لە ڕۆژانی 27و28ی2ی2022 یەكێتیی زانایانی ئایینی ئیسلامیی كوردستان بە هاوبەشیی سەنتەری سەلاحەددینی ئەیووبی بۆ توێژینەوە و لێكۆڵینەوە ئیسلامییەكان لە كۆلێژی زانستە ئیسلامییەكانی زانكۆی سەلاحەددین، سیمپۆزیۆمێكی تایبەتی لەسەر پرسی فەتوا لە هەرێمی كوردستان بە ناونیشانی (فەتوا و لێكەوتەكانی لە نێوان پابەندبوون و پابەندنەبوون بە مەبەستەكانی شەریعەت) بە بەشداریی نزیكەی 300 زانای ئایینی و مامۆستای زانكۆ ڕێكخست، كە تێیدا 23 بابەت و توێژینەوەی زانستی لەسەر چەمك و ناوەرۆك و چوارچێوە و ڕوانگەی شەرعی و بنەمای زانستی و دۆخی فەتوا و دەرهاوێشتەكانی ئەم پرسە لە گۆڤاری «پەیامی زانایان» تایبەت بە سیمپۆزیۆم بڵاوكرانەوە و 10 توێژینەوەش لە سێ پانێڵ پێشكەش كران.

ئامانج لەم هەنگاوە گەنگەشە و هەڵسەنگاندن و خوێندنەوەیەكی واقیعی و زانستییانەی پرسی فەتوا و، دروستكردن و پێدانی هۆشیارییەكی تازە بە كۆمەڵگە؛ لەمەڕ مامەڵەكردن و تێڕوانینی دروست بۆ پرسەكە و، دیاریكردنی چوارچێوەیەكی پەیوەست و ڕێگریكردن لە فەوزا و نەهێشتنی فەتوای لابەلا و ناواقیعی و ناكامڵ و نازانستی بوو لە هەرێمی كوردستان، كە بەداخەوە هەندێ جار لەو ڕێگەیەوە ئاریشەی زۆر بۆ كۆمەڵگە و هاووڵاتیان دروست بووە و، خەڵكێكی ناشارەزاو دوور لە ئەتەكێت و پسپۆڕی بواری فەتوا خۆی لە قەرەی ئەم بابەتە داوە و بە فەتوای خاو و خواروخێچەوە سەرئێشەی زۆری ناوەتەوە.

فەتوا پرسێكی گرنگ و هەستیار و مەترسیدارە، گرنگە؛ لەبەر ئەوەی پەیوەندی بە ئایین و ئەندێشە و كاروباری خەڵكەوە هەیە و، ئیمزاكردنە لە بری خوا و پێغەمبەر (درودی خوای لەسەر بێت)، بۆیە خولەفای ڕاشیدین و پێشەوایانی ئیسلام و گەورە زانایانی كورد بەو پەڕی وریاییەوە مامەڵەیان لەگەڵ كردووە و بە ئاسایی خۆیان لە قەرەی ئەم بابەتە نەداوە.

مەترسیدارە؛ لەبەر ئەوەی ئەگەر فەتوایەكی نادروست بدرێت و بڵاو بكرێتەوە، سەرەنجام ناكۆكی و فەوزا و تێكچوونی ئاشتەوایی كۆمەڵایەتی و ناسەقامگیریی كۆمەڵگە و سەرلێشێواوی و دووبەرەكی و پەرتەوازەیی لێ دەكەوێتەوە و، زۆر جار مەینەتی و نەهامەتیی زۆریش دروست دەكات، تەنانەت هەندێ جار ئاراستەكە بەرەو توندئاژۆیی دەڕوات و ماڵوێرانی بەدوای خۆیدا دێنێت، زەقترین نموونەی ئەم سەردەمە گرووپی تیرۆریستانی داعشە، كە لە ئەنجامی تێڕوانینی هەڵە بۆ دەقەكان و فەتوای نازانستی و سەقەت و ناتەواو چ وێنایەكی ناشیرینی پێشان دا و چ نەهامەتی و ماڵوێرانی بۆ كۆمەڵگە و مرۆڤایەتی دروست كرد؟!

زانایانی كورد لەبەر ئەوەی خاوەنی زانست و بیرڕۆشنی و تێگەیشتنی دروست و ئاگاداری مەبەستەكانی شەریعەت بوون، هەمیشە بە شێوەیەك سەرپەرشتیی بواری فەتوایان كردووە، كە لەگەڵ ڕۆح و جەوهەری ئیسلام یەك بگرێتەوە و لە خزمەتی كۆمەڵگە و چارەسەركردنی گرفتەكانی خەڵك و لە چوارچێوەی واقیعی و بەپێی مەزهەبی پەیڕەوكراو بێت، بۆیە كەمترین هەڵە و پەڵە لە پەرێزی كار و هەنگاوەكانیان بەدێ دەكرێت، كەچی لە ئێستادا لەبەر ئەوەی ڕەوشەكە پەرتەوازەیی تێكەوتووە و ئاریشەكان زۆر بوون و ئاڵنگاری و تێكەوڵاوی و پێشهات زۆر و ئاڵۆز لە ئارادان و خەڵكێكی نابەرپرس و فەریكە خوێندەوار خۆی خزاندووەتە ناو بازنەكە و بەپێی میزاج و تێگەیشتنی خۆی فەتوا دەدات، یان فەتوای وڵات و شوێن و كەسانی دی هاوردەی كوردستان دەكات، بە هۆیەوە گرفت و هەڵەی زۆر لەناو كۆمەڵگە بڵاو دەكاتەوە و دۆخێكی نەخوازراو دێنێتە ئاراوە.

یەكێتیی زانایان لە ڕوانگەی هەستی بەرپرسیارێتی و پیشەیی بەم كار و هەنگاوە گرنگە هەڵسا، بۆ ئەوەی هۆشیاری و بەرچاوڕوونی بۆ هەموو لایەك دروست ببێت، بەوەی فەتوا بابەتێكی وا ئاسان نییە و دەبێ تەنیا پسپۆڕان و زانایانی تایبەتمەند بەم ئەركە هەڵبستن و فەتوا لەوان وەربگیرێت، ئیدی نە هەموو كەس مافی فەتوادانی هەیە، نە فەتواش لە هەموو كەس وەردەگرێت، بەڵكو فەتوا كاری زانایانە و بابەتێكی تایبەتمەند و ئایینییە و دەبێ هەمووان بۆ ئەهلی فەتوا و بەتایبەت ئەنجومەنی باڵای فەتوا لە هەرێمی كوردستان لێی بگەڕێن.

ئەم سیمپۆزیۆمە هاوبەشەی هەردوو دامەزراوەی پیشەیی و ئەكادیمی – یەكێتیی زانایان و كۆلێژی زانستە ئیسلامییەكانی زانكۆی سەلاحەددین- لە كوردستان هەوڵ و هەنگاوێكی گرنگ بوو لەم بارەوە، كە بۆ یەكەم جار لە كوردستان بە ئامانجی چارەسەركردنی ئاریشەكان و دانانی سنوورێك بۆ ئەم زێدەڕۆیی و ئاڵۆزییانەی لە پەنای هەڵسوكەوتی نازانستی كەسانێكی نەشارەزا سەر هەڵدەدا، لەگەڵ ئەوەش لەپێناو پتر ڕێكخستنەوەی دۆخی فەتوا و زیاتر خزمەتكردن بە كۆمەڵگە و سەقامگیریی هەرێمی كوردستان، كە خۆشبەختانە ئەنجومەنی باڵای فەتوا ڕۆڵ و كاریگەریی خۆی هەیە و كۆمەڵێك زانای ناودار تێیدا خزمەت دەكەن.

لە هەمان كات ئەم هەوڵە بنەما و لایەنێكی هاریكار دەبێت بۆ لایەنی پەیوەندیدار و تەواوی مامۆستایانی ئایینی و خەڵكی موسڵمان بۆ بەرچاوڕوونی و كارلەسەركردن، پاڵپشت و پاڵنەریشە بۆ بەرەو پێشبردنی ڕەوشی دینداری و هۆشیاریی كۆمەڵگە و پاراستنی پێگە و قورسایی فەتوا لە هەرێمدا.

خۆشبەختانە دواجار سیمپۆزیۆم بە كۆمەڵێك پێشنیار و ڕاسپاردە كۆتایی بە كارەكانی خۆی هێنا، كە من لێردا بە پێویستی دەبینم بۆ بەرچاوڕوونی هەموو ئەوانەی بایەخ بەم پرسە دەدەن و لە خەمی گێڕانەوەی فەتوادان بۆ زانایانی ڕاستەقینە و پسپۆڕانی تایبەتمەند، تەواوی ڕاسپاردەكان لێرە بخەمەوە ڕوو:

یەك: پێویستە ئەنجومەنی باڵای فەتوا زیاتر گرنگی پێ بدرێت و دەسەڵاتەكانی زیاتر بكرێت و گرنگی بە فەتواكانی بدرێت، تا شانبەشانی كۆڕبەندە فیقهییەكانی جیهانی ئیسلامی ڕۆڵی زیاتر بگێڕێت لە چارەسەركردنی كێشە هەنووكەییەكان، كە ئێخەی جیهانی ئیسلامی گرتووە، هەروەها ڕووی ڕۆشنی زانایانی كوردی موسڵمانیش لە ڕێگەی فەتوای ئەنجومەنی باڵاوە دەربخات بۆ جیهانی ئیسلامی و ڕۆڵی میللەتی كوردی موسڵمان سەر لەنوێ بەرجەستە بكاتەوە، كە هەردەم پێشەنگ بوون لە بوارەكانی زانست و مەعریفەتدا.

دوو: فەتوای نازانستی و خواروخێچ كاریگەریی خراپ و ئاسەواری كوشندەی لەسەر تاك و كۆمەڵگە هەیە، پێویستە خۆمانی لێ بپارێزین و خەڵكی هۆشیاری موسڵمان زیاتر پابەند بن بە فەتواكانی ئەنجومەنی باڵای فەتواوە.

سێ: هۆكارە سەرەكییەكانی فەتوای نازانستی دەگەڕێنەوە بۆ جیاوازینەكردنی بابەتی خیلافی و بابەتی قەتعی و مامەڵەكردن لەگەڵ بابەتە فیقهییە خیلافییەكان وەك بابەتی عەقیدەیی.

چوار: مینبەری مزگەوت لە ڕۆژانی هەینی بەكار نەیێت بۆ فەتوای سەربەخۆ، لە تۆڕە كۆمەڵایەتیەكان فەتوای تاكەكەسی نەدرێت و ڕێی لێ بگیرێت، هەروەها كەناڵەكانی ڕاگەیاندن سەربەخۆ خەڵكی ناشارەزا میوانداری نەكەن بۆ فەتوادان.

پێنج: دابڕانی فەتوا لە ئەخلاق و مەبەستەكانی شەریعەت، كارەسات دەنێتەوە و، فەتوای كوشندەی لێ دەبێتەوە، بۆیە هەر فەتوایەك دژ بێت لەگەڵ ئەخلاق و مەبەستەكانی شەریعەت، دوورە لە شەرع با وەك شەرعیش بناسێندرێت.

شەش: لەپێناو یەكڕیزی و یەكدەنگیی موسوڵمانان لە كوردستانی ئازیزمان دەبێت هاوكاری و هەماهەنگی تەواو هەبێت لەنێوان دەزگا زانستی و فەرمییەكان لە بابەتی فەتوا شەرعییەكان بە مەبەستی سوودوەرگرتن لە ستافی ئەكادیمی پسپۆڕ و شارەزا لە بابەتە زانستییە تازە و هاوچەرخەكان.

حەوت: كۆنگرە و كۆنفڕانسی ساڵانە ئەنجام بدرێت و زانایانی پسپۆڕ بەشداری بكەن بە توێژینەوەی زانستی لە بابەتە سەردەمییە نوێیەكان و گفتوگۆكردنی تێر و تەواو بۆ توێژینەوەكان تاكو بە ئیجتیهادی جەماعی بڕیار و ڕاسپاردەكان جێگیر بكرێن.

هەشت: دانانی بابەتی (بنەچەكانی فەتوادان– أصول الافتا‌ء) لە پڕۆگرامی خوێندن لە قۆناغی گونجاو لە كۆلێژ و پەیمانگا ئیسلامییەكان، هەروەها هەوڵدان بۆ كۆكردنەوەی فەتوای ناوەندەكانی فەتوادان لە جیهان وەك خزمەتێك بۆ قوتابیان و توێژەرانی زانستی. 

نۆ: پێویستە كۆی فەتواكانی ئەنجومەنی باڵای فەتوا لە كتێبێك بە هەر دوو زمانی كوردی و عەرەبی بە چاپ بگەیەندرێت، بەمەبەستی سوود و گەیشتنی بە تەواوی زانایانی ئایینی لە كوردستان.

دە: ئاسانكاری پێویستە لە فەتوا پەیڕەو بكرێت لەو بوارانەی كە ڕێگەی شەرعی تێدا بێت و بەرژەوەندیی گشتی تێدا جێبەجێ دەكرێت، لەگەڵ پابەندبوون بە چوار مەزهەبە فەرمییەكان.

یازدە: فەتوای بەكۆمەڵ ڕۆحی جێبەجێكردنی چەمكی شورایە لەم بوارەدا، كە یەكێكە لە مەبەستە گشتی و باڵاكانی شەریعەت، پێویستە لە هەموو بوارەكاندا جێبەجێ بكرێت، هەروەها پشتبەستن بە فەتوای بەكۆمەڵ زۆر نزیكە لە پێكانی حوكمی خودا لە هەر پێشهات و بابەتێكی ئیجتیهادیدا.

دوانزە: گرنگیدان بە زانستە عەقڵییەكان لەناو زانایانی كورددا و فراوانیی زانست‌ و دانەبڕان لە پێداویستییە كۆمەڵایەتییەكان و باوەڕبوون بە پاراستنی بابەتی ئاشتیی كۆمەڵایەتی لە هەموو دەمێكدا. بۆ زیاتر دامەزراوەیی و پاراستنی كۆمەڵگە لە كێشە و دروستبوونی ئاریشەی زانستی و دەرگا داخستن لە كەسانی نائەهل بۆ تێكدانی ئەو ئاشتییە كۆمەڵایەتییە.

سێزدە: كورد و نیشتمانەكەیان بە درێژایی مێژوو لانكەی فرەڕایی و ڕاجیایی بووە، بەڵام دەبێت لەم كاتەدا ئەوە لە یاد نەكەین كە پیاوە كامڵەكانی كورد لە زانایان و دەروون ڕووناكان پێشەنگ بوون لە ڕەنگڕێژی بۆ ئەم پلە بەرزەی قبووڵكردن، بۆیە پێویستە ئەو ڕۆحییەتە بكرێتە خاڵی گرنگ بۆ ئێستاشمان و نەوەی ئێستای لێ ئاگادار بكرێتەوە.

لە كۆتاییدا: بە هۆی ئەوەی كە پەیڕەوی فیقهی ئیمامی شافیعی زۆر پەیڕەوێكی گشتگیر و میانڕەوە و وەرەع ئامێزە، هەروەها كۆكەرەوەی هەر دوو مەدرەسەی ڕاو فەرموودەیە و، لە پێناو مانەوەی یەكڕیزیی فیقهی میللەتی كورد لە هەر چوار پارچەی كوردستانی گەورەدا كە لە دێرزەمانەوە زانایانی كورد شافیعی مەزهەب بوون و ئەو پابەندییەیان بووەتە هۆی یەكڕیزییان و پابەندبوونیان بە شەریعەتەوە، داواكارین لەسەر ئەو مەنهەجە جوانە متمانەدارە بمێننەوە، بە پێچەوانەوە پەرتەوازەیی لە فەتوا و پابەندنەبوون بە شەریعەتەوە جێگرەوەی ئەو پابەندبوون و یەكڕیزییە دەبێت و دوژمنان لەو دەرگاوە عەقیدەی میللەتەكەمان پەرتەوازە دەكەن، بەو هۆیەشەوە میللەت بە تێكڕا پارچە پارچە دەبێت.