خەبات لە پێناوی هێمنیدا و زیانەكانی ژاوەژاو
عه‌بدولره‌حمان سدیق
ژاوەژاو، بریتییە لە دەنگێك، یان چەند دەنگێكی تێكەڵ بەیەك بوو، كە زۆر جار مانایەكی ئاشكرا و دیاریكراویان لێ بەدەست ناهێنرێت.
ژاوەژاو بە یەكەی (دیسیبڵ) دەپێورێت، كە لە راستیدا یەكە نییە، بەڵكو رێژەیەكە بۆ پێوانی ژاوەژاو.
ژاوەژاو سەرچاوەی جیاجیای هەیە، وەك:
1- هۆكارەكانی گواستنەوەی وەك ئۆتۆمبێل و فڕۆكە و شەمەندەفەر و ماتۆڕ.
2- كارگەكان: وەك كارگەی ئاسنگەری و دارتاشی و رستن و چاپەمەنی.
3- ئامێر و كەلوپەلی ناوماڵ، وەك گسكی كارەبایی و رادیۆ و تەلەفزیۆن و رێكۆردەر.
4- قەرەباڵغی و بەیەكداچوونی خەڵك لە بۆنە و ئاهەنگ و كۆڕ و كۆبوونەوە فراوانەكان و یاریگاكاندا.
ژاوەژاو زیانی زۆر بە مرۆڤ دەگەیەنێت، زیانەكانی ژاوەژاویش دەوەستێتە سەر چەند فاكتەرێك لەوانە:
1- پلەی دەنگەكە.
2- ماوەی بەركەوتن.
3- دووری و نزیكی لە سەرچاوەی دەنگەكە.
4- كتوپڕیی دەنگەكە.
5- جۆری كار لەناوەندێكی ژاوەژودا.
زیانەكانی ژاوەژاو: زیانەكان زۆرن، بەڵام ئەمانەی لای خوارەوە نموونەی هەندێكیانن:
1- لاوازكردنی هەستی بیستن.
2- بەرزكردنەوەی فشاری خوێن.
3- تێكدانی كاتی نووستن و كەمخەوی.
4- كەمكردنەوەی توانای بیركردنەوەی چڕ.
5- تێكدانی لێدانی ئاسایی دڵ.
6- تووڕەبوون، سەرئێشە، دڵەڕاوكێ.
بۆیە پێویستە هەنگاوی خێرا بنرێت بۆ كۆنتڕۆڵكردن و كەمكردنەوەی، لەو هەنگاوانەش:-
یەكەم : بۆ هۆكارەكانی گواستنەوە:
1- قەدەغەكردنی هۆڕنی هەوایی و دیاریكردنی كاتەكانی بەكارهێنانی هۆڕنی ئاسایی، چونكە زۆرێك لە شوفێران رۆشنبیرییان كەمە لەم بوارەدا.
2- هاوردەكردنی ئەو ئۆتۆمبێلانەی كە لەكاتی ئیشكردندا دەنگی نزم دەردەكەن.
3- ئەنجامی پشكنینی ساڵانەو كردنەوەی خولی هۆشیاری بۆ شوفێران لەلایەن بەڕێوەبەرایەتیی پۆلیسی هاتوچۆوە.
دووەم : بۆ ماڵ و گەڕەكەكان:
1- كەمكردنەوەی دەنگی بڵندگۆكان.
2- كاركردن بە یـــــاسای قەدەغەكردنی ژاوەژاو.
3- نەهێشتنی دیاردەی چەكداری و تەقەی خۆشی، بە پشتبەستن بە یاسا.
سێیەم : كارگەكان:
1- رێگەنەدان بە دروستكردنی كارگەی خاوەن ئامێری دەنگ بڵند لە گەڕەكەكاندا.
2- چاككردنەوە و نوێكردنەوەی ئامێری كارگەكان هەموو ساڵێك.
3- پاراستنی هەستی بیستنی كرێكاران بە ئامێرەكانی پاراستنی گوێ لەكارگەكاندا.
لە كۆتاییدا دەبێت ئەوە بڵێین كە ژاوەژاوی دنیای جەنجاڵ و پڕدەنگ، هانی (ئەلكیسیس كاریل)ی دا كە بڵێت:
«ئێمە قوربانیی دەستی ئەو پێشكەوتنەین كە زیاتر لە بواری ماددیدا بە دەستمان هێناوە لەسەر حیسابی دواكەوتنمان لە بواری زانستەكانی ژیاندا.»
(بڕۆم و سیلیزینك)یش دەڵێن: «پێویستە ئێمە ئەو ئامێرانە بەرهەم بهێنین كە مرۆڤ دەیانبەن بەڕێوە، نەك ئەو ئامێرانەی كە مرۆڤ بەڕێوەدەبەن و كۆنتڕۆڵی ژیانیشی دەكەن.»
