لە ساڵی(606ی كۆچی) بەغدای پایتەختی دەوڵەتی عەباسی كەوتە دەستی مەغۆل و دوا خەلیفەی عەباسی «موستەعسیم بیلا» كوژرا. دوای دوو ساڵ مەغۆل شانشینێكیان لە ئێڵان بە ناوی (ایران زمین) واتا وڵاتی فارس دامەزراند، ئەوەی پاڵی پێوەنان ئەمە بكەن، ئەوە بوو كە مەمالیك لە قاهیرە خەلافەتی عەباسی دەژیێننەوە، ئەمەش گەورەترین هەڕەشە بوو بۆ ئیمپراتۆریەتەكەیان، بۆیە شیعەگەرییان راگەیاند لەسەر مەزهەبی دوازدە ئیمامی وەك ئایین بۆ دەوڵەت، بەڵام ئەم راگەیاندنە زۆری نەخایاند، چونكە زۆربەی ئێرانییەكان سوننە بوون، ئەمەیان رەتكردەوە، تەنیا زانایانی شیعە نەبێت، بەتایبەتیش لە قوم (ناوەندی مێژوویی شیعە) و كاشان و خوراسان پێشوازییان لەم هەنگاوە كردو پشتگیرییان كرد، تاكو ببێتە پاڵپشتێك بۆیان و لە نەیارەكانیان جیابكاتەوە، كاتێك شا ئیسماعیل هات كە تەمەنی 19 ساڵ بوو بە سەرۆكایەتیی كۆمەڵێك سۆفیگەرا كە سەر بە رێبازی سەفەوی بوون، بانگەشەی ئەوەی كرد كە گوایە بەپشت لە ئیمامی حەوتەمە، ئەمەش قەناعەتی بە شیعە هێنا كە تاكە شایە ئەو شەرعییەتەی هەیە بەدەر لە حوكمڕانانی پێشتر، رێبازی سەفەوی كە شا ئیسماعیل دایهێنا لە سەرەتاكانی شاڵاوەكانی مەغۆل دامەزرا، بەڵام ئەم رێبازە زۆر لە فیكرە توندڕۆكانی مەزهەبی شیعەی وەرگرت، بەمەش بوو بە رێبازێكی زۆر جیاوازتر لەوانی دیكە، شا دەستی بەسەر تەواوی ئێراندا گرت و بە ساڵی 1500 مەزهەبی شیعەی بە مەزهەبێكی فەرمیی ئێران ناساند، بنەماڵەی ئەو لە حوكمڕانیدا تا ساڵی 1722 بەردەوام بوو، تا ئەو كاتەی رووخان و شا نادر هات و سەرجەلەی ئەفشاریی دامەزراند، مەشهەدیشی كردە پایتەخت، ئەو سوننە بوو، لە سەردەمی حوكمڕانیدا لە ساڵی (1736-1747)دا دانی بە مەزهەبی دوازدە ئیمامیی شیعەدا نەنا، دواتر زەندییەكان هاتن كە كوردی فەیلی بوون لە ساڵی (1751-1794)، كەریم خانی زەند دەوڵەتێكی دامەزراند و شیرازی كردە پایتەختی دەوڵەتەكەی كە هەمووان تێیدا بە ئاشتی بژین، ئەو رێگەی بە شیعەی دوازدە ئیمامەكە دا ئازاد بن و سرووتەكانیان بەجێ بهێنن، سرووشتی عەقڵییەتی كوردیش بە درێژایی مێژوو و تا ئێستاش بایەخی بە ناكۆكییەكانی ئایینی و مەزهەبی نەداوە، بەڵكو زیاتر جەختی كردۆتەوە لەسەر پەرەپێدانی وڵات و بەختەوەركردنی هاووڵاتیان و پێكەوەژیانی ئاشتییانە، دوای رووخانی زەندییەكان قاجارییەكان هاتن كە توركمان بوون، تا ساڵی 1925 حوكمڕانییان كرد، ئاقا محەمەد خان لە 1797 دەوڵەتی دامەزراند كە هاتە سەر شیعەی دوازدە ئیمامەكە، ململانێی نێوان قاجارییەكان و زانایانی شیعە دەستی پێكرد، تا گەیشتە ئەوەی شۆڕشی دەستووری لە ساڵی 1906 هەڵگیرسا، شێخ حەسەن مودەریس سەركردایەتیی ئەو جووڵانەوە دەستوورییەی كرد، كە دوژمنی هەموو كەسێك بوو كە دژایەتیی ئەو جووڵانەوە دەستوورییە چاكسازییەی ئێرانی دەكرد، ئەوان توانیان لە نێوان ساڵانی (1906-1911) پەرلەمانێك لە تاران دابمەزرێنن، یەكەم دانیشتنیش لە سەرەتای شۆڕش بەڕێوەچوو، دەستووری بنەڕەتیی نووسرایەوە، ئەمەش پەرەسەندنێكی سەرنجڕاكێش و چاكسازییەكی سەركەوتوو بوو لەم ناوچەیەدا، ئەم شۆڕشە دەستوورییە لە دیدی زانایانی شیعە لەناوبردنی ستەمی پاشایەتیی فارسی بوو.


بنەماڵەی پەهلەوی بە سەرۆكایەتیی رەزاخان (رەزا شا) هات، كە خۆی ئەفسەرێك بوو لە لیوای قۆقازیی فارسی كە رووس رێكی خستبوو، بەشداریشی كرد لەو كودەتایەی كە بەریتانیا لە ساڵی 1921 پشتگیری كرد، رەزا شا زۆر بە پرۆژەكانی ئەتاتوركی توركیا سەرسام بوو، بەڵام نەیتوانی لە ئێران جێبەجێی بكات، چونكە دەسەڵاتی زانایانی شیعە بەهێز بوو، رەزاخان لە ساڵی 1925 بوو بە شای ئێران، دوای ئەوەی پەرلەمان قاجارییەكانی لە دەسەڵات دوورخستەوە، رەزاشا هەوڵیدا لاسایی ئەتاتورك بكاتەوە و سەرپۆشی ئافرەتانی قەدەغە كرد، دواتر یادكردنەوەی شەهیدبوونی حوسەینی قەدەغە كرد، لە ساڵی 1934 سەردانی توركیای كرد و زۆر بە ئەزموونی توركیا سەرسام بوو، كە گەڕایەوە نیازی وا بوو دژایەتیی هەموو شتێك بكات كە پەیوەندی بە ئایینەوە هەبێت، پێی وابوو كە هۆكاری پێشكەوتنی توركیا دەستبەرداربوونیەتی لە ئایین، بۆیە لە ساڵی 1927 ئایەتوڵا مودەڕیسی خستە زیندانەوەو لە ساڵی 1937 كوشتی، بەڵام ئەو سیاسەتە سەركوتكارەی لەهەمبەر مەزهەبی شیعە و زانایانی لە ساڵی 1941 كۆتایی هات، لە هەمان كاتدا شا لەلایەن بەریتانیاوە تۆمەتبار كرا بەوەی كە مەیلی بۆ ئەڵمانیا هەیە، بۆیە بەریتانیا ناچاری كرد، واز لە دەسەڵات بێنێت بۆ كوڕەكەی محەمەد رەزا شا، كە كەسێكی لاواز وكەم شارەزا بوو لە ئیدارە و سیاسەتدا، حزبی توودە كە حزبێكی شیوعی بوو لە ساڵی 1941 بە سەرۆكایەتیی سلێمان ئەسكەندەری و بەرەی نیشتمانی پەیدا بوون و لە دەوری دكتۆر محەمەد موسەدق كۆبوونەوە. لە ساڵی 1952 دكتۆر موسەدق توانی دەسەڵاتی شا لەناوبەرێت، لەگەڵ ئەوەی كە لە ئەوروپاش دەژیا، حكومەتێكی نیشتمانیی دیموكراسی لە ساڵی 1953 دامەزراند، بەڵام زۆری نەخایاند و ئەمریكا رەزاشای پەهلەوی لە رێی كودەتایەكی سەربازییەوە گەڕاندەوە، چونكە دكتۆر موسەدق ئەو پیاوە نەبوو كە خواستەكانی ئەمریكا و بەریتانیا جێبەجێ بكات، دكتۆر موسەدق نەوتی ئێرانی خۆماڵی كرد، ئەمەش كۆمپانیا نەتییەكانی ئەمریكای تووڕەكرد، دوای ئەوەی حمەمەد رەزا شای پەهلەوی دەسەڵاتی گرتەدەست، كەوتە پاكتاوكردنی نەیاران، لەوانەش عەلی شەریعەتی، لە ساڵی 1973 دەستگیر كرد و دوای ئەشكەنجەدانی بۆ دەرەوەی ئێران دوور خرایەوە، لە ساڵی 1977 لەلایەن ساواك (هەواڵگریی سەر بە شا پەهلەوی)یەوە لە لەندەن تیرۆركرا، وێنەی ئەو لە سەرەتای شۆڕشەوە لەپاڵ وێنەی خومەینی بەرزركرایەوە.


لە سەردەمی شا پەهلەوی زانایانی شیعە لە نێو خۆیاندا دابەش ببوون تایبەت بە چۆنێتی مامەڵەكردن لەگەڵ دەوڵەتدا، ئایەتوڵا حوسێن تەباتەبائی برووجێردی هاتە گۆڕەپانەوە كە مەرجەعێكی ناوداری ئایینی دوازدە ئیمامی بوو لە هەموو جیهاندا، ئەو مەرجەعە داوای لێك نزیكبوونەوەی سوننە و شیعەی دەكرد، لە ساڵی 1941 داوای بەستنی كۆنگرەیەكی گرنگی كرد لە قوم (ناوەندی شیعەی ئێران بە درێژایی مێژوو) بۆ رێگەگرتن لەوەی پیاوانی ئایینی بێنە نێو سیاسەتەوە. بەڵام هەندێ رێكخراوی گەنجانی شیعەی ئێرانی و بەتایبەتیش فیداكارانی ئیسلام كە لە 1949 دامەزرا بەو داوایە پابەند نەبوون، ئەوان هەوڵیان دەدا دەوڵەتێكی ئیسلامی بە سەرۆكایەتیی ئەبو قاسم كاشانی دابمەزرێنن، خومەینی پەیوەندیی لەگەڵ ئەو رێكخراوانە هەبوو، ئەوانە لە رووی رێكخستنەوە نەك فیكری كەوتبوونە ژێر كاریگەریی ئیخوان موسلمین و بەتایبەتیش كتێبەكانی سەید قوتب و محەمەد قوتب و مەمودی و سەعید حەوا و زاناینی دیكەی ئیسلامی سیاسیی سوننە، بەتایبەتیش ئیخوان موسلمین لە میسر، بۆیە تا ئێستا كتبێەكانی ئەوانە لە ئێراندا ماون، ئایەتوڵا تەباتەبائی برووجێردی بەم كۆمەڵە رێكخراوە رازی نەبوو، ئەو پێی وابوو كە دەبێت دەوڵەت لە زنایانی شیعە جیا بكرێتەوە، لەسەر زانایانی شیعە پێویستە رووبكەنە پەروەردەی ئایین و فیقهی و پێگەیاندنی نەوەكان، نەك دەست لە كاروباری سیاسەت وەربدەن.
دوای مردنی ئایەتوڵا تەباتەبائی لە ساڵی 1962 خومەینی جێی گرتەوە، ئەو قوتابییەكی شێخ عەبدولكەریم حائری بوو، لە ساڵی 1922 كاتێ خومەینی لە هەڕەتی لاویدا بوو، لەگەڵی چووە قوم، بەڵام خومەینیی لاو زیاتر حەزی لە سیاسەت بوو، نەك لە كاروباری ئایینی، ئەمەش لە كتێبەكەیدا دەردەكەوێت بە ناوی (كشف الاسرار) كە لە ساڵی 1944 چاپی كرد، ئەمەش سەرەتایەك بوو بۆ دروستكردنی فیكرەی ولایەتی فەقیهـ تا جێگەی دەوڵەتی عەلمانی بگرێتەوە كە شا پەهلەوی دایمەزراندبوو، بۆیە لە رەخنەگرتنی ئاشكرا لە شا زۆر بە جورئەت بوو، لە ساڵی 1963 شۆڕشی سپیی خۆی راگەیاند، بەڵام خومەینی دەستگیر كرا و لە 1964 بۆ توركیا دوور خرایەوە، دواتر گەڕایەوە شاری نەجەف، ئینجا ویستی بچێتە كوێت، بەڵام پێشوازی لێ نەكرا، تا ساڵی 1987 بە فڕۆكە لە فەڕەنسا گیرسایەوە، تا دواتر لە ساڵی 1979گەڕایەوە تاران، لە پێشوازیدا چەندین كەس ئامادە بوون لەوانە سادق قوتب زادە كە بوو بە وەزیری دەرەوەو ئەبوحەسەن بەنی سەدر كە بووە یەكەم سەرۆك كۆماری ئیسلامی لە ئێران، لە ساڵی 1980 رژێمی محەمەد رەزا شای پەهلەوی هەرەسی هێنا، بە خێزانەوە بەرەو میسر رۆیشتن و ئەنوەر سادات پێشوازی لێكردن، شاپوور بەختیار سەرۆك وەزیرانی ئێران بە كاتی و شەرمەزار وەسفی دەكات، بەڵام ئەمە كۆتایی بوو، كۆماری ئیسلامی لە ئێران دامەزرا، كتێبە بە ناوبانگەكەی خومەینی (حكومەتی ئیسلامی) سەرەتایەك بوو بۆ قۆناخێكی تازەی دامەزراندنی ویلایەتی رەهای فەقیهـ، كە لای زۆربەی مەرجەعییەكانی ئایینی پەسندكراو نەبوو، چونكە پێیان وابوو كە ولایەتی فەقیه تایبەتە بە پرسە پەیوەندیدارەكانی فیقهیی ئایینی و مەزهەبی و ناكرێ بەسەر هەموو كایەكانی دەوڵەتدا گشتاندنی بۆ بكرێت. لەوانەی كە بە توندی دژی ولایەتی فەقیهـ وەستانەوە، جێگرەكەی خۆی بوو لە رۆژانی شۆڕشی ئیسلامیی ئایەتوڵا حوسێن عەلی مونتەزیری، ئەو ئەم تیۆرەی رەتكردەوە، بڕیار بوو شوێنی خومەینی بگرێتەوە، تا ببێتە رابەری شۆڕشی ئیسلامیی ئێران دوای مردنی ئەو، بەڵام خومەینی بە زۆر نیشتەجێكردنی لە ماڵەكەی خۆی بەسەردا سەپاند تا لە ساڵی 2009 كۆچی دوایی كرد.


دوای مردنی خومەینی لە ساڵی 1989، خامنەیی جێی گرتەوەو خۆی بە فەقیهێك ناساند، دواتر بوو بە سەرۆكی هەڵبژێردراوی وڵات لە 1989، لەگەڵ ئەوەی كە نەگەیشتبوە پلەی ئیجتیهاد، لەگەڵ ئەوەی لەو چاكتر هەبوون لەوانە مەرعەشی و خووئی و و ئەراكی و سیستانی كە لە عێراق گیرسایەوە.
لە ساڵی 1997 خاتەمی دوای سەركەوتێكی تەواو لە هەڵبژاردنەكاندا بوو بە سەرۆك كۆماری ئێران و رەوشی ناوخۆ و دەرەوەی ئێران چاكتر بوو، ئەو بڕوای بە ولایەتی فەقیهـ نەبوو، سەردانی ئەزهەری كرد و هەوڵی دا پەیوەندیی نێوان شیعە و سوننە باشتر بكات، لە هەڵبژاردنەكانی ساڵی 2009دا خاتمی جێگەی بۆ كاندیدی چاكخواز میر حوسێن موسەوی چۆڵ كرد، بەڵام سەرنەكەوت و كاندیدەكەی خامنەیی كە مەحموود ئەحمەدی نەژاد بوو، سەركەوت، چونكە خامنەیی پێی وابوو ئێران پێویستیی بە بنەچەخوازێكی وەك ئەحمەدی نەژاد هەیە، بۆیە هەر ئەو بوو بە سەرۆك كۆماری ئێران، بەم شێوەیە بارودۆخی ناوخۆ و دەرەوە تێكچوو، هەڵوێستی گەلی ئێرانیش روون بوو لە رەتكردنەوەی ئەو هەڵبژاردنە ساختەیە بۆ بەرژەوەندیی كاندیدەكەی خامنەیی، چونكە زانراوە كە چاكخوازان لە ئێران لە پارێزگاران زیاتر خەڵكیان لەگەڵدایە، ئەوان دروشمی(كوا دەنگەكەم)یان وەك ناڕەزایی بەرزكردەوە.


ئەوەی پەیوەستە بە عێراقەوە، كاتێ شا فەیسەڵ لە ساڵی 1921 گەڕایەوە بۆ عێراق دوای دامەزراندنی دەوڵەتی عێراق، لەلایەن عێراقییەكانەوە بەیعەتی پێ درا، لەوانەش شێخ مەهدی خالسی بوو، ئەو كاتە عێراق پێویستیی بە رێككەوتننامەیەك بوو لەگەڵ بەریتانیا، بەڵام شێخ خالسی رەتی كردەوە، تا حكومەتی عێراق بە سەرۆكایەتیی عەبدولموحسین سەعدون ناچار بوو شێخ خالسی بۆ ئێران دوور بخاتەوە كە لە ساڵی 1925 لەوێ كۆچی دوایی كرد.

زانایانی شیعە زیاتر جەختیان لە سەر لایەنی پەروەردە و خوێندن كردەوە، تەنانەت پێش دامەزراندنی دەوڵەتی عێراقیش كۆمەڵە شیعییەكان جەختیان لەسەر ئەم لایەنە دەكردەوە، بۆ نموونە (كۆمەڵەی راپەڕینی ئیسلامی لە نەجەف لە ساڵی 1917، كۆمەڵەی نیشتمانیی ئیسلامی لە كەربەلا لە 1918، كۆمەڵەی ئیسلامی لە كازمیە لە 1918)، دوای رووداوی دوورخستنەوەی خالسی بۆ ئێران زانایانی شیعە تەكیزیان كردە سەر لایەنی فیقهی، لە ساڵی 1935 شێخ محەمەد رەزا موزەفەر كۆڕبەندی بڵاوكردنەوەی دامەزراند، كە بریتی بوو لە قوتابخانەیەكی باڵای زانستە ئیسلامییەكان، دوای سێ ساڵ بوو بە كۆلێژی فیقهی نەجەف لە ساڵی 1938، كە تا ئێستاش ئەم كۆلیجە هەر بەردەوامە، دوای ئەو ماوەیە چەندین كۆمەڵەی نهێنیی ئیسلامیی سیاسی پەیدا بوون، بەڵام لەبەر توندوتیژیی رژێمی بەعس بە لەسێدارەدانی سەركردەكانیان، یان هەڵاتنیان بۆ دەرەوە شكستیان هێنا، لەساڵی 1956 محەمەد مەهدی ئەلحەكیم كوڕی ئایەتوڵا موحسین حەكیم پێشنیاری دامەزراندنی حزبێكی ئیسلامیی سیاسیی كرد، ئەوە بوو قسەی لەگەڵ محەمەد باقر سەدر كرد و پێكەوە حزبێكی ئیسلامیی سیاسییان لە ساڵی 1957 دامەزراند، دوای شۆڕشی عەبدولكەریم قاسم لە ساڵی 1958 ناكۆكیی نێوان حزبی شیوعیی عێراقی و بەرەی هێزەكانی نەتەوەیی توندتر بوو، ئیسلامییە شیعەكان ئەو بۆشاییەیان قۆستەوەو حزبی دەعوەیان دامەزراند، ناودارترین دامەزرێنەری ئەم حزبەش بریتی بوون لە(محەمەد باقر سەدر، محەمەد باقر حەكیم)، ئەم حزبە پەیوەندیی بەهێزی لەگەڵ خومەینیدا هەبوو، ئەوە بوو دامەزرێنەرانی ئەو حزبە لە ساڵی 1981 لە ماڵی خومەینیدا كۆبوونەوە، ئیبراهیم جەعفەری-یش ئامادە بوو، ئەمەش لەپێناو گواستنەوەی ئەزموونی ولایەتی فەقیهـ بۆ عێراق، بەڵام هەوڵێكی شكستخواردوو بوو، چونكە ژینگەی فرە ئایین و مەزهەبی و نەتەوەیی لە عێراق هەرگیز ئەمە قبووڵ ناكات، لە ساڵی 1982دا محەمەد باقر حەكیم كوڕی مەرجەعی باڵا موحسین حەكیم لە حزبی دەعوە جیابووەوە و ئەنجومەنی باڵای شۆڕشی ئیسلامی لە دوورەوڵات (لە ئێران) راگەیاند، لە هەمان كاتیشدا باڵێكی سەربازی بە ناوی فەیلەقی بەدر بە پاڵپشتیی ئێران بۆ رووخاندنی رژێمی بەعس دامەزراند، دوای گەڕانەوەی بۆ عێراق واتا دوای رووخانی رژێم لە ساڵی 2003 لە كردەیەكی خۆكوژیدا تیرۆر كرا، عەبدولعەزیز حەكیمی كوڕی جێی گرتەوە، ئەو فەیلەقی بەدری هەڵوەشاندەوە، چونكە رژێمی سەدام رووخابوو، دواتر كرا بە رێكخراوی بەدر بە سەرۆكایەتیی هادی عامری، وشەی شۆڕشی ئیسلامی لە ناوی حزبەكە لابرد و بوو بە ئەنجومەنی باڵای ئیسلامی، ئەمەش تاكو حزبەكەی لە شۆڕشی ئێران دوور بخاتەوە، دواتر لە ساڵی 2009 بە نەخۆشی كۆچی دوایی كرد، دوای ئەو عەمار حەكیمی كوڕی جێی گرتەوەو لە ساڵی 2017 رەوتی نیشتمانیی حیكمەی دامەزراندو وازی لە ئەنجومەنی باڵا هێنا، هومام حەمودی بە سەرۆكی ئەنجومەنی باڵا مایەوە، ئەوەی پەیوەستە بە موقتەدا سەدر دوای رووخانی رژێمی بەعس ناوی دەركرد، ئەو كوڕی محەمەد صادق سەدرە كە لە ساڵی 1999 لەگەڵ دوو كوڕی كوژران، بە كوشتنی عەبدولمەجید خووئی تۆمەتبار كرا، بۆیە هێزە عێراقی و ئەمریكییەكان هێرشیان كردە سەری بۆ ئەوەی دەستگیری بكەن، شەڕێكی قورس روویداو سوپای مەهدی وەك پیرۆزییەك بۆ ئیمام مەهدی مونتەزر دامەزراند، لە ساڵی 2004 رازی بوو بەوەی كە سوپای مەهدی چەكەكانی رادەستی هێزە عێراقی و ئەمریكییەكان بكات، دوای زیانێكی زۆری ئەو شەڕە و دەستێوەردانی سیستانی بۆ راگرتنی شەڕ و دواتر ئاشتكردنەوەی هەردوو لا، لە هەمان ساڵیشدا قەیس خەزعەلی لێ جودا بۆوە، لە ساڵی 2005 موقتەدا سەدر لیوای (ئەلیەوم ئەلمەوعود)ی لە جێی سوپای مەهدی دامەزراند، لە 2007 موقتەدا سەدر بۆچوونی سیاسیی خۆی گۆڕی و داوای پێكهێنانی بەرەیەكی نیشتمانی كرد، دژی دەستێوەردانییە دەرەكییەكان و بەتایبەتیش ئێران، لەسەر ئەو رێچكەیە بەردەوام بوو تا توانی خەڵكێكی زۆر بۆ خۆی كۆبكاتەوە، لە ساڵی 2014 و دوای ئەوەی موسڵ كەوتە دەستی داعش، سەرایای سەلامی دامەزراند بۆ بەرگریكردن لە شوێنە پیرۆزەكان دژی داعش، بەتایبەتیش لە سامەڕا كە شاری هەر دوو ئیمامی عەسكەرییە، هەرچەندە شارێكی سوننەنشینە، ئەو پیاوە توانی لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی لە ساڵی 2018 بە ناوی هاوپەیمانیی سائرون سەركەوتنێكی گەورە بەدەست بهێنێت، بەڵام قەیس خەزعەلی عەسائب ئەهل ئەلحەقی لە ساڵی 2007 دامەزراند كە لە چواركەتیبە پێكدێت: كەتیبەكانی ئیمام عەلی، كەتیبەكانی ئیمام كازم، كەتیبەكانی ئیمام هادی، كەتیبەكانی ئیمام عەسكەری، كە تا سەر ئێسقان بڕوای بە ولایەتی فەقیهـ هەیە، دواتر رۆڵی حزبوڵای عێراقی دێت بە سەرۆكایەتیی واسق بەتات، ئەندامانی ئەو حزبە لەنێو كەتیبەكانی ئەبوفەزڵ عەباس كاریان دەكرد، بەڵام لە 2010 دەستیان لە كار كێشایەوە، سەرۆكی حزبەكە لەگەڵ ئەوەی كە عێراقییە، بەڵام پێی وایە حزبەكەی درێژكراوەی حزبوڵای لوبنانییە بە سەرۆكایەتیی حەسەن نەسروڵا، بە دانپێدانانی خۆی لەژێر فەرمانی خامنەییدایە، سوپاكەیشی بە سوپای موختار ناسراوە، بەڵام گرووپ و كۆمەڵەكانی دیكەش زۆرن كە هەر لەو كۆمەڵانە دروستبوون، زۆربەیان تاقمی چەكداری بێ سەروبەرن، حزبە سیاسییەكانی عێراق كە كاریگەرییان لە گۆڕەپانی عێراقدا هەیە، پێش هەڵبژاردنی 2018 ژمارەیان گەیشتبووە 204 حزب، لە وڵاتێكدا كە گەندەڵیی ئیداری تەنگی پێ هەڵچنیوە.


دوای رووخانی رژێمی بەعس لە ساڵی 2003، حزبی دەعوە كۆنتڕۆڵی دەسەڵاتی كرد بە سەرۆكایەتیی ئیبراهیم جەعفەری لە ساڵی 20015، دواتر مالیكی بۆ دوو كابینە لە 2006 تاكو 2014، دواتر عەبادی هات لە ساڵی 2014، سەرانی حزبی دەعوە بە زەحمەت بەتایبەتیش جەعفەری و مالیكی هەوڵیاندا بە نهێنی و هێمنی عێراق بكەنە دەوڵەتێكی ئایینی و مەزهەبی، ناوەڕۆكەكەی لە شێوەی ولایەتی فەقیهـ بێت، بەڵام لەمەدا شكستیان هێنا، ئەوە بوو سەرۆكایەتیی وەزیران لە دەست حزبی دەعوە دەرچوو بۆ عادل عەبدولمەهدی لە ساڵی 2018، هەروەك چۆن كۆمەڵی ئیخوان موسلمین بە سەرەتای ئیسلامی سیاسیی سوننە دادەنرێت، ئاواش حزبی دەعوەی عێراقی بە سەرەتای ئیسلامی سیاسیی شیعە لە عێراق دادەنرێت.


لە كاتێكدا كە ئایەتوڵا تەباتەبائی مەرجەعی رەهای دوازدە ئیمامی بوو لە جیهاندا تا مردنی لە 1962، موحسین حەكیمیش مەرجەعی تەقلیدیی بێ ركابەری شیعەی عێراق بوو لە نەجەف، هەروەها ئایەتوڵا باقر سەدر خەریكی خوێندن بوو لە نەجەف، قورساییەكی مەزهەبی لەنێوان دوازدەییەكان هەبوو لە عێراق، ئەو كتێبی (فلسفتنا)ی لە ساڵی 1959 و كتێبی (اقتصادنا)ی لە 1962 چاپكرد. باقر سەدر لە ساڵی 1980 لەلایەن بەعسییەكانەوە لە سێدارە درا، بەڵام بەعسییەكان ئێران بە كوشتنی تۆمەتبار دەكەن، دوای رووخانی رژێمی بەعس عەبدولمەجید خووئی كوڕی مەرجەعی باڵای ئایینی ئەبو قاسم خووئی لە لەندەنەوە گەڕایەوە نەجەف، بەڵام تیرۆر كرا، لایەنگرانی سەدر بە كوشتنی تۆمەتبار كران، ئێستاش عەلی سیستانی بووە بە مەرجەعی باڵای شیعەی عێراق، بەڵام ناكۆكییەكی شاردراوە لەئارادایە، لەنێوان سیستانی (كە ولایەتی فەقیهـ رەتدەكاتەوە و پەیڕەوەی مەرجەعە باڵاكان دەكات) و خامنەیی (كە بڕوای بەم ولایەتە هەیە وەك پەیڕەوكاری خومەینی كە دوای ئەو جێگەی گرتەوە)، لە لوبنانیش عەبدولحوسێن شەرەفەدین سەركردایەتیی رۆحیی شیعەی لوبنانی كرد تا مردنی لە ساڵی 1975، لە ساڵی 1959 موسا سەدر هاتە لوبنان و جووڵانەوەی ئەمەل (فەوجەكانی بەرگریی لوبنانی)ی لە ساڵی 1975 بە پشتیوانیی ئێران دامەزراند، بەڵام لە لیبیا دیارنەما، دواترحزبوڵا بە سەرۆكایەتیی شێخ حوسێن فەزلوڵا سەری هەڵداو لە ساڵی 2010 كۆچی دوایی كردو لە ساڵی 1992حەسەن نەسروڵا جێی گرتەوە، ئەمەیان حزبێكی بنەچەخوازە و بڕوای بە ولایەتی فەقیهـ و خامنەیی وەك مەرجەع هەیە.


لە یەمەن حوسییەكان سەر بە (حوسێن حوسی)ن و بە باوكی رۆحیی خۆیانی دەزانن، كە ناوبراو لە لایەن هێزەكانی یەمەن لە ساڵی 2004 كوژرا. ئەم بزووتنەوەی حوسییە لە ساڵی 1992 دامەزرا، كە دواتر عەبدولمەلیك بەدرەدین حوسیی برای سەركردایەتیی كرد. حوسییەكان پەیڕەوەی مەزهەبی (زەیدی)ن كە لە ئەهلی سوننە نزیكە، بەڵام بەهۆی ململانێی سیاسی ئەو گرووپە لە ئێران نزیك بوونەتەوە كە ئێراننیش پاڵپشتییان دەكات، بەپێچەوانەوە سعودیە سەركردایەتیی هاوپەیمانییەك دەكات دژی حوسییەكان، چونكە بە سەرچاوەی هەڕەشەیان دەزانێت بۆ سەر سعودیە، تا ئێستاش شەڕو پێكدادان لەنێوانیاندا هەر درێژەی هەیە، لە سعودیەش كەمینەیەكی شیعە هەیە، بەڵام ئاشتیخوازن و پشتگیری دەوڵەت دەكەن، كەچی هەندێ زانایانی شیعە لە سعودیە رووبەڕووی سەركوتكردن بوونەتەوە بەهۆی ئەوەی رەخنەی توند لە دەوڵەت دەگرن، نمر ئەلنمر یەكێك بوو لە سەرانی شیعە لە سعودیە كە بووە قوربانیی ئەو رەخنەیە و لە ساڵی 2016 لە سێدارە درا، لەبەر ئەوەی دەستی هەبوو لە شێواندنی سەقامگیریی وڵات، بە پێی بەیاننامەی دەوڵەت ئاژاوە و دووبەرەكیی تایفەگەری ناوەتەوە.