیدڕاڵ بۆ بەرژەوەندیی خۆیان بقۆزنەوە، ئەویش لە ململانێیاندا لەگەڵ هاوپەیمانیی (ڕزگاری نیشتمان) كە تیایدا پارتی دیموكراتی كوردستان و ڕەوتی سەدر و هاوپەیمانی (سیادە)ی سوننی بەشدارن.

ڕۆژی 17ی ئایاری ڕابردوو چوارچێوەی هەماهەنگی لە وەڵامی گوتارێكی موقتەدا سەدر كە تایبەت بوو بە هەڵوەشاندنەوەی پڕۆژە یاسای ئاسایشی خۆراك و تیایدا دادگای بەناو فیدڕاڵ بەوە تاوانبار كردبوو كە لەم بڕیارەیدا لاگیری چوارچێوەی هەماهەنگی كردووە، ڕوونی كردبووەوە كە یاسای ئاسایشی خۆراك ئەلتەرناتیڤی یاسای بودجە بوو، مەبەستی حكومەتی كازمی، خۆدوورخستنەوە بوو لە بڕیارەكەی دادگای بەناو فیدڕاڵ سەبارەت بە نەوتی هەرێمی كوردستان، كە ئەمەش وای كرد ئەنجومەتی باڵای دادوەری لە هەرێمی كوردستان وەڵامی ئەم بۆچوونەی چوارچێوەی هەماهەنگی بداتەوە و بڵێ یاسای نەوتی هەرێمی كوردستان پێچەوانەی دەستووری عێراق نییە و پێویستە كاری پێ بكرێت، چونكە فایلی نەوت و گاز لەناو دەسەڵاتە گیرداوەكانی حكومەتی فیدڕاڵدا نەهاتووە كە لە ماددەی (110) دیاری كراون و دادگای بەناو فیدڕاڵیش هەر بە تەواوی ماددەی (112)ی فەرامۆش كردووە، كە تایبەتە بەو كێڵگە نەوتییانەی كە پاش 2005 هاتوونەتە بەرهەم و ڕێك دەكەونە چوارچێوەی دەسەڵاتی گیرداوی هەرێمی كوردستان.

لەلای من ئەوەی جێی سەرسوڕمانە ڕژدیی وەزیری نەوتی عێراقە لەسەر جێبەجێكردنی ئەم بڕیارەی دادگای بەناو فیدڕاڵ كە بە خۆیشی دەزانێت بڕیارێكی ڕێك سیاسییە و پێچەوانەی دەستوورە.

ئێستا خەریكی دروستكردنی كۆمپانیایەكی نەوتە لە هەرێمی كوردستان و نووسراویشی بۆ كۆمپانیا بیانییەكان كردووە كە پێویستە مامەڵە لەگەڵ ئەو كۆمپانیایە بكەن و واز لە حكومەتی هەرێمی كوردستان بێنن.

هەموو كەس و لایەنێك ئەمە باش دەزانن كە كێشەی نەوت و گاز بە بێ پابەند بوون بە دەستوور و گفتوگۆیەكی سیاسی نایەتە چارەسەر كردن و بە هیچ شێوەیەكیش حكومەتی هەرێمی كوردستان ناچێتە ژێر باری بڕیارێكی نادەستوورییەوە.

خۆ ماددەی (140) ماددەیەكی دەستوورییە و دادگای فیدڕاڵ لە ساڵی 2019 بڕیاری دەركردووە كە پێویستە بێتە جێبەجێكردن، بەڵام تا ئێستا هیچ لایەنێكی عێراقی پێی پابەند نەبووە، بە حكومەت و ئەنجومەنی نوێنەرانیشەوە.

ئەگەر بڕیارەكەی دادگای فیدڕاڵ سەبارەت بە نەوتی هەرێمی كوردستان (بات و ملزم) بێت، خۆ دەبێ بڕیارەكەشی سەبارەت بە ماددەی (140) ئەویش هەروا بێت، بۆیە دەكرێ لەم ڕووەوە سەركردایەتیی كوردستان لە ورووژاندنی ئەو دوو پرسە ڕۆڵی خۆی بگێڕێت.

لە ڕاستیدا دادگای بەناو فیدڕاڵ نەیتوانی چ لە كێشەكانی نێوان چوارچێوەی هەماهەنگی و هاوپەیمانیی (ڕزگاریی نیشتمان) ببێ بە بەرەوان، بەڵكو مێمڵ و نەیار كە ئەمەش پێچەوانەی ئەو پێگە و ڕۆڵەیە كە بۆی دانراوە.

ئەگەر هوشیار زێباری ناوی دادگای زڕاندووە، خۆ موقتەدا سەدریش كاری وای كردووە، ئیتر بۆ سكاڵا لەسەر هوشیار زێباری تۆمار دەكرێ و موقتەدا سەدر نا؟

ئەگەر ڕاڤە نوێیەكەی ئەم دادگایە ڕاست بێت كە پێویستە لە كایەی دووەمی هەڵبژاردنی سەرۆك كۆماردا دوو لەسەر سێی ئەندامانی ئەنجومەنی نوێنەران ئامادە بن، ئەی ئەوانەی پێش ئەم ڕاڤەیە و لە كایەی دووەمدا بە دەنگی (50+1) بوون بە سەرۆك كۆمار، بە سەرۆك كۆماری ئێستاشەوە دەبێ بیانخەینە چ خانەیەكی یاساییەوە و خەتایەكەش دەكەوێتە ئەستۆی كێ؟

ئەم ڕاڤە نوێیەی دادگای بەناو فیدڕاڵ دۆخی سیاسیی عێراقی ئاڵۆزتر كرد و وڵاتیشی خستە قۆناخێكی دیكەی بۆشایی دەستوورییەوە كە ئەمەش لە بەرژەوەندیی چوارچێوەی هەماهەنگی بوو كە خاوەنی هێزێكی میلیشایی زۆرە و سەر بە ئێرانە.

من لەگەڵ ئەو كەسانە نیم كە دەڵێن پێكنەهێنانی حكومەت خەتای ئێرانە، بەڵكو ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكاشە، چونكە هەڵوێستی ئەم دوو وڵاتە سەبارەت بەو پرسە یەكە و ئامانجیش فەشەلهێنانە بە هەوڵی موقتەدا سەدر و هاوپەیمانەكانی لە پێكهێنانی حكومەتێكی زۆرینەی نیشتمانی كە نە ڕۆژهەڵاتی بێ و نە ڕۆژئاوایی!! واتە نە ئێرانی و نە ئەمریكایی بێت.

یاسای ئاسایشی خۆراك بە هۆی نەبوونی یاسای بودجە ئامادە كرا، زۆر پێویستیشی بوو، بە تایبەتی لەم دۆخەی عێراقدا و كاریگەرییەكانی شەڕی ڕووسیا و ئۆكرانیا، بە تایبەتی لە ڕووی كەمیی خۆراك و بەرزبوونەوەی نرخەوە.

لە ڕاستیدا یاسای ئاسایشی خۆراك ئەلتەرناتیڤی یاسای بودجە نەبوو، وەك ئەوەی مالیكی بانگەشەی بۆ كرد، كەچی دادگای فیدڕاڵ بە هەنجەتی ئەوەی حكومەت كاربەڕێكەرە و مافی ئامادەكردنی یاسای نییە، یاساكەی هەڵوەشاندەوە، بەبێ ئەوەی بیر لە ژیان و بژێوی هاووڵاتیان بكاتەوە.

نەك هەر ئەمە، بەڵكو پاش تێپەڕبوونی یەك ڕۆژ لەسەر هەڵوەشاندنەوەی ئەم یاسایە، دادگای بەناو فیدڕاڵ یڕیارێكی دیكەی دەركرد و ئەندامێتی مشعان جبوری لە ئەنجومەنی نوێنەران بە نایاسایی دانا، بە هەنجەتی ئەوەی گوایە ساختەكاری لە بڕوانامە دواناوەندییەكەی كردووە.

من بەرگری لە مشعان جبوری ناكەم، بەڵام پرسی وا لە دەسەڵاتی ئەو دادگایە نییە كە بە درێژایی تەمەنی نەك هەر ئەو هەڵەیە، بەڵكو هەڵەی لەمە زەقتر و گەورەتری كردووە، وەك ئەوەی پەیوەندی بە قەوارە گەورەكەوە هەبێ.

لە 2010 ڕاڤەی دادگای فیدڕاڵ ئەوە بوو كە قەوارە گەورەكە ئەو قەوارەیە كە پاش دانیشتنی ئەنجومەتی نوێنەران و هەڵبژاردنی دەستەی سەرۆكایەتی پێك دێت و ئەو ڕاڤەیەش تا ئێستا كاری پێ دەكرێ.

سەرۆكی ئەنجومەنی باڵای دادوەری لە عێراقدا فائق زێدان لە نووسینێكیدا و دواتر لە چاوپێكەوتنێكیدا لەگەڵ كەناڵی ئەلشرقیە دەڵێت: «دەبێ ئەم ڕاڤەیە ڕاست بكرێتەوە، چونكە ئەوەی ڕاستی بێت قەوارەی گەورە ئەو قەوارەیەیە كە لە هەڵبژاردندا زۆرینەی كورسییەكانی ئەنجومەتی نوێنەران وەدەست دێنێت، ڕاڤەكەی ساڵی 2010ش بۆچوونێكی ئەو كاتی دادگا بووە». بەپێی ئەو قسەیەی سەرۆكی ئەنجومەنی باڵای دادوەری، دادگای فیدڕاڵ قەت لە هەڵە بەدەر نەبووە، بۆیە مافی هەموو لایەنێكە گومان لە بڕیارەكانی بكات كە ئەمڕۆ وەك ڕاسپێردراو ڕەفتار دەكات بە سەر هەر دوو دەسەڵاتی جێبەجێكردن و یاساداناندا.