یەكێك لە دیاردە گرنگەكانی شارستانیەتی هەر گەل و وڵاتێك، گەڕانەوەیە بۆ بەشداریپێكردنی هاووڵاتیان لە زەمینەی دەسەڵاتی سیاسی و سیستمی حوكمڕانیدا، كە بەپێی چەمك و تێڕوانینی نوێ و لە جیهانی هاوچەرخدا پێی دەگوترێت ‹›هەڵبژاردن››، ئەم هەنگاوە پرۆسەیەكی دیموكراسییە و، بنەمای ئاڵوگۆڕی دەسەڵات و دەرخستنی هێزی لایەنی براوەیە لە كێبڕكێی بردنەوە و بەدەستهێنانی نفووزی سیاسیدا.

بە درێژایی مێژوو بابەتی هەڵبژاردن قسە و باسی زۆری لەسەر كراوە، بەتایبەت لە قۆناغی هاتنی ئیسلام و سەردەمی یاوەران و شەرعزان و زانایانی فیقهی ئیسلامیدا، بە گرنگییەوە سەیر كراوە و، لە چوارچێوەی بنەمای شوورا و ڕاوێژی نوخبەی شارەزادا، چەندین ڕێسای گرنگ و تایبەتی بۆ دیاری كراوە.

ئەوەی گرنگە لەم پرۆسەیەدا، ئەوەیە كە ڕەچاوی بەرژەوەندیی گشتی و هەڵوێستی خودی هاووڵاتی دەكرێت، كە لە پرۆسەیەكی ئازاددا تەعبیر لە ڕا و بۆچوونی خۆی دەكات و، نوێنەری خۆی بۆ ناوەند و چەقی دەسەڵات و بڕیار دەستنیشان دەكات و، مافی نوێنەرایەتی دەداتە كەسی هەڵبژێردراو، كە لە بری ئەو خزمەتی بەرژەوەندیی گشتی و خاك و خەڵك بكات.

بە شێوەیەكی گشتی دەتوانین بڵێین، پرۆسەی هەڵبژاردن ڕێزگرتنە لە هەست و هەڵوێستی هاووڵاتی و كۆششكردنە لە پێناو پاراستنی دەستكەوت و مافە مەدەنی و سیاسی و ئابووریی و كۆمەڵایەتی و ڕۆشنبیرییەكانیدا و، بەهێزكردنی تواناكانە بۆ جێبەجێكردنی پرەنسیپی دیموكراسی و مافی مرۆڤ لە كۆمەڵگەدا، لەپاڵ ئەمەشدا سەروەربوونی یاسا و دابینكردنی سەقامگیریی كۆمەڵایەتی و ڕەخساندنی كەشێكی ئارام بۆ پێكهاتەكان و، ڕووبەڕووبوونەوەی هەر ئەگەر و پێشهاتێك كە زیان بە كیان و كۆمەڵگە بگەیەنێت، بەشێكی دیكەی بەرهەمی ئەم پرۆسەیەیە، هاوكات هەوڵ و كاركردنێكی دەستەجەمعییە لە پێناو سەرخستن و یەكخستنی پرۆسەی سیاسیی وڵات و، بەشداریكردن لە بڕیاری چارەنووسساز و، گەیشتنە بە مافە نەتەوەیی و نیشتمانییەكان.

گەلی كورد دوای خەباتی شاخ و ڕاپەڕینی مەزنی ئاداری ساڵی 1991 ڕووی كردووەتە ناو ئەم پرۆسەیە و قەناعەتی پێی هەیە، چونكە بە دیوێكدا پابەندبوونێكی گشتییە لە پەیڕەوكردنی سیستمی نوێی حوكمڕانیی هاوچەرخدا، بە دیوێكی دیكەدا دەستەبەركردنی ماف و مومارەسەی بەشداریپێكردنی هاووڵاتییە لە دەربڕینی هەڵوێست و، هەڵبژاردنی نوێنەر و نمایندەی خۆیدا.

لە دوای پرۆسەی ئازادیی عێراق و بەشداریی كورد لە پرۆسەی بەرێوەبردنی ئەم وڵاتە و، شەراكەتی ڕاستەوخۆی لە سیستمی حوكم و زەمینەسازیی تەوافوقی سیاسیدا، كورد دەستكەوتی زۆری بەدەست هێناوە، كە لە هەمووی گرنگتر نووسینەوەی دەستوورێكی هاوبەش بوو، كە مافە نەتەوەییەكانی گەلی كوردی تا ڕاددەیەكی زۆر تێدا چەسپێندراوە و، لەو ساوە تا ئێستا هەرێم و بەغدا لە چوارچێوەی ئەم دەستوورەدا پێكەوە دەژین و ئەم وڵاتە بەڕێوە دەبەن، ئەگەرچی زۆر جار بێ گوێدانە دەستوور، ماف و شایستە سیاسی و ئیداری و ئابوورییەكانی كوردستان ئاستەنگی تێ كەوتووە و زەوت كراوە، هەر ڕۆژە بە بیانوویێك زیان لە گەلەكەمان دراوە و، شەراكەتیان خستووەتە پەراوێزەوە، لە سەرووی هەموویانەوە بڕینی بودجەی هەرێم بوو، كە كاردانەوەی خراپی لە سەر كوردستان و گوزەرانی خەڵك دروست كرد.

بەپێی تێگەیشتن و ئەزموونی ڕابردوو، ئەوە سەلمێنراوە كە بەغدا بەم عەقڵییەت و فەرهەنگەی سیاسییەكانی پەیڕەویان كردووە و دەیكەن، نەك نایەوێت كورد بەهێز دەربكەوێتەوە، بەڵكو ئامانجیانە لە ناو پرۆسەیەكی وادا كورد بەلاوازی ببینن و، ئەو پێگەیەی نەمێنێت كە بتوانێت پاڵپشت بە دەستوور سانسۆر دروست بكات و، شەریكی سیستمی حوكمڕانیی ئەم وڵاتە بێت، قۆناغی ئەنجامدانی گشتپرسی نموونەیەكی زیندووە، كە بەغدا نەك قەبوڵی نەبوو، بەڵكو نەهامەتیی زۆریشی بەسەر كورددا هێنا و، ئەوەی لە بن بەڕەی بوو، هێنایە سەر بەڕە، كە ئەوان نایانەوێ كورد بگاتە هیچ ئامانجێك! بەڵام خۆڕاگریی گەلی كورد و پشوودرێژی و قارەمانێتیی پێشمەرگە وای كرد، كوردستان مەترسییەكانی ئەو قۆناغەش تێپەڕێنێت.

ئێستا ئێمە لەبەردەم پرۆسەی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقداین، ئەركە هەر تاكێكی كورد ئەوەی لەبەرچاو بێت و، بە هەستێكی بەرزی نەتەوەیی و نیشتمانی و لە پێناو زامنكردنی ماف و شایستە دەستووری و یاساییەكانی هەرێم، بەوپەڕی گەرم و گوڕییەوە بەشداریی هەڵبژاردن بكات، مەسەلەكە پەیوەستە بە بەهێزبوونی كورد لەڕێی نوێنەرانیەوە لە پەرلەمانی عێراق، ئەو باڵادەستبوونەی هەرێم، كارەكان ئاسانتر دەكات و، هەنگاوی گەیشتن بە ئامانجەكان نزیكتر دەكاتەوە.

پێویستە خەمی هەمووان خەمی گشتی بێت و، وەك ئەركێكی ئایینی و نیشتمانی و، لە پێناو پاراستنی دەسكەوتەكانمان و دوورخستنەوەی مەترسی و هەڕەشەكانی سەر هەرێم و، هەژموونی خۆسەپێنی و عەسكەرتاری و دوورخستنەوەی تیرۆر و هەڕەشەكانی داعش و گەڕانەوەی سنوورە داگیر كراو و كێشە لەسەرەكان و، چارەسەركردنی ئاریشە هەڵپەسێردراوەكانی نێوان هەولێر و بەغدا، هەمووان بە بایەخەوە لەم هەنگاوە بڕوانین و، بچینە سەر سندوقەكانی دەنگدان.

دەبێ ئەوە بزانین ئەگەر بەخۆمان خەم لە كیان و قەوارەی خۆمان نەخۆین، ئەوە هیچ كەس و لایەنێكی دی دادمان نادات و كەسیش ئاوڕی پێویست لە دۆزی ڕەوای گەلەكەمان ناداتەوە، خەبات و تێكۆشان و پارێزگاریكردن لە كیان و نەتەوە و نیشتمان، هەنگاوێكی پیرۆزە و ئەركێكی ئایینییە بەر لەوەی نیشتمانی بێت، كەواتە چەندە بە بەرفراوانی و بە هەستی بەرپرسیارێتییەوە بەشداریی ئەو پرۆسەیە بكەین، دەرەنجام دەتوانین بە ڕێژەی زۆری بەشداربوونەوە باڵانسی پێگەی كورد لە موعادەلەی سیاسیی عێراقدا تۆكمە و بەهێزتر بكەین، ئەمەش بۆ داكۆكیكردن لە ماف و خۆشكردنی زەمینەی دانوستانەكان، كاریگەریی گەورەی دەبێت.

كەواتە پرسەكە پەیوەستە بە قەزیەی نەتەوەیی و مەسەلەی گەیشتن بە موستەحەقاتی هەرێم، لە ناو دەوڵەتی فیدڕاڵدا، ئەمەش پێویستی بە هۆشیارییەكی پێویست و هەستێكی نیشتمانیی گەورە هەیە، چونكە خەباتگێڕ و خەمخۆرانی كوردستان و پێشمەرگە قارەمانەكان، خزمەت و قوربانیی زۆریان لەو پێناوە داوە و، بە هەزاران ڕۆڵەی گەلەكەمان شەهید بوون، وەك ئەمەكداری بۆ خوێنی شەهیدان و كەسوكار و ماڵباتی سەربەرزیان و سەقامگیری و پاراستنی ئەزموونی گەلەكەمان، ئەركە بە دەنگدان هێز و پێگەی كورد لە بەغدا بەهێز بكەین.

خەمخۆرانی گەل و وڵات و كەسانی ڕۆشنبیر و تێگەیشتوو دەزانن، هەڵبژاردن پێشەكییەكی باشە بۆ بنیاتنانی دەوڵەت و فەراهەمكردنی سەقامگیری، ئەم هەستەش پاڵنەرێكی گرنگە بۆ بەشداریكردن لەم پرۆسەیە، كە فاكتەر و زەمینەخۆشكەری دیاریكردنی پێگەی كورد و بڕیار و چارەنووس و ئایندەی هەنگاوەكانی هەرێمە و، دەستەبەركردنی بودجە و مووچە و مافە ڕەواكانی گەلەكەمان و، هێشتنەوەی دەستوور و بەهێزتركردنی قەوارەی هەرێم لە گۆڕەپانی سیاسیی عێراق و ناوچەكەدا، كەواتە وەك ئەركێكی ئایینی و ئەخلاقی و نەتەوەیی و نیشتمانی، زۆر گرنگە هەمووان بە جۆش و خرۆشەوە لە ڕۆژی 10ی10 بچینە سەر سندوقەكانی دەنگدان و، بەو پەڕی دڵسۆزی و لە پێناو دۆزی ڕەوای گەلەماندا دەنگ بدەین.

 

 

بەرپرسی راگەیاندنی یەكێتیی زانایانی ئایینیی ئیسلامیی كوردستان