ترەمپ لە نیوەی دووەمی چوار ساڵی ئیدارەكەیدا ئایا لە سەرەتای ساڵی داهاتوو هێزەكانی لە سووریا دەكشێنێتەوە؟
فه‌رهاد محه‌مه‌د
بەڵام پرسیاری گرنگ لێرەدا ئەوەیە، ئایا لەماوەی ئەو دوو ساڵەی ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا بووە، كارێكی وایكردووە كە ئەمریكا و جیهانیش دوچاری شەڕێك، یان كارەساتێكی گەورە بكات؟ یان ئایا ئەو هەموو هەڕەشانەی كە بە زمانی زبری غەیرە تەقلیدی و نادیپلۆماتییانە ئاراستەی هاوپەیمانیی ناتۆ و دووبارە داڕشتنەوەی سیستمی بازرگانیی جیهانی و ...هتد، كردوون، هیچیانی جێبەجێ كردووە؟ یان چەند جارێك باسی لە كشانەوەی هێزەكانی لە ئەفغانستان و سووریا كردووە، ئایا جێبەجێی كردوون؟ وەڵامی ئەم پرسیارانە هەتا تویتەكەی هەفتەی رابردووی كە نووسیبووی: «تەنیا ئامانجی من لە ماوەی سەرۆكایەتیدا ئەوە بوو داعش لە سووریا تێكبشكێنم، ئێستا ئەو ئامانجە هاتۆتەدی و چیتر مانەوەمان پێویست نییە.»
ئەم تویتەی ترەمپ جارێكی دیكە هەموو لایەكی تووشی دڵەڕاوكێ و شڵەژان كرد و، لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی فەڕەنسا هاتە سەرخەت و بەڵێنی دا لەو كاتەی ئەمریكا هێزەكانی دەكێشێتەوە، فەرەنسا جێگەیان پڕدەكاتەوە و لەسەر ئاستی رای گشتیی كوردستانیش هەرایەكی گەورەی دروست كرد و لە چوارچێوەیەدا خوێندرایەوە، ئەمجارەش ئەمریكا خیانەتی لە كورد كردەوە. دیارە لەسەر ئاستی حكومەت و كونگرێسی ئەمریكاش شڵەژانێكی گەورەی دروست كرد، لەلایەك جیمس ماتیس وەزیری بەرگریی ئەمریكا دەست لەكاركێشانەوەی خۆی پێشكەشی ترەمپ كرد، لەلایەكی دیكەش لەسەر ئاستی كۆنگرێس و ئەنجومەنی سەنات، چەندین كۆنگرێسمان و سیناتۆر داوایان كردووە هەتا لەناو كۆنگرێس و سەنات دانیشتنی گوێگرتن بۆ ئەو كەسە سەربازییە پسپۆڕانە نەكرێت كە شارەزایی تەواویان لەسەر شەڕی دژی داعش هەیە، نابێت ئەو بڕیارە جێبەجێ بكرێت.
بێگومان ئەمە جاری یەكەم نییە كە ترەمپ داوای كشانەوەی هێزەكانی لە سووریا دەكات، هەر لە مارتی ئەمساڵدا، جارێكی دیكە لە تویتێكدا رایگەیاند: «هەرچی زووە هێزەكانمان لە سووریا دەكشێنینەوە..»، بەڵام ئەوە ساڵ كۆتایی هات و هێزەكانیشی هەر لە سووریا ماونەتەوە، هەروەها داوای كرد، هەرچی زووە هێزەكانی ئەمریكا لە ئەفغانستان بكشێنەوە، بەڵام پاشان هەر خۆی گوتی: «دانیشتن لە پشت مێزی سەرۆكایەتی لە كۆشكی سپی و بڕیاردان وەك سەرۆكی ئەمریكا، جیاوازە لەوەی لە شوێنێكی دیكەوە قسە بكەیت، لەبەر ئەوەی زۆر جار بڕیارەكان ئاكامی چاوەڕواننەكراوی لێدەكەوێتەوە، بۆیە بۆ ئێستا باشترە هێزەكانی ئەمریكا لە ئەفغانستان بمێننەوە.»
سەرهەڵدانی دیاردەی (ترەمپ) وەك سەرۆكی ئەمریكا، دیاردەیەكی مەزندەبۆنەكراو بووە، ئەمەش لەبەر ئەوەیە قۆناخی سەرۆكایەتیی ترەمپ، قۆناخێكی نوێی سیاسەتی حوكمڕانییە لە ئەمریكا و قۆناخێكی نوێی سیستمی جیهانییە لەسەر ئاستی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان، ئەگەرنا، وەك ئیلۆت ئەبراهام گەورە توێژەری دیراساتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە ئامۆژگای پەیوەندییەكانی دەرەوەی ئەمریكا لە تازەترین توێژینەوەیدا بە ناونیشانی (ترەمپ لەبەرامبەر حكومەت)دا نووسیویەتی، ئەمە جاری یەكەم نییە لە مێژووی حوكمڕانیی ئەمریكادا سەرۆك دیدوبۆچوونێكی هەبێت و حكومەت دیدوبۆچوونێكی دیكە، لەسەر ئەم پرسە ئەبراهام نووسیویەتی: لەوانەیە ترەمپ چیرۆكی سەرۆكەكانی پێش خۆی دووبارە بكاتەوە، هەر بۆ نموونە:
1. لە سەردەمی سەرۆكایەتیی جۆن كەندی، یەكێك لەو میوانانەی سەردانی كۆشكی سپی كردبوو، پێشیارێكی دابووە كەندی، لە وەڵامدا كەندی گوتبووی: ئەمە باشترین پێشنیار و باشترین فیكرە، بەڵام ئایا ئێمە دەتوانین وابكەین حكومەت ئەم پێشنیارە قبووڵ بكات؟
2. لە سەردەمی سەرۆكایەتیی جیمی كارتەردا، ئاشكرایە كارتەر یەكێك لە بەڵێنەكانی هەڵمەتی هەڵبژاردنی ئەوە بوو كە هێزەكانی ئەمریكا لە كۆریای باشوور بكشێنێتەوە، بەڵام كە بوو بە سەرۆك و ویستی بەڵێنەكەی خۆی جێبەجێ بكات، لەلایەن CIA و پێنتاگۆنەوە بەرهەڵستییەكی زۆر كرا، بۆیە سەرەنجام كارتەر رایگەیاند: «دەستمان كردووە بە پاراستنی هێڵی پشتەوە، بۆیە بڕیاری كشانەوەی هێزەكان دواخرا.»
پرسیاری دیكە لێرەدا ئەوەیە كە لەسەر پرسی كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا لە سووریاش كە تا ئەو ئاستە لەلایەن پێنتاگۆنەوە رەتدەكرێتەوە كە وەزیرەكەی ناچار بێت دەست لەكاربكێشێتەوە، ئایا بۆشایی نێوان سەرۆك و حكومەت گەیشتۆتە ئەو ئاستەی كە نەتوانن پێكەوە كار بكەن، یان سەرۆك هیچ ئیعتوبارێك بۆ حكومەكەتەكەی دانانێت؟ وەڵامی ئەم پرسیارە بە رادەیەك ئاڵۆزە كە ئێستا بیرمەندان و توێژەرانی سیاسەتی نێودەوڵەتی بە دوای وەڵامی ئەو پرسیارە دەگەڕێن كە (دەبێت مەزهەبی ترەمپ چی بێت؟ Trump doctrine) ئەمەش بەو مانایەی ترەمپ مەزهەبێكی نوێی لە مەزهەبەكانی سەرۆكی پێش خۆی بەرهەم هێناوە، یان ترەمپ سەرۆكێكی ئاساییە وەك سەرۆكەكانی دیكەی ئەمریكا و بۆشاییەكی گەورە لە نێوان سەرۆك و حكومەتدا هەیە.
لێرەوە ئەگەر هەڵوەستەیەك لەسەر دەست لەكاركێشانەوەكەی جیمس ماتیس وەزیری بەرگریی ئەمریكا بكەین و بپرسین: ئایا جیمس ماتیس كتوپڕ و وەك كاردانەوەیەك بەرامبەر تویتەكەی ترەمپ، دەستی لەكار كێشاوەتەوە، یان كێشەیەكی دیكە لە نێوان سەرۆك و وەزیری بەرگریدا هەبووە؟ وەڵامی ئەم پرسیارە هەڵوێستی ماتیس دەیداتەوە بەرامبەر تویتەكەی ترەمپ بۆ هەمان مەبەست لە ئاداری ساڵی 2018 دا، پرسیار ئەوەیە بۆچی ماتیس لە مارتی 2018 دەستی لەكار نەكێشایەوە، ئەمە لەكاتێكدا ئەگەر لە مارتی 2018 دەستی لەكار بكێشابایەوە ماناو بایەخێكی زیاتر دەبوو، لەبەر ئەوەی ترەمپ لەو كاتەدا ریكس تیلرسۆنی وەزیری دەرەوەی و ماكماستەری راوێژكاری ئاسایشی نیشتمانی ناردبوونەوە بۆ ماڵەوە، هەر بۆیە ئەگەر ماتیس لەو كاتە دەستی لەكار بكێشایەتەوە، ئەوا ئەو مانایەی دەبەخشی كە سێ ستوونە سەرەكییەكەی داڕشتنی سیاسەتی دەرەوە و ستراتیژیەتی ئاسایشی نیشتمانی كە بریتین لە (وەزارەتی دەرەوە، وەزارەتی بەرگری، ئەنجومەنی ئاسایشی نیشتمانی) لەگەڵ سەرۆك ترەمپ هەڵناكەن و ئەوەی ترەمپ وەك سەرۆك دەیڵێت و بڕیاری لەسەر دەدات، تەعبیر لە هەڵوێستی فەرمیی حكومەتی ئەمریكا ناكات.
سەبارەت بەم هەڵوێستەی جیمس ماتیس، پسپۆڕان و بەرپرسانی باڵای پێشووی ئیدارەكانی پێشتری ئەمریكا، جەخت لەسەر ئەوە دەكەنەوە كە هۆكاری سەرەكیی دەست لەكاركێشانەوەكەی جیمس ماتیس، پەیوەندیی راستەوخۆی بە تویتەكەی ترەمپەوە لەبارەی كشانەوەی هێزەكان لە سووریا نییە، بەڵكو هۆكاری راستەقینەی دەست لەكاركێشانەوەكەی ماتیس ئەوەیە كە توانای فڕینی لەگەڵ دوو دایناسۆرە باڵدارەكە (Pterosaurs)ی دیكەی نییە، كە ئەو دوو تیراسۆرەش بریتین لە مایك پۆمپیۆی وەزیری دەرەوە و جۆن بۆلتۆنی راوێژكاری ئاسایشی نیشمانیی ئەمریكا. وەك ئیللوت ئەبراهام-یش لە نووسینەكەیدا ئاماژەی پێكردووە، جییمس ماتیس لەماوەی یەك دوو مانگی رابردوودا چەند جارێك لە چەندین بۆنەی جیاوازدا ئاماژەی بەوە كردووە كە بیركردنەوەی ئەو لەگەڵ بیركردنەوەی ترەمپ ناگونجێت، هەر بۆ نموونە لە گوتارەكەیدا كە لە ئاهەنگی دەرچوونی كۆلیژی دەریایی ئەمریكا پێشكەشی كرد، زۆر راشكاوانە ئاماژەی بەوە كرد كە ئەمریكا ناتوانێت بە تەنیا شكۆی خۆی بپارێزێت و هێزی ئەمریكا لەگەڵ هاوپەیمانەكانیەتی. لە سێپتەمبەری رابردووشدا دیسان جارێكی دیكە لە كۆنفراسێكدا لەبەحرێن رایگەیاند: «ماوەی چل ساڵە بەرگی سەربازیی ئەمریكام لەبەردایە، بەڵام هەرگیز بەشداریی هیچ ئۆپەراسیۆنێكم نەكردووە، كە بە تەنیا ئەمریكا بەشدار بووبێت.» ئەمەی وەك ئاماژەیەك دژی ترەمپ بەكار هێنا كە خەریكە لە هاوپەیمانیی ناتۆ پاشەكشە دەكات، یان پشت دەكاتە دۆستەكانی لە ئاسیا و رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، كەواتە ئەمە بە راشكاوی پێمان دەڵێت، ئەگەر ماتیس لەگەڵ دوو تیراسۆرەكەی دیكە (پۆمپیۆ و بۆڵتن) هاوڕا بوایە، ئەوا دەستی لەكارنەدەكێشایەوە، بەڵكو سەرەنجام ترەمپ ناچار دەبوو بێتە سەر هەمان بۆچوونی ئەو سێ لایەنە (وەزارەتی دەرەوە و بەرگری و ئەنجومەنی ئاسایشی نیشتمانی)، بەڵام لەبەر ئەوەی ماتیس لەگەڵ پۆمپیۆ و بۆڵتۆن رای جیاواز بووە، ئەوا دڵنیا بووە لەگەڵ دەستپێكی ساڵی سێهەمی سەرۆكایەتیی ترەمپ، ئەویش وەك تلیرسۆن و ماكماستەر رەوانەی ماڵەوە دەكاتەوە و وەك لە دوای دەست لەكار كێشانەوەكەشی، ترەمپ رایگەیاند، ماتیس لە شوباتی ساڵی داهاتوو خانەنشین دەكرێت.
ئەم باكگراوەندە گرنگ بوو بۆ ئەوەی دەروازەیەك بكەینەوە و بپرسین: ئایا لە سەرەتای ساڵی داهاتوو ترەمپ، قسەكەی خۆی جێبەجێ دەكات و تەواوی هێزەكانی لە سووریا دەكشێنێتەوە؟ لەوانەیە باشترین وەڵام بۆ ئەم پرسیارە ئەوە بێت، كاتێك دۆناڵد ترەمپ لە لوتكەی وڵاتانی G7 داوای ئەوەی لە سەرۆكەكانی ئەو وڵاتانە دەكرد كە دەبێت رووسیا لەم لوتكەیە بوونی هەبێت، هەر هەمان كات هێزەكانی ئەمریكا لە باكووری پۆلەندا لە گەورەترین مانۆڕی هێزە تایبەتەكانی ناتۆ بەشداربوون، ئەمەش ئەوەمان پێدەڵێت، ئەوەی ترەمپ لە تویتەكانی دەیڵێت، شتێكە و ئەوەشی دەبێتە بڕیاری فەرمی بە ناوی حكومەتی ئەمریكاوە شتێكی دیكەیە.
