دستوور د ناڤ دوورهێلا نیشتمانیدا
ژیان طاهر زێوه‌ی
پرانیا مرووڤان حەز ژ ولاتێ خو دکەن و ب ئاخا ویڤە دگرێداینە. رێژا ڤێ ڤیانێ هنده‌ك جاران دگه‌هیته وی راده‌ی كو مرووڤ هەمی مال و سامان و حەتا گیانێ خو پێخەمەت پاراستنا وێ و ده‌ستكه‌فتیێن ماددی و مه‌عنه‌ویێن وێ دکەنە قوربانی. ل دەف هندەکان ژی ئەف ڤیانە بتنێ ل ئاستێ درویشمانه. رامانا نیشتمانپەروەریێ ل جیهانێ و د هزرا مروڤاتیێدا هندا كاریگه‌ر و جهگره كو پرانیا شه‌رو پێكدادانێن دناڤبه‌را گەل و ولاتاندا لسه‌ر وێ روی دده‌ن و گه‌له‌ك مروڤ پێ دبنە قوربانی. گه‌لێ كوردستانێ ژوان گه‌لانه كو حه‌زەکا نیشتمانیا خورت لده‌ف پرانیا تاکێن وان هه‌یە و مێژوو شاهده كو هزاران خورت و لاوێن کوردستانی ژ بو رزگاركرن و پاراستنا نیشتمانێ خو سه‌ر و سامان و گیانێ خو كرینه قوربانی و ته‌حه‌مولا ده‌ربده‌ریێ، برسێ و نه‌داریێ، ئه‌شكه‌نجێ و كیمیابارانێ و ئه‌نفالێ كریه تنێ ژ بو هندێ كو بشێن هه‌ناسا ئازادیێ ل ژێر سیبه‌را ده‌ستهلاتەکا خومالی بدەن و ئێدی پوستالێن داگیركه‌ران ل سه‌ر جێنیكێن گه‌نجێن وان نه‌بن و نامیسا وان ژ لایێ دوژمنانڤە نه‌هێته هه‌تككرن. گه‌لێ مه باش دزانی كو سه‌روه‌ریا هه‌ر ملله‌ته‌كی ب نیشتمانێ ویڤه یا گرێدایه و مروڤێ بێ نیشتمان یێ بێ کەساتیە و هه‌رده‌م دناڤ باهوزا روودان و ژێهه‌لی و ژووردانیێن ژیانێدا یێ بتنێ و بێ خودانە. نیشتمان و ئاخا ولاتی هێلینا دلگەرمی و هێڤێنێ کەرامەتا مرووڤیە و ئه‌ڤێ دلڤینیێ و گرێدانا مرووڤی ب نیشتمانیڤە چ ناكوكی یان هەڤدژی دگه‌ل بهایێن زانستی و مه‌عنه‌وی و ره‌وشتی نینن، به‌لكو تمامكه‌را وانه؛ بتایبه‌ت ل وان ولاتێن كو رابووریەکێ زەنگینێ شارستانی و دینی و كلتوری هەیە. بهێزكرنا پێكڤه‌گرێدانا نه‌ته‌وی و باوه‌ریا نیشتمانی و ئاڤه‌دانی و پێشخستنێ ژ نیشانێن نیشتمانپەروەریێنە و به‌ره‌ڤانیكرنه‌كا گیانی ژ هه‌می بها و باوه‌ران و ژ نامووسا ولاتی د ناڤ دوورهێلا نیشتمانیدا ژ ئه‌نجامێ هه‌ڤبه‌شی و باوه‌ریا گشتیە.
بتنێ ئازادكرنا ئاخا كوردستانێ ژ بنده‌ستیێ ژ بو پاراستن و ڤه‌مانا سه‌روه‌ریا ولاتی بەس نینه، به‌لكو گەلەک یا گرنگه بزانین ب چ یاسا و رێسا و ب چ رێكار مرووڤ دێ شێت وی ده‌ستكه‌فتی بو خو بهێلیت. ئه‌ڤ به‌شێ بچویكێ ولاتی کو دبێژنێ هەرێما کوردستانێ پشتی نێزیكی سه‌ده‌یه‌كێ قوربانیدان و رێتنا ده‌ریایه‌كا خوینێ شیایه ببیته ناڤه‌ندا بلند راگرتن وزیندیكرنا سه‌روه‌ریا کوردان. لێ مه‌ترسیا ژناڤچوونا ڤی كیانی حه‌تا نوكه ژی هه‌یە، چونكی هه‌ر چوار ده‌ورێن مه ژ لایێ نەیار و دوژمنێن جوراوجورێن درندەڤە د دورپێچكرینه کو هه‌تا نوكه و بێ راوەستیان هه‌می شیانێت خو ژ بو نەهێلانا ڤی كیانی و جاره‌كا دی بندەستکرنا مه کوردان دمه‌زێخن. وان هه‌می ره‌نگێن دژایه‌تیكرنێ دگەل مە بكار ئیناینه و زور جار هه‌ول داینه برێیا سیخور و خوفروشان ئه‌ڤێ سه‌روه‌ریێ ژ ناڤ ببه‌ن. مخابن هنده‌ك هێز و لایه‌ن ژی دناڤ ولاتیدا بتنێ ب مه‌ره‌ما بده‌ستڤه‌ئینانا ئارمانجێن دوژمنێن گه‌لێ مه هاتینه پێكئینان و ژ بو راوەستاندن و ژ كار ئێخستنا ده‌ستهلات و حوكمرانیا كوردی ل ده‌ڤه‌رێ بووینه ئامرازێن نەحەزان. گه‌له‌ك گورگ دناڤ ولاتیدا هەنە كو كاركی دخوون و هه‌ر ئه‌و بخو بو كاركی دگه‌ل شڤانی دكه‌نه گری. هه‌روه‌سا ب بلوورا دوژمنان سترانێن نیشتمانپه‌روه‌ریێ بو دسه‌ردابرنا ملله‌تی دهسترن. پێشێلكرنا یاسایێ و كوشتن و ژناڤبرنا خودانێن پێنووسێ ئازاد و بێده‌نگكرنا بخورتی یا ده‌نگێ ماڤێ مروڤی و به‌ره‌لایی و بێ منه‌تی ژ یاسایێ ل هنده‌ك به‌شێن هه‌رێمێ بوویه كلتوورێ هنده‌ك لایه‌نان. ژ به‌ر هندێ گه‌لێ مه ب گشتی، و ئه‌و پارت و لایه‌نێن سیاسی یێن كو خو دناڤ دوورهێلا نیشتمانیدا دبینن و سازا نیشتمانپه‌روه‌ریێ لێدده‌ن ب تایبه‌تی، پێتڤیه پتر ژ هه‌ر جار هزر د پاراستنا ڤی كیانی و ئاسایشا نیشتمانیدا بكه‌ن و سنووره‌كی بو ڤێ به‌ره‌لاییا د هه‌رێمێدا پەیدا بووی بدانن. ئه‌و سنووره ژی بتنێ برێیا دانانا دستووره‌كی بو هه‌رێمێ دێ هێته دانان. دستوور دایكا یاسایێ یه و هێزا بالاده‌ستیا یاسایێ لسه‌ر حاكم و مه‌حكووماندا وه‌كو ئێك خورتتر لێ دكه‌ت.
گرنگترین فه‌لسه‌فا دانانا دستووری ژ ناڤبرنا هێزا پاشا، حاكم و ده‌ستهلاتداران بوو یێن كو د برێڤه‌برنا جڤاكیدا پابه‌ندی هێچ یاسا و بریاره‌كێ نه‌بوون. دستوور به‌لاڤكرنا هێزێ كونترول دكه‌ت و ده‌ستهلاتێن هه‌ر ئورگانه‌كی دیار دكه‌ت و په‌یوه‌ندیێن دناڤبه‌را ده‌وله‌تێ و خه‌لكیدا رێک دئێخیت. هه‌ر یاسا و قانوونەک ل ولاتی دڤێت ژ لایێ دستووریڤه بهێـته په‌ژراندن و هه‌ر یاسایه‌كا ژ لایێ ده‌وله‌تێڤه بهێته په‌ژراندن پێتڤیه دگه‌ل دستووری بگونجیت. دستوور ئارمانجێن نه‌ته‌وه‌یی یێن ده‌وله‌تێ دیار دكه‌ت و دبیتە بنیاتێ بده‌ستڤه‌ئینان و پاراستنا دیموكراسیێ، سكولاریسمێ، سوسیالیزمێ و ئێکەتیا نه‌ته‌وەیی. نه‌بوونا وێ ژی رێخوشكەره بو په‌رته‌وازه‌یی و گه‌نده‌لیێ و ده‌سته‌به‌رنه‌بوونا مافێن ژیانێ، ئازادیێ، ملكیه‌تێ و شه‌راكه‌تا ئازادانه د سیستمه‌كێ دیموكراتیكدا. د دستووریدا شێوازێن بریاردانێن گرنگ ل ولاتی و چاره‌سه‌ریا دژاتیێن سه‌ره‌كی د بابه‌تێن جوراوجور( سیاسی، كومه‌لایه‌تی، ئابووری، ئاسایشا نیشتمانی)دا دهێنه روونکرن و رێکخستن. ب هه‌بوونا دستووری ئێدی نه هێزا سیاسی دێ ل دویف حه‌ز و مەزاجێ تاكه‌كه‌سان هێتە بکارئینان، و نه ب وی شێوێ تاكه‌كه‌سان دڤێت دێ سیاسەتا هێزێ ل سەر مللەتی هێته سه‌پاندن.
ئه‌ڤجا ده‌مێ هندێ یێ هاتی ده‌ست ژ ساز و ئاوازێن نیشتمانپه‌روه‌ریێ به‌رده‌ین و ب كریار و ب دانانا دستوورەکی بسه‌لمینین كو ب راستی خه‌ما مه خه‌ما ولاتی و پاراستنا وی یه.
:
