بۆچی پیاوان به به‌راورد به ژنان ، زیاتر به نه‌خۆشی كۆرۆنا ده‌مرن؟
فه‌رهاد محه‌مه‌د
له‌م وتاره‌ی نیۆیۆرك تایمزدا ،، كه لینكه‌كه‌یم له‌گه‌ڵ ئه‌م نووسینه داناوه ، زۆر به‌ووردی باس له‌وه ده‌كات ، بۆچی له هه‌ردوو ره‌گه‌زی ( نێر و مێ) كاتێك تووشی نه‌خۆشی ده‌بن ، یان له ئێستادا كه تووشی كۆرۆنا ده‌بن ، نێره‌كان زیاتر ده‌مرن؟ بۆ وه‌ڵامی ئه‌م پرسیاره ، هه‌تا ئێستا ئاماژه به‌وه كراوه كه پیاوان .. زیاتر جگه‌ره ده‌كێشن، خواردنه‌وه كهولیه‌كان زیاتر ده‌خۆنه‌وه، مادده هۆشبه‌ره‌كان زیاتر ده‌خۆن، زیاتر له‌ده‌ره‌وه‌ن و كه‌متر ده‌ستیان ده‌شۆن...
به‌ڵام هه‌موو ئه‌و خووانه‌ی كه پیاو پیاده‌ی ده‌كات، ئه‌گه‌ر ژنیش پیاده‌ی بكات، بۆ نموونه جگه‌ره‌ش بكێشێت و خواردنه‌وه كهولیه‌كانیش بخواته‌وه و مادده‌ی هۆشبه‌ریش بخوات ، وه‌ك پیاو ، ئه‌وا كاتێك تووشی نه‌خۆشیه‌ك یان په‌تایه‌ك ده‌بێت، ئه‌وا تویژینه‌وه‌كان سه‌لماندوویانه ئامێری به‌رگری ره‌گه‌زی ( مێ) له ئامێری به‌رگری ره‌گه‌زی ( نێر) به‌هێزتره.
به‌پێی ئه‌و ئامارانه‌ی كه زانستی پزیشكی هه‌تا ئێستا پێگه‌یشتووه ، ده‌ركه‌وتووه 80% ئه‌وانه‌ی ته‌مه‌نیان دریژه له ره‌گه‌زی (مێ) ن، هه‌روه‌ها 95% ئه‌وانه‌ی ته‌مه‌نیان ده‌گاته 110 ساڵ ، دیسان هه‌ر له‌ره‌گه‌زی ( مێ)ن، ئه‌م پرسه گه‌رچی له نه‌خۆشخانه و كلینكه‌كان زۆر گرنگی پێ نه‌رداوه، به‌ڵام ئه‌مه شتێكی فه‌تریه و په‌یوه‌ندی به تایبه‌تمه‌ندی كرۆمۆسۆمه‌كانی ره‌گه‌زی ( مێ) وه هه‌یه كه جیاوازه له كرۆسۆمه‌كانی ره‌گه‌زی نێر.
دكتۆر شارون موئه‌لم (Sharon Moalem) كه نووسه‌ری ئه‌م وتاره‌یه، ئاماژه بۆ ئه‌وه ده‌كاته ، هۆكاری به‌هێزی ئامێری به‌رگری جه‌سته‌ی ( مێ) ده‌گه‌رێته‌وه بۆ ئه‌وه‌ی هه‌ردوو كرۆمۆسۆمه‌كه‌ی ره‌گه‌زی مێ ( XX)ه ، به‌ڵام كرۆمۆسۆمه‌كانی ره‌گه‌زی نێر ( XY) ه، ئه‌وجا له‌به‌ر ئه‌وه‌ی كرۆمۆسۆمی ( X) هۆكارێكه بۆ دروستبوون و پاراستنی مێشكی مرۆڤ و ئامێری به‌رگری جه‌سته، ئه‌وا هه‌میشه جه‌سته‌ی ( مێ) له‌رووی بایلۆژیه‌وه كرۆمۆسۆمێكی ( X) زیاده‌ی وه‌ك یه‌ده‌گ هه‌یه ، هه‌ر بۆیه كاتێك مێ دووچاری نه‌خۆشیه‌ك ده‌بێت، ئه‌وا ئه‌گه‌ر یه‌كێك له كرۆسۆمه ( X) ه‌كانی جه‌سته‌ی مێ خه‌ریكی ناسینه‌وه‌ی ڤایررۆسه‌كه بێت، ئه‌وا كرۆسۆمه ( X) دیكه‌ی خه‌ریكی شه‌ڕكردن ده‌بێت له‌گه‌ڵ ڤایرۆسه‌كه، بۆیه له‌شه‌ره‌كه‌دا ئامێری به‌رگری ئافره‌ت شه‌ڕه‌كه له ڤایرۆسه‌كه ده‌باته‌وه.
سه‌باره‌ت به‌هه‌وڵه‌كان بۆ دۆزینه‌وه‌ی چاره‌سه‌ر بۆ نه‌خۆشیه‌كان و ڤاكسین بۆ ڤایرۆسه‌كان ، دكتۆر موئه‌لم نووسیوویه‌تی ، له ئێستا زانایانی بایۆلۆژی كه له تاقیگاكاندا كار ده‌كه‌ن بۆ ئه‌م پرسه ، بێجگه له‌كاركردن له‌سه‌ر نه‌خۆشیه‌كانی ژنان و منداڵبوون، ئه‌وا تویژینه‌وه‌كانیان له‌سه‌ر خانه‌ی نێر و ئاژه‌ڵی نێر ئه‌نجامده‌ده‌ن، ئه‌مه‌ش له‌به‌ر ئه‌وه‌یه بۆ ئه‌وه‌ی ده‌رمانێك یان ڤاكسنێك بدۆزنه‌وه كه له ئاستی ئامێره لاوازه‌كه‌ی به‌گری جه‌سته‌ی ره‌گه‌زی نێر بێت، له‌م حاڵه‌ته‌شدا، ئه‌گه‌ر ده‌رمانێك یان ڤاكسینێك دۆزرایه‌وه و توانانی ره‌گه‌زی نێر چاكبكاته‌وه، ئه‌وا به ئاسانتر ره‌گه‌زی (مێ) چاكده‌كاته‌وه.
https://www.nytimes.com/2020/04/02/opinion/coronavirus-men-women.html
