دادگای بەناو فیدڕاڵیی عێراق لای هەمووان ئاشكرا بوو كە تێكەڵ بە ململانێ سیاسییەكان بووە و لە ژێر دەستێوەردان و فشاری نێوخۆیی و دەرەكی دژی یاسای نەوت و گازی كوردستان و فرۆشتنی نەوتی هەرێمی كوردستان ڕاوەستایەوە و بڕیارێكی نادەستووری لە دژی هەرێم و بودجە و قووتی خەڵكی كوردستان دەركرد. لەكاتێكدا دەكرێت هەر دوو حكومەتی عێراق و حكومەتی هەرێمی كوردستان بە زمانی ئابووری و بەرژەوەندیی هاوبەش پێكەوە كار بكەن و گرفتەكانی نێوانیان چارەسەر بكەن، بەپێچەوانەوە دەبێت لایەنی سێیەم كە نەتەوە یەكگرتووەكان، یان ئەنجومەنی ئاسایش و هاوپەیمانەكان بێت، نەك كار لەسەر یەكلاكردنەوەی ئەم كێشەیە بكەن، بەڵكو ڕێگاچارەسەرێكی گونجاوی بۆ بدۆزنەوە.

ناكرێت حكومەتی عێراق لە هەموو بەرپرسیارێتی و ئەركی سەرشانی خۆی لە بودجەی سیادی و حاكیمە و ماف و شایستە داراییەكانی هەرێم و قەرزە دەرەكییەكان و یەدەگی بانكی ناوەندی و هاوكارییەكان بێبەش بێت و، ڕێگاش نەدات نەوت و سامانی سەر زەوی و ژێر زەویی خۆی بفرۆشێت و مووچە و خزمەتگوزاریی و ئەركەكانی خۆی بەرامبەر هاووڵاتیانی دابین بكات. بۆچی نابێت ئێمە سوود لە 42 ملیار بەرمیلی نەوت و 5،7 تریلیۆن مەتر سێجای گازی سرووشتی هەرێم وەرنەگرین و ژێرخانی وڵاتەكەمانی پێ بونیات نەنێین؟

ئەم بڕیارانەی دادگای فیدڕاڵی بەرامبەر هەولێر و خودی سەرۆك بارزانی كاتێك دەركەوتووە كە ململانێكانی سەدر و ئیتاری تەنسیقی تا دێت ئاڵۆزتر دەبێت، ئەوەتا لە دوابڕیاریشیدا دادگای فیدرالی یاسای ئاسایشی خۆراكی ڕەت كردەوە، لە كاتێكدا بە هۆی وشكەساڵی و دابەزینی ئاستی بەرهەمی كشتوكاڵی ناوخۆ و گرانبوونی خۆراك لە جیهاندا بە هۆی شەڕی ڕووسیا و ئۆكرانیا تادێت دۆخی باروگوزەرانی خەڵكی كەمدەرامەت و مووچەخۆران خراپتر دەبێت، سەیر لەوەدایە ئەگەر لە دژی ئەم دادگایە قسە بكەیت، لێپرسینەوەت لەگەڵ دەكات.

 زۆرینەی داهاتی حكومەتی هەرێمی كوردستان لە ڕێگەی فرۆشتنی نەوتەوەیە و نزیك هەموو بڕە كارەبای بەرهەمهاتووی هەرێمی كوردستانیش بە گازی سرووشتی دابین دەكرێت، ئەوان و نەیارانی ئەم میللەتە لە ناوخۆ و دەرەوە خوازیارن نرخی بوتڵێك گاز بۆ 60 هەزار دینار بەرز ببێتەوە و خەڵكی لە كوێستانەكاندا نەوتیان نەبێت خۆیانی پێ گەرم بكەنەوە و حكومەتی هەرێمی كوردستانیش بودجەو پارەی نەبێت مووچەی مووچەخۆرانی پێ بدات.

 تێكەڵكردنی ئابووری لە ململانێ سیاسیەكان و تێوەگلانی دەزگا تەشریعییەكان لە دۆسێیەكی ئاڵۆز لە كاتێكدا تا ئێستا وڵات خاوەنی یاسای نەوت و گاز نییە، تەنیا بۆ شێواندنی زیاتری دۆخەكە و فشارخستنە سەر لایەنێكی سیاسییە بۆ دەستبەرداربوونی مافەكانی گەلەكەی، لەمەش خراپتر ئێستاكە خەریكن وەزارەتی نەوتی عێراقیش تێكەڵ بەو ململانێ سیاسییە دەكەن و بە شێوەیەك لێدوان دەدەن، وەكو ئەوە وابێت هەرێمی كوردستان پارێزگایەكی ژێر دەسەڵاتی ئەوان بێت، ئەمە جگە لەوەی لە دۆسێ و ناكۆكی و كێشە هەڵپەسێردراوەكاندا دووفاقی و دوو ڕەفتاری جیاواز بەكار دەهێنن و، وەكو ئەوە مامەڵە دەكەن كە عێراق دەوڵەتێكی مەركەزیی داخراوە و لە دژی هەرێمی كوردستان وەستابێتەوە، لە كاتێكدا كورد ئارەزوومەندانە لە دوای ڕووخانی ڕژێم لەسەر بنەمای هاوبەشی و پێكەوەژیان و ڕێزگرتن لە مافە نەتەوەیی و شایستە داراییەكان بەشداری لە بونیاتنانی دەوڵەتێكی فیدڕاڵی كردووە، نەوەكو دەوڵەتێكی مەركەزیی مەزهەبی و دژ بە كورد و هەرێمی كوردستان.

 وتارەكەی نوێنەری نەتەوە یەكگرتووەكان لە عێراق (جنین پلاسخارت) لە ناو ئەنجومەنی ئاسایشدا بۆ چارەسەركردنی ئەم كێشەیەی نێوان حكومەتی عێراق و حكومەتی هەرێمی كوردستان ڕوون و ئاشكرا بوو، خۆ ئەگەر حكومەتی هەرێمی كوردستان نەرمێتی لەم دۆسێیە بنوێنێت، ئەوا دۆخەكە بەدڵی نەیارانی كورد دەبێت و زیاتر مافە دەستووری و شایستە داراییەكانی كوردستان پێشێل دەكرێت لە عێراقێكی مەركەزی و مەزهەبی كە تا بیناقاقای گەندەڵی كردووە.

نەیارانی كورد لە بەغدا و دادگای فیدڕاڵی و وەزارەتی نەوتی عێراق هیچ ڕەچاوێكی تایبەتمەندێتی نەتەوەیی كورد و جوگرافیا و مێژوو و تۆپۆگرافیای كوردیان نەكردووە و بە ئارەزووی خۆیان و بەپێی بەرژەوەندیی ئەوان و لە دژی هەرێمی كوردستان خوێندنەوەیان بۆ بڕگە دەستووری و یاساییەكان كردووە، لە دۆسێی نەوت و گازدا بێ ئەوەی وڵات خاوەنی یاسایەكی تایبەت بە نەوت و گاز بێت، دەستیان بۆ دۆسێیەكی مەترسیدار بردووە، باشە ئەو دادگایە بۆ ناچێت لێپرسینەوە لەسەر ئەو نەوتە زۆرەی عێراق و كێڵگە نەوتییەكانی ناوەڕاست و باشوور بكات كە هەر یەكەو بە دەست هێزێكی چەكدارەوەیە و بە ئاشكرا نەوتی عێراق و ئێرانیش بە قاچاخ لە بەندەرەكانی بەسراوە دەدزرێت؟

دەبووایە دادگاكە بێلایەنیی خۆی بپارێزایە و داوای دەركردنی یاسایەكی نەوت و گازی بكردایە بە هەماهەنگی و هاوكاری لەگەڵ هەرێمی كوردستان و پێكهاتە سەرەكییەكانی دەوڵەتی نوێی عێراق. بۆچی لە 2007 ئەو ڕەشنووسەی پڕۆژەی یاسای نەوت و گاز لە پەرلەمان تێپەڕ نەكرا، ئێستاكەش كات لەبەردەستدایە ئەوەی سیاسییەكان تێكی دەدەن، هەر دوو حكومەتی عێراق و حكومەتی هەرێمی كوردستان پێكەوە چاكی بكەنەوە و ئێمەش نوێنەرایەتیمان لە سەرجەم كێڵگە نەوتییەكانی عێراق و بەسراو ناوچەكانی دیكەی عێراق هەبێت و كورد ئاگاداری گرێبەست و دەرهێنان و ناردنە دەرەوە و فرۆشتن و حەواڵەكردنی پارەكەی و وردەكارییەكانی دۆسێی نەوت بێت لە عێراقدا..

 دادگای فیدڕاڵیی عێراق و وەزارەتی نەوتی عێراق وەكو هاووڵاتی دەرەجە دوو مامەڵە لەگەڵ كورد دەكەن. وەزارەتی نەوتی عێراق مامەڵە لەگەڵ نزیكەی 21 كۆمپانیای نەوت دەكات و زیاتر لە 12 بەڕێوەبەرایەتیی گشتی هەیە، كەچی لە 1%ی كورد بوونیان لەو پۆست و دامەزراوانەدا نییە، تەنانەت لە دەرەوەی وڵات لە ئۆپێك لە نەمسا بەشێكی گەورە بە ناوی عێراقەوە هەیە، یەك نوێنەری كورد و حكومەتی هەرێمی كوردستانی تێدا نییە، ئەوانەی لە ناوخۆدا كار بۆ ڕادەستكردنەوەی سامان و دەرامەتی ئەم میللەتە بە حكومەتی مەركەزیی بەغدا دەكەن، ئاگاداری هیچ سیاسەت و بەرنامەیەكی نەوتی عێراق و ناردنە دەرەوە و فرۆشتن و پارەكەی نین.

وەزارەتی نەوتی عێراق لە ناوچە جێناكۆكەكان و لە پارێزگای كەركووك بە ئارەزووی خۆی نەوت دەردەهێنێت و دەیفرۆشێت، بێ ئەوەی هیچ حیسابێك بكات بەوەی ئەم ناوچانە ناكۆكی لەسەرە و دەبێت بەكارهێنانی سامانەكەی ڕاگرێت، تا ئەو كاتەی بە دەستوور و ماددەكانی ناو دەستوورەكە ئەو كێشەیە یەكلا دەكرێتەوە.

بەكارهێنان و كۆنتڕۆڵكردنی نەوت لە عێراقدا بە یەكێك لە هەرە دۆسێیە پڕ لە گەندەڵی و ناشەفافەكان دادەنرێت و بێ زانستییانە بەكاردەهێنرێت و لە خزمەتی میلیشیات و پڕچەكداركردنی گرووپە چەكدارەكانە، لەبیرمە كاتێك خواڵێخۆش بێت جەلال تاڵەبانی سەرۆكی كۆماری عێراق بوو، بە زمانی عەرەبی و بە ڕوونی و ئاشكرا وتی: «سیاسەتی بەرهەمهێنانی نەوت لە هەرێمی كوردستان دەستووری و یاساییە، بەپێی ماددەی 111 ئەمە وێڕای ئەوەی لە دوو ڕێككەوتندا لە نێوان هەر دوو حكومەتی فیدڕاڵی و حكومەتی هەرێمی كوردستان بەوەی ئەگەر یاسای نەوت و گاز تا 2007 لە عێراق دەرنەچێت، حكومەتی هەرێمی كوردستان مافی هەیە دەست بە بەكارهێنانی نەوتەكەی بكات».

 لە كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا توانرا ڕیفۆرمێكی گەورە لە كەرتی نەوت ئەنجام بدرێت و ئاستی گەڕانەوی داهاتی نەوتی لە 28% بۆ 41% بەرز ببێتەوە، بەمەش بە شەفافییانەتر مامەڵەی لەگەڵ ئەم دۆسێیە كرد و داهاتێكی باشی بۆ حكومەت گەڕاندەوە و لە بەردەوامیی پرۆژە خزمەتگوزارییەكان و مووچە خەرجی دەكات. ئەوەتا لە بواری پاڵاوتگە و بەرهەمهێنانی نەوت و بەنزین و گازی ماڵان و گاز بۆ كارەبا بە كاری دەهێنێت و ڕێگەی نەداوە قەیرانێكی توند دروست بێت. یاسای نەوت و گازی هەرێم ژمارە 22ی 2007 بە شێوەیەكی باش جێبەجێ دەكات و، هەنگاویش بەرەو جێبەجێكردنی هەموو ئەو بڕگانە دەنێت كە لە یاساكەدا هاتووە، بەتایبەتی لە بواری پەرەپێدانی كێڵگە نەوتییەكان و دەكرێت لە قۆناغی داهاتووشدا هەنگاو بەرەو بەپیشەسازیكردنی تەواوی كەرتی نەوت و گازی سرووشتی بنێت، بۆ ئەوەی چیتر پاشكەوتەی وڵاتێكی گەندەڵ و ناشەفاف و وێران نەبین كە پڕیەتی لە ململانێی قەومی و مەزهەبی دژی كورد.

ڕەنگە برسیكردن و بڕینی بودجە و داهاتی هەرێم و دەستبردن بۆ شایستە داراییەكانی كورد لە ڕوانگەی ئەوانەوە ناچاری هەندێك سازشی كردبین، بەڵام هەرگیز كورد كێشە سەرەكییەكەی خۆی كە خاكە لە بیر نەكردووە و جێبەجێكردنی ئەم ماددە دەستوورییەی 140 لە ڕیزبەندی پێشەوەی ئامانج و كارەكانی دێت. ئەوەی لەمبارەیەوە بێدەنگی كردووە، تەنیا لەپێناو پاراستنی هێمنی و ئاسایش و سەقامگیریی دۆخەكە بووە.

 ئەمڕۆ لە هەرێمی كوردستان ڕۆژانە 500 هەزار بەرمیل نەوت بەرهەم دەهێنرێت و ئاستی بەرهەمهێنانی گازی سرووشتیش گەیشتووەتە 350 ملیۆن پێ سێجای گازی سرووشتی كە بۆ ڕووناكیی هەرێمی كوردستان و بەرهەمهێنانی كارەبا بەكار دەهێنرێت و مومكین نییە ڕەوڕەوەی پێشكەوتن بگەڕێنینەوە دواوە. ئەم دەستكەوتەی 12 ساڵی هەرێمی كوردستان بەرامبەر چەندین ساڵی بەغدا لە 1927 ـەوە بە هیچ پێوەرێك بەراورد ناكرێت كە نزیكەی 100 ساڵ دەبێت، دنیاش بە گرنگییەوە دەڕوانێتە 43 ملیار بەرمیل نەوتی یەدەگ و 5،7 تریلیۆن مەتر سێجا گازی سرووشتی كە لە خزمەتی مووچە و خزمەتگوزارییەكان و بونیاتنانەوەی ژێرخانی هەرێم خەرج كراوە، بۆیە ئەركی سەرشانی حكومەتی عێراق و پەرلەمانی عێراق و كەسە دڵسۆزەكانی ئەو وڵاتەیە، بە هەمان شێوەی دڵسۆزانی گەلەكەمان پارێزگاری لەم دەستكەوتانە بكەن و بیپارێزن و ڕەوڕەوەی پێشكەوتن بۆ دواوە نەگەڕێننەوە و سەقامگیری و ئارامیی عێراق و ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم بپارێزن.