ریسایكلینگ و پاراستنی ژینگە

ریسایكلینگ و پاراستنی ژینگە
لە سەردانێكدا بۆ ئاژانسی پاراستنی ژینگەی ئەمریكا لە نۆڤەمبەری ساڵی 2003 بە مەبەستی سوودوەرگرتن لە ئەزموونی زۆری ئەوان بۆ گەشەپێدان بە وەزارەتی تازە پێكهێنراوی ژینگەی عێراق، وێڕای ئەزموونە كارگێڕی و دامەزراوەییەكانیان، ئەزموونی زۆریشیان لە بواری پاراستن و چاككردنی ژینگە و كەمكردنەوەی پیسكارە ژینگەییەكان هەبوو.
یەكێك لەو بوارانە، بواری چۆنیەتی مامەڵەكردن بوو لەگەڵ زبڵ و خاشاك، كە دواتر چەند هەوڵماندا لە ساڵانی دواتردا كە لەسەر ئاستی عێراق و هەرێمدا پیادەی بكەین، بەڵام بەداخەوە تا ئێستاش بایەخی ئەوتۆی پێ نەدراوە، چونكە هێشتا مەسەلەی ژینگەو مەترسییەكانی پیسبوونی ژینگە نەبۆتە خەمی سەرەكی لای خاوەنی بڕیار لە حكومەتدا.
بەپێی توێژینەوەیەكی پڕۆگرامی نەتەوە یەكگرتووەكان بۆ ژینگە بە ناونیشانی: بەرەو ئابوورییەكی سەوز، كۆی زبڵ و خاشاكی جیهان لەساڵی 2015دا گەیشتۆتە زیاتر لە 8 ملیار تۆن، پێشبینییش دەكات لەساڵی 2050دا بگاتە 13 ملیار تۆن، بەڵام ئەگەر سیاسەت و سیستمی ئابووریی سەوز پیادە بكرێت، لەوانەیە بڕی زبڵ وخاشاك دابەزێت بۆ 4 ملیار تۆن.
لە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكاش كۆی زبڵ و خاشاكی ماڵان ساڵانە دەگاتە تزیكەی 254 ملیۆن تۆن، كە نزیكەی لە 40%ی ریسایكڵ دەكرێتەوە. لەساڵی 2003 كە سەردانی ئاژانسی پاراستنی ژینگەی ئەمریكام كرد، ئەوان ئاماژەیان بۆ بوونی زیاتر لە 2000 لاندفیڵ و شوێنی داپۆشینی زبڵ و خاشاك كرد لە ئەمریكا، كە لە نزیكەی 250 لەو لاندفیڵانەدا غازیان لێ بەرهەم دەهێنرێت و دەكرێتە سەرچاوە بۆ دابینكردنی وزەی كارەبا، كە بەشی 700 هەزار ماڵ دەكات.
لە بەناوبانگترین لاندفیڵەكانیش لاندفیڵی پیونتی هێڵزە كە بە دووەمین لاندفیڵ دادەنرێت لە رووی قەبارەوە كە دەتوانێت 50 مێگاوات كارەبا بۆ 50 هەزار ماڵ دابین بكات. سەبارەت بە ریسایكلینگیش شاری فریسنو لە كالیفۆڕنیا نزیكەی 50%ی خاشاكی دووبارە دروست دەكاتەوە، لە هەوڵیشدایە رێژەی ریسایكلینگ بگەیەنێتە 90%، هەوڵیش هەیە بۆ گەیشتن بە چەمكی سفر خاشاك (زیرۆ وەیست).
زبل و خاشاك بریتییە لەگشت ئەو گواستراوە فڕێدراوانەی هەر شوێنێك، كە جێهێشتنیان زیان بە سەلامەتی و تەندروستیی مرۆڤ دەگەیەنێت.
زبڵ وخاشاك : لەسەر بنەمای سەرچاوەكانی، بەم جۆرە پۆلێن دەكرێن:
1- خاشاكی ماڵان.
2- خاشاكی كارگەكان.
3- خاشاكی كێڵگەكان.
4- پاشماوەی بیناكان.
پڕۆسەی مامەڵەكردنیش لەگەڵ زبل و خاشاكدا، شەش هەنگاوی هەیە، وەك: چاودێریكردنی، كۆكردنەوەی، گواستنەوەی، چارەسەركردنی، ریسایكلینگ، رزگاربوون لێی.
ئەمەش بە مەبەستی:
یەكەم: كەمكردنەوەی ئاسەوارە نێگەتیڤەكانی لەسەر ژینگەو تەندروستی و دیمەنی گشتی.
دووەم: دەستخستنەوەی دەرامەتەكان و دووبارە بەكارهێنان و دروستكرنەوە لێیان.
سێیەم: پاراستنی دەرامەتە دەست لێنەدراوەكان.
چوارەم: كەمكردنەوەی زبل و خاشاك.
پێنجەم: دۆزینەوەی هەلی كاری نوێ.
دووبارە دروستكردنەوەی ماددە بەكارهاتووەكان خۆی لەخۆیدا شۆڕشێكی گەورە بوو بۆ كەمكردنەوەی بڕی ماددە فڕێدراوەكان و پاشماوەكان، چونكە چەمكێكی نوێی داهێنرابوو بۆ بەڕێوەبردنێكی تەواوكار لەبواری مامەڵەكردن لەگەڵ پاشماوەكاندا، كە جاران تۆنیا بە رێگەی سووتان لە كۆڵ دەكرایەوە، ئەوەش چەندین گرفتی ژینگەیی دیكەی بەدوای خۆیدا دەهێنا، یان بە شێوازی لەچاڵنان بەشێوەیەكی زۆر سادەو سەرەتایی بوو، كە ئەمیشیان گرفتی ژینگەیی تری بەدواوە بوو.
بەداخەوە لە وڵات و هەرێمی ئێمەدا هێشتا كار بە یەكێك، یان هەردوو ئەو شێوازە سەرەتاییانە دەكرێت.
ئێمە ئەگەر بڕوانینە وڵاتانێك كە هەندێكیان نزیكن لە خۆمانەوە و زۆریش لە ریزی وڵاتانی پێشكەوتوودا نین، بەڵام لەبواری دووبارە دروستكردنەوەدا هەنگاوی گەورەیان ناوەو، ساڵانە بڕێكی زۆری ئەو پاشماوانە دووبارە دروست دەكەنەوە.
دووبارە دروستكردنەوە بەچەند هەنگاوێك دەبێت، لەوانە:
كۆكردنەوەی پاشماوەكان، پاشان جیاكردنەوە و ئینجا مامەڵەكردنی بە ماددەی جۆراوجۆر، دواجار دووبارە دروستكردنەوە.
بڕی ماددەی پاشماوەكان ئەگەر بەپێی ئەو هاوكێشەیە لێی بڕوانین كە هەر تاكێك رۆژانە نزیكەی (1.5)كیلۆ گرام لەماددەی پاشماوە بەجێدەهێڵێت، ئەوا دەتوانین بزانین ساڵانە لەسەر ئاستی شارێك، هەرێمێك، وڵاتێك چەند ملیۆن تۆن لەو ماددانە بەجێ دەمێنن.
ئەگەر بەشێوەی رێژەی سەدی لەبڕی ئەو ماددانە بڕوانین، ئەوا دەبینین رێژەیان بەم شێوەیە:
40% ماددە ئۆرگانییەكان 20% كاغەزو كارتۆن، 15% پلاستیك 7% ماددە كانزاییەكان 5% شووشە 4% قوماش و چنراوەكان 9% ماددەی تر.
ئەگەرچی ماوەیەكە لێرەو لەوێ باس لە دانانی بەردی بناغەی كارگەی ریسایكلینگ دەكرێت، بەڵام پێویستە پەلە بكرێت لەم كارەدا بۆ دووبارە دروستكردنەوەی ئەم ماددانە، بەتایبەت كە ئێستا لەسایەی زۆربوونی دانیشتووان و زۆرتر بەكاربردنی شتومەكی ئامادەكراودا، ساڵانە بڕێكی زۆری ئەو پاشماوانە بەجێدەمێنن.
ئەمە لەكاتێكدا كە دەبێت ئەو راستییەش بزانین كە كۆكردنەوەی زبڵ و خاشاكی ماڵان و دوكان و كۆگا بازرگانییەكان زۆر زەحمەتترە لەهی كارگە پیشەسازییەكان، چونكە هی ماڵان و كۆگاكان لە رووبەرێكی پەرش و بڵاودایەو، هەرچی هی كارگەكانە لەیەك شوێندایە.
سەبارەت بەو ئۆتۆمبێلانەش كە شارەوانییەكان بەكاری دەهێنن بۆ كۆكردنەوەی زبڵ و خاشاك، ئەوە گرنگە كە ژمارەیان زیاتر بكرێت، مۆدێل و جۆرەكانیان پێشكەوتووتر بن.
ئەوەی گرنگە لێرەدا كۆكردنەوەی زبڵ و خاشاكە بە رێكوپێكی، بەڵام لەمە گرنگتریش چۆنیەتی داپۆشینی ئەم زبڵ و خاشاكەیە لە شوێنی تایبەت و تەندروست و دیاریكراودا.
لە رووی زانستییەوە داپۆشینی تەندروست بۆ زبڵ و خاشاك بە سێ قۆناغدا تێپەڕ دەبێت:
قۆناغی یەكەم: هەڵبژاردنی چەند شوێنێك بەپێی چەند رێنماییەك.
قۆناغی دووەم: لێكۆڵینەوە لە شوێنە دیاریكراوەكان و هەڵبژاردنی باشترینیان.
قۆناغی سێیەم: دانانی وردەكاری پێویست بۆ دیزاینكردنی شوێنەكە بە باشترین شێوە. هەروەها شوێنی داپۆشینی زبڵ و خاشاك، لەسەرەتاوە پێویستە كۆمەڵێك داتاو زانیاریی وردی لەبارەوە كۆبكرێتەوە، وەك:
یەكەم: تۆبۆگرافیای ناوچەكەو بەرزی و نزمییەكەی .
دووەم : دووری، یان نزیكی لە رووبار و ناوچەی تەڕ و شێدار.
سێیەم: دووری و نزیكی لە رێڕەوی ئاوەڕۆی شار.
چوارەم: زانینی جۆری زبڵ و خاشاكەكە ئایا لەجۆری ترسناكە، یان ئاساییە؟
خاڵێكی دیكەی گرنگ سەبارەت بەم باسە ئەوەیە كە ئیدی باوی ئەو دەستەواژەیە نەماوە لەم سەردەمەدا، كەجاران دەگوترا پێویستە زبڵ و خاشاك لە شوێنێك فڕێ بدرێت دوور لەشار، چونكە ئەمڕۆ:
یەكەم: بەهیچ شێوەیەك رێگەنادرێت زبڵ و خاشاك بەبێ داپۆشین و لەچاڵنان لەسەر زەویدا فڕێ بدرێت.
دووەم: ئەمڕۆ شوێنێك نەماوە بەناوی دوور، چونكە ئەو شوێنەی لە شارێكەوە دوورە، بەڵام هەمان شوێن لە شارۆچكەیەكی دیكەوە نزیكە و زیان بەدانیشتووانی ئەو شوێنە دەگەیەنێت.
سێیەم: پێویستە لە رێگەی ریسایكلینگەوە ئەم بڕە زۆرەی زبڵ و خاشاكە دووبارە بەكارهێنان و دروستكردنی بۆ بكرێتەوە.
چوارەم: ئەمڕۆ لە زۆربەی وڵاتانی پێشكەوتوودا، زبڵ و خاشاك یەكسانە بە (پارە)، بۆیە هەر لەبەر دەرگای ماڵەكانەوە لە بۆكسی رەنگ جیاوازدا جۆرەكانی زبڵ و خاشاك جیا دەكرێنەوەو دووبارە دروست دەكرێنەوە و بەكاردەهێنرێنەوە.
بۆیە ئێستا لە جیهاندا بابەتی داپۆشینی تەندروست بۆ زبڵ و خاشاك، یان دووبارە بەكارهێنان و دوبارە دروستكردن لێیان و دووبارە بەكارهێنانی زۆرێك لە دەرامەتە بەكارهاتووەكانی دیكەش، بۆتە زانستێكی تایبەت و پێویستە لای ئێمەش قسەی زیاتری لەبارەوە بكرێت.

Top