پرسی سەربەخۆیی و كورد . . . مانەوە لەناو عێراقدا خاڵێكی دیكەی جەدەلئامێزی ناو نوخبەی سیاسی
ئاسۆ كه‌ریم
وەك لە ئەڵقەی یەكەمدا ئاماژەم پێكرد، رای وا هەیە كە جارێ سەربەخۆیی كوردستان كژی نەهاتووە. لەم روانگەیەوە، دەبێ كورد بەناچاری لەناو عێراقدا بمێنێتەوەو هەوڵ و توانای خۆی لە بەغدا بخاتەگەڕ بۆ جێبەجێكردنی دەستوورو بە فیدڕاڵیكردن و بە دیموكراتیزەكردنی عێراق.
با لەم ئەرگیومێنتە، وردببینەوە كە تا چەند بەجێیە:
- عێراق وەك دەوڵەتێكی دەستكردو شڕو شێواو، بە دیموكراتیزە ناكرێ. بۆ؟ با مێژووی عێراق بكەینە شایەد. وەك دەزانرێ، لە قۆناخی پادشایەتی و لە قۆناخی كۆماریشدا، لە 1921ـەوە تا 2003 سیستەمی حوكمڕانی، بەگشتی لەلایەن عارەبی سوننەی بە ژمارە كەمینەوە- 20%- هەڵسووڕێندراوە. بۆ بەردەوامیدان بەو ناهەقی و غوبنە لەوانی دی، ستەم و زوڵم و زۆرو كوتەك و زەبروزەنگی بەكاردەهێنا. ئەو ستەمە، ستەمێكی چەند قات و لۆ بوو؛
* ستەموزۆری مەزهەبی دژ بە زۆرینەی دانیشتووانی عێراق، واتە دژ بە شیعە، 55%،
* ستەم و زۆری نەتەوەیی دژ بە كوردو توركمان و خەڵكی دیكەی غەیرە عەرەب كە پێكەوە 25% دەبوون و دەبن.
* ستەم و زۆری كۆمەڵایەتی و هەژارونە دارهێشتنەوەی ناوچە كوردنشین و شیعەنشینەكان.
ئەو واقیع و پێكهاتە دابەش-دابەشە، بە زەبری كوتەك گەلێكی بە ناوی گەلی عێراق پێكنەهێنا و هەم لەناو عارەبی سەردەستیشدا، سەمت و تەوژمێكی دیموكراتخوازی بەرهەم نەهێنا.
دوای 2003 و تا ئێستە، ئەو هاوكێشەیە قڵپ بووەتەوە. ئەمجارەیان زۆرینەی شیعە دەسەڵاتڕانەو مێژووی عارەبی سوننە لە عێراقدا لە هەلومەرجی ململانێی هەرێمایەتیی شیعەو سوننە لەسەر ناوچە نفووز، دوبارەدەكاتەوە. ئەوجار شیعە، زوڵم و زۆركردن لە عەرەبی سوننە، پەراوێزخستنی سیاسیی ئەوان و تێكدانی ژێربینای ئابووریی ناوچە سوننەنشینەكانی بەرهەمهێنایەوە.
ئەم دابەش- دابەشە قوڵە مەزهەبی و ئیتنییە، ئاسۆیەكی زۆر كەمی بۆ سەقامگیریی سیاسی، بۆ تەناهی، بۆ نەشونمای ئابووریی هاوسەنگ، بۆ بەدیموكراتیزەكردنی دەوڵەت و كۆمەڵگە هێشتووەتەوە.
- وەك دەڵێن عێراق لەم قەرارە شلۆقەی ئێستەش راناوەستێ، بەڵكە بەرەو وڵاتی میلیشیاكان مل دەنێ، واتە میلیشیای دەرەوەی نیزام و قانوون، دەرەوەی سوپا و دامەزراوە تەناهییە رەسمییەكانی دەوڵەت و قەرە بە قەرەی سوپاو پۆلیس و ئەوانی دیكە، لەسای میلیشیا ناجۆرەكانی شیعەدا كە بە نزیكەی 160000 كەس مەزەندە دەكرێن، هیچ دەراوێك بۆ بەیەكەوە هەڵكردن، بۆ جێبەجێكردنی دەستوور، بۆ دیموكراتیزەكردن، بۆ ماف و ئازادییە فەردییەكان، نامێنێتەوە، بگرە مەزەندەی ئەوەش دەكرێ، دوای بەكۆتاهاتنی داعش فەسڵێكی دیكەی توندوتیژی و خوێنڕشتن نەك هەر لەنێو عارەبی شیعەو عارەبی سوننەدا، بەڵكە لەنێوان عارەبی شیعەو كورددا ( لە هێڵەكانی تەماس و لەسەر تخوبی ناوچە كێشەلەسەرەكان لە خانەقین و جەلەولاو سەعدییەوە بگرە تا دوزو تازەو كەركووك، تا دەگاتە تەلەعفەرو نزیك لە سنجار)، یان لەنێوان شیعەكان خۆیاندا بێتەگۆڕێ. لەمبارەوە لێكۆڵەری عێراقی، د. فالح عەبدولجەبار لە دیراسەیەكدا بەناوی «الحشد الشعبي، ازدواجیة المؤسسات، ازدواجیة السلطة في العراق» دەڵێ: حەشد، هێزێكی زەبروەشێنە و دووانەیی لە بنیادی سەربازی و ئەمنیدا دروستكردووە، وێڕای ئەوەی كە لەناوە خۆیدا یەكدەست نییە، هەوڵ دەدا لەبەر رۆشنایی ستراتیجیای ئێرانی و رۆئیای ئێران بۆ ململانەی هەرێمایەتی، پێكناكۆكیی ئەمریكی- ئێرانی لە عێراقدا، لەبەر رۆشنایی ململانەی ناوماڵی شیعە، ببێتە هێزێكی سیاسیی كارا كە نەخشەی سیاسی بكێشێتەوەو وێدەچێ ئەم هەوڵە لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكانی عێراقدا كە قەوڵە لە ئەیلوولی ئەمساڵدا بكرێ، یان لە هەڵبژاردنی گشتیی بۆ پارلەمان لە ساڵی داهاتوودا، بكەوێتە بەر تاقیكردنەوە.
كەواتە ئومێد بە بەیەكەوەهەڵكردن و سازان، زۆر كاڵ دەبێتەوە.
بەو مانایە، دیار نییە ئاسۆی ململانەی ناو ماڵی شیعە بە چ لایەكدا دەكەوێ، ئایا عەبادی كە خۆی وەك باڵێكی ناوەند و بێلایەن نیشاندەدا، تا چەند لەبەرانبەر بەرەی «راسترەوی شیعە» كە مالیكی سەركردایەتی دەكا، وەك د. فالح ناوی لێناوە، دەتوانێ خۆی رابگرێ؟
- تەوژم و سەمتی دیموكراتی و لیبڕاڵ و مەدەنی لە عێراقدا كە لە بان دابەشبەندیی مەزهەبی و ئیتنییەوە هەڵبسووڕێ، تەوژمێكی بەهێز نییە تا كورد پشتی پێ گەرم بێ لە جێبەجێكردنی دەستوورو بە فیدڕاڵیكردن و بەرفرەكردنی ئازادییە دیموكراتییەكاندا. تۆ سەیری دواهەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق بكە كە تەوژمی مەدەنی دیموكراتی تەنیا 4 پەرلەمەنتاری لە كۆی 328 ئەندام هەیە لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقدا!
بەگوێرەی ئەم شیكردنەوەیە، كورد كە بە ژمارە كەمینەیە لە عێراقدا و ناتوانێ و پێی ناكرێ ببێتە داكۆكیكاری دامەزراوە دەستوورییەكانی عێراق و سەرەنێزەی خەبات بۆ تەوافوق و هێنانەدی تەناهی و سەقامگیریی لە عێراقداو لە بنەڕەتیشدا، ئەگەر ئەو هەوڵەش بدا وەك (ئاو لە دینگ كوتانە) و پێشی ناكرێ و عەرەبیش وەك روون بووەتەوە «شەریكایەتی» قبوڵ ناكەن. لەباشترین حاڵەتدا، هەم شیعە هەوڵ دەدا كورد بكاتە پارسەنگ و «كوچكوچە»ی خۆی و هەم عارەبی سوننە دەیەوێ بە پشتی كورد لە ململانێكاندا، خۆی لە عێراق راستكاتەوە. تا كەی كورد ئەم رۆڵە بگێڕێ و چ ئاسۆیەكی بۆ پێشكەوتن بۆ دەمێنێتەوەو وزەو توانای خۆی بۆ بەهەدەر بدا؟
بمانەوێ و نەمانەوێ لە باری ئامانجی ستراتیجیشەوە، ئامانجی كورد، خۆبەڕێوەبردن و دەوڵەتی سەربەخۆیە و ئامانجی ستراتیجیی هێزە مەدەنی و دیموكراتەكانی عێراق- بەو كزو نابودییەی خۆشیانەوە- پاراستنی یەكپارچەیی عێراق و بەدیموكراتیزەكردنی عێراقە. لێرەشدا لێكدابڕانێك هەیە.
ئەی بە تەمای چی دیكەی عێراق بین؟
مانەوە لەناو عێراقدا، وەك سایەو چەترێك، تا 2013 و تا رادەیەك، دوو قازانجی هەبووە: یەكەمیان لە ماوەی 2003- 2013دا، توانرا، 10% - 10.7%ی بودجەی عێراق (پاش بڕینی نەفەقاتی سیادی و حاكیمە) لە بەغدا وەربگیرێ و سەرەڕای ئەدای نابەجێی خۆمان و دیاردە چەوتەكانی وەك گەندەڵی، تا رادەیەك ژێرخانی داڕماوی كوردستانی پێ بیناكرایەوەو ئاستی بژێوی خەڵكی پێ بوژێندرایەوە. دووەمیان، فیدڕاڵیزم كە لە 1992-ەوە تا 2003 ستاتۆیەكی دیفاكتۆ De Factoی هەبوو، وەك قانوونییەكان دەڵێن بووە De Jure و بەرە بەرە دەوڵەتانی دراوسێ و دنیا پێی راهاتن و مامەڵەیان لەتەكدا كرد، بەكورتی كوردستان رێچكەی پەرەسەندنی ئابووری و كولتووری و سیاسیی خۆی گرتووە كە لەوەی عێراق جودایە.
پرسیارێك دێتەگۆڕێ: ئایا لەسای رەوشی ناو عێراق و ململانێیەكاندا، نوخبەی دەسەڵاتڕانی شیعە، تا چەند ئەو ئیمتیازەی سەرێ بە كورد دەداتەوە، یان لە بەرانبەر چیدا، ئەو ئیمتیازە بە كورد دەداتەوە؟ وەڵامی ئەم پرسیارە جەدەلئامێزە با بمینێ.
4. كێ سوود لە بەدەوڵەتبوون وەردەگرێ؟
ئەمەش خاڵێكی دیكەیە كە دەكرێ قسەی زۆری لە بارەوە بكرێ. ئێستە كە باس لە دەوڵەتی سەربەخۆ دەكرێ، قامك بۆ كاك مەسعود بارزانی و پارتی رادەكێشرێ وەك خاوەنی ئەو تێزەو دنەدەری سەربەخۆیی، یان جیابوونەوەی كوردان لە عێراق.
* لەكاتێكدا، ئەگەر بە دروشمە ناوەندییەكانی پارتی لە ماوەی 70 ساڵی رابردوودا، بچینەوە، دەبینین ئەو حزبە پێ بەپێ لە دروشمی لامەركەزییەوە هاتووە بۆ ئۆتۆنۆمی و ئۆتۆنۆمی راستەقینە و فیدڕاڵیزم و تا دەگاتە دەوڵەتی سەربەخۆ. واتە، پارتی لە ماوەیەكی دوورودرێژدا، باوەڕی بە چارەسەری ئاشتییانەی كێشەی كورد لە چوارچێوەی عێراقدا هەبووە بەگوێرەی رێوشوێنێكی دەستووریی رێككەوتن لەسەركراو لەگەڵ بەغداد. ئێستە ئەو باوەڕە لای پارتی زۆر كەم بووەتەوە، یان هەر نەماوە.
* دروشمی ناوەندیی یەكێتی، لەپێش 1991 مافی چارەی خۆنووسین بووەو لە دوای 1991یشەوە، ئەو مافەی لە فۆرمی فیدڕاڵیزمدا دەربڕیوەو بانگەشەو كاری بۆ كردووە، بەڵام بەگشتی هاتنەئارای دەوڵەتی سەربەخۆی رەت نەكردووەتەوە، ئەگەر لەسەر كات و كژی سەربەخۆییش قسەیەكی هەبێ.
* بزووتنەوەی گۆڕان، ئەگەر بە سەهو نەچووبم، ئەو ژی دەوڵەتی سەربەخۆ رەت ناكاتەوە، بەڵام پێیوایە كۆڵەگەكانی ئەو دەوڵەتە سازو ئامادە نین و ئەگەر دەوڵەتیش رابگەیەندرێ، دەبێتە میرنشینێكی بارزانی! و هەندێ لێكۆڵەری ئەم بزووتنەوەیە، باس لە كۆنفیدڕاڵیش دەكەن.
* یەكگرتووی ئیسلامی، بەلانی كەمەوە لە رووی فیكریی و سیاسییەوە، هەڵوێستی روونە و سەربەخۆیی بە مافێكی گەلی كورد دەزانێ و كۆمەڵی ئیسلامیش زۆر لە دیدی گۆڕان دوور نییە.
كەواتە حزبەكان خۆیان، پرسی سەربەخۆییان بۆ پارتی جێهێشتووە! هەقە، حزبەكان بیرێك لەمە بكەنەوە.
بێ لەوە، ئەوەی بە قازانجی پارتی شكاوەتەوە، هەندەی من تێبینیم كردبێ، سەرۆكی پارتی لە دوای 2005ـەوە تا ئێستە، بەردەوام قسە لە سەربەخۆیی دەكاو هەوڵیداوە لە بیرو زەینی خەڵكی كوردستاندا بە زیندوویی بیهێلێتەوەو گوێی دۆستان و ناحەزانیشی پێ ئاشنا بكا، تا وای لێهاتووە سەربەخۆیی كوردستان لە میدیای عەرەبی و بیانیشدا بخرێتە بەرباس و لێكدانەوە.
پرسیارێك: ئایا بارزانی هەقی نییە، بانگەشە بۆ سەربەخۆیی بكا، چ وەك تاك، چ وەك سەرۆكی پارتی، چ وەك سەرۆكی هەرێمی كوردستان؟ لەكاتێكدا بارزانی وەك مافێكی كورد بانگەشە بۆ سەربەخۆیی دەكا. رێگە لە هیچ كەس و لایەنێكی دیكە نەگیراوە كە شێلگیرتر لە بارزانی باس لە سەربەخۆیی بكا.
با وەك تاك هەق و حسێبێك بكەین: هەموو كەسێك ئازادە بیروڕای خۆی دەرببڕێ و بڵاوبكاتەوە، بەمەرجێ ئەو رایە بانگەشەی تێدا نەبێ بۆ چاندنی كەرب و كینەی ئیتنی و ئایینی، یان بۆ تیرۆر... لەگینە ئەم بانگەشەیە بۆ بارزانی، رەهەندێكی لەمێژینەو بنەماڵەییشی هەبێ، چونكە پێش زێتر لە 100 ساڵ، عەبدولسەلام بارزانی لە موسڵ لەسەر كوردبوون و كوردینی و خۆبەڕێوەبردنی كوردان لەسێدارەدراوە. بێ لەوە بارزانی چ وەك سەرۆكی پارتی و چ وەك سەرۆكی هەرێم سیاسەت دەكا. سیاسەتیش بە دیوێكدا، هونەری دەرفەت دیتنەوەیە، یان دەرفەت قۆزتنەوەیە. گریمان، بارزانی دەیهەوێ و كاردەكا خۆی ببێتە یەكەمین سەركۆماری ئەم بەشەی كوردستان، چما ئەو حەزە، حەزێكی ناڕەوایە؟
پێمان خۆش بێ، یان نا، بارزانی سەرۆكی هەرێمێكە كە نیمچە دەوڵەتێكە بۆ خۆی، بووەتە كەسایەتییەكی دیاری ناوچەكە. لە شەڕی تیرۆردا، پێگەی بارزانی لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی و لەتەك وڵاتە زلهێزەكاندا قایمترو بەرچاوتر بووە.
پرسیارێك لێرەدا دێتەگۆڕێ، بۆ سوود لەم پێگە سیاسی و دیپلۆماتییەی بارزانی وەرنەگیرێ بۆ بردنە پێشەوەی پرسی كورد بە ئاقاری بەدەوڵەتبوون لەم بەشەی كوردستاندا؟
دەكراو بە رای خۆم ئێستەش دەكرێ، كەسی یەكەمی حزبە سەرەكییەكانی كوردستان و نوێنەری هەردوو پێكهاتەی توركمان و كلدان-سریان-ئاشووری، لە ئەنجومەنێكی باڵادا كۆبكرابانایەوە و بارزانی خۆی سەرۆكایەتی كردبان و چوارچێوەیەكی قانوونیش بۆ ئەرك و لێپرسراوییەكانی ئەو بۆردە بدۆزرابایەوە، بە لانی كەمەوە لە قۆناخی پەڕینەوە لە فیدڕاڵیزمەوە بۆ قۆناخی بەدەوڵەتبوون و داكوتانی پایەكانی و جاڕدانی سەربەخۆیی. رەنگە ئەم ئەنجومەنە تا رادەیەك یەكگرتوویی نوخبەی سیاسی لە كوردستاندا دابیندەكرد.
5. دانپێدانانی پێشوەختە؛ پێش جاڕدانی سەربەخۆیی و، دانپێدانانی دوای جاڕدان:
وێڕای كە ئەم هەرێمەی ئێمە نیمچە دەوڵەتێكە بۆ خۆی و مامەڵەیەكی تایبەتی لەتەكدا كراوەو دەكرێ، لێ هێش بەفەرمی بەشێكە لە دەوڵەتی عێراق كە دەوڵەتێكی خاوەن (سیادە)و ئەندامی نەتەوە یەكگرتووەكانە.
- تۆ لەوە گەڕێ باشووری كوردستان بەناهەق و بەبێ پرس، بەبێ لەبەرچاوگرتنی خواست و ویستی خەڵك خراوەتە سەر عێراق لە 1925دا، واتە بڕیارێكی ناقانوونی بووە. بەداخەوە كارێكی كەم لەسەر ئەم لایەنە كراوە.
- تۆ لەوە گەڕێ بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستان لەدوای شەڕی دووەمی جیهانەوە، پێوەندیی نێوان كوردستان و عێراقی لە رووی قانوونییەوە، وەك لكاندنی بەزۆر، وەك داگیركاری، یان وەك كۆلۆنی ناوخۆیی وەسف نەكردووە، كە دەبوایە بیكا؛
- تۆ لەوە گەڕێ لە 2005دا، خەڵكی كوردستان بە رێنوێنی حزبەكان، لە سەرووی 80% دەنگیان بە دەستووری عێراق دا، لەكاتێكدا زۆرینەی هەرە زۆری خەڵك لەگەڵ سەربەخۆییدابوون، كە دەبوایە دەستوورەكە ئەو حەمكە دەنگەی پێ نەدرێ.
- تۆ لەوە گەڕێ عێراق دوای 2005، پابەندكارییە دەستوورییەكانی خۆی لەراست كوردستاندا جێبەجێ نەكردووە، لەكاتێكدا هێشتا هەرێمی كوردستان بەشێكە لە عێراق و لە دیباجەشدا، پابەندبوون كراوەتە مەرجی مانەوەی عێراق بە یەكگرتوویی چ وەك خاك، چ وەك سەروەری، چ وەك گەل. تۆش وەك كورد، خاوە خاوت لەگەڵ دەسەڵاتڕانانی عێراقدا كردووە.
وەك باوە.
* دەوڵەتان بەلەبەرچاوگرتنی پرەنسیپە گشتییەكانی پەیمانی نەتەوە یەكگرتووەكان كە لە ماددە 2دا هاتوون، بەئاشكرا خۆیان لە مایەی خۆتێكردن لە كاروباری ناوخۆی عێراقدا دەپارێزن و لە ئاخاوتنی رەسمیدا، جەخت لە رێزگرتن لە «یەكێتیی خاك و سەروەریی عێراق» دەكەنەوەو خۆ لە دانپێدانانی پێشوەختە، یان دنەدانی سەربەخۆیی لادەدەن، ئەمە سەرباری لەبەرچاوگرتنی ئەتەكێتی دیپلۆماتی و سیاسی و بەرژەوەندە ئابووری و ستراتیجییەكانیان.
* لەهەمانكاتدا، بەشێكی وڵاتان، گرفتی ئیتنی و ئایینی و كولتوورییان لەناوخۆی وڵاتەكانیاندا هەیەو بە هاسانی هەڵوێستی خۆیان سەبارەت بە جیابوونەوەی هەرێمێكی ناو دەوڵەتێكی ئەندامی نەتەوە یەكگرتووەكان، كە سیاقێكی كۆلۆنیالی نەبێ، دەرنابڕن.. هەڵوێستی ئەم وەزیر، یان ئەو وەزیری ئیسرائیل لەبارەی سەربەخۆیی كوردستان ناكرێتە پێوەر و هونەر نییە، چونكە ئیسرائیل دەورە دراوە بە ژینگەیەكی عەرەبی، یان وڵاتێكی وەك هەنگارستان كە جارێكیان لایەنگیریی بۆ سەربەخۆیی نیشانداو ناڕەزایی عێراقی لێكەوتەوە.
كەواتە هەق نییە، چاوەڕێی هەڵوێستی پێشوەختەبین لەم دەوڵەت، یان ئەو دەوڵەتی دنیا، بەتایبەتی زلهێزان كە راستەوراست دنەی سەربەخۆیی كوردستان بدەن. با نموونەی ڤلادیمێر پووتین وەربگرین:
لەپرێس كۆنفرانسەكەی 23ی 12ی 2016دا، لەبارەی بزاڤی كورد بەرەو سەربەخۆیی، پووتین گوتی: «لەبارەی سەروەری و سەربەخۆییەوە، ئێمە لەو قزگەیەوە هەڵدەدەینێ كە دەبێ ئێمە بەگوێرەی یاسای نێودەوڵەتی كاری تێدا بكەین»، «لە كۆتاییدا، دەبێ مافە رەواكانی كورد دەستەبەر بكرێن، بەڵام ئەو مافانە، چ فۆرمێكیان دەبێ و چۆن، دەوەستێتە سەر عێراقییەكان و كوردەكان خۆیان. ئێمە هەم لەگەڵ بەغدا و هەم لەگەڵ كورداندا لە پێوەندیدا بووین و لەسەر ئەو پێوەندییانە بەردەوام دەبین؛ بەڵام ئێمە دەست ناخەینە ناو كاروبارە ناوخۆیییەكانی عێراقەوە».
سەیری رستەكان بكە دەبینی: وەڵامێكی سیاسی و دیپلۆماتییانەیە؛ نە كورد لە رووسیە دەڕەنجێ، نە عێراقییەكان. وڵاتانی دیكەی وەك ئەمریكەو بەریتانیاش، بنەتانی نزیك لەوەیان هەس.
بەڵام داخوا، كورد سەربەخۆیی رابگەیەنێ چۆن دەبێ؟ لەمڕووەوە، چەند خاڵێك گرنگە:
یەكەمیان لە چ سیاقێكدا كورد سەربەخۆیی رادەگەیەنێ: یەكترەفە، یان بە رێككەوتن لەگەڵ بەغدا؟ چونكە هەڵوێستەكان جودا دەبن.
دووەمیان كەی و بە چ میكانیزمێك و بەپشتبەستن بە چ ئەرگیومێنت و دەلیلێكی قانوونی؟
لێرەدا ئەگەر بە كۆنكرێتتر قسەبكەین، هەڵویستی قانوونی نێودەوڵەتی و پراكتیكی دەوڵەتان، لەبارەی جیابوونەوەی هەرێمێكی ناو دەوڵەتێكی خودان سیادە و ئەندامی نەتەوە یەكگرتووەكان چییە؟ لە راستیدا دەقێك لە قانوونی نێودەوڵەتیدا نییە، كە رێگە بە جیابوونەوەی یەكتەرەفە بدا، یان بەپێچەوانەوە پێشی لێ بگرێ. تا ئێستە پراكتیكی نێودەوڵەتی لەم بارەیهوە بەپارێز بووەو لە كێسێك بۆ كێسێكی دیكە، نۆ سەیركە، قوبرسی توركان، بێ لە توركیە، وڵاتیكی دیكە دانی پێدا نەناوە، بەڵام كۆسۆڤۆ حاڵەتێكی دیكەیەو بەدەیان دەوڵەت دانیان پێداناوە . كەواتە دەكرێ بە جیددی كار لەسەر ئەو پرسە قانوونییانە و رووە سیاسی و دیپلۆماتییەكان بكرێ. یان لەو چوارچێوەیە بچینە دەرێ و لە رێگەی نەتەوە یەكگرتووەكانەوە كورد هەوڵی تێكشكاندنی سنوورەكان بدات؟ بۆ ئەمەیش دەبێ پێناسەیەكی دیكە بۆ باشووری كوردستان بكەینەوە، نەك وەك بەشێك لە دەوڵەتی عێراق، بەڵكو وەك هەرێمێكی بەزۆرلكێنراو و بێ خواست و ویستی دانیشتووانەكەی لە 16ی 11ی 1925دا بە بڕیارێكی كۆمەڵەی گەلان و، رێكخراوی نیودەوڵەتی بێنێنە سەر ئەو باوەڕەی كە فەسڵی 11ی پەیمانی نەتەوە یەكگرتووەكان بەسەر باشووری كوردستاندا جێبەجێ بكا، یان ئەوەتا وەك چارەسەرێك، نەتەوە یەكگرتووەكان، پەنا بۆ remedial secession ی هەرێمی كوردستان لە عێراق ببات بۆ بەرقەرابوونی ئاشتی و تەناهی لە ناوچەكەدا. چونكە، بەیەكەوەهەڵكردن لە چوارچێوەی عێراقدا، بووەتە كارێكی نەشیاو و، بەدوور نازانرێ كارەساتی دیكەی وەك شنگاڵ-ی بەدواوە بێ، یان كوردستان تووشی شەڕێكی بێ ئامان ببێ لەگەڵ هێزەكانی حەشدی شەعبی بەتایبەتی لە ناوچە كێشە لە سەرەكاندا .
بەڵام لە هەموو بارێكدا، نابێ كورد زۆر پەلەی بێ كە خێراو دەمودەست سەرجەم وڵاتان دانی پێدا بنێن و كوردستان ببێتە ئەندامی نەتەوە یەكگرتووەكان، بەتایبەتی ئەگەر یەكتەرەفە جاڕی سەربەخۆیی درا، گرنگ ئەوەیە بەكردەوە مامەڵە لەتەك قەوارەی تازەی كوردستاندا بكرێ و دوچاری خۆخواردنەوە نەبێ. سەیركەن، كۆسۆڤۆ، 106 وڵات دانیان پێداناوە، لێ هێشتا نەبووە بە ئەندامی نەتەوە یەكگرتووەكان. بەڵام كۆسۆڤۆ، پەساپۆرتی خۆی هەیەو مامەڵەی لەتەكدا دەكرێ و تەنانەت جۆرێ لە ئاساییبوونەوە لەنێوان كۆسۆڤۆ و سربستان -دا خەریكە دێتەئارا؛ سربیا نوێنەرایەتی خۆی لە بریشتینای پایتەختی كۆسۆڤۆ كردووەتەوەو چەندین رێككەوتننامە لەنێوان هەردوو وڵاتدا مۆركراون، بەتایبەتی لە بواری وزەو گواستنەوەو كۆمیونیكەیشنەوە...
راستە، مافی چارەی خۆنووسین سیفەتی erga omnesی وەرگرتووە؛ واتە بووەتە ئەركێك بە ئەستۆی هەموو دەوڵەتانەوە. بەڵام ئایا لە پراكتیكدا وڵاتان ئەم ئیلتیزامە یاساییە بەگوێرەی قانوونی نێودەوڵەتی جێبەجێ دەكەن؟ بەداخەوە نا و دووفاقییەك لەمبارەوە هەیە! چونكە وەك گوتمان كێشەی نەتەوە و كەمەنەتەوە و كۆڕ و كۆمەڵی ئیتنی و ئایینی و زمانی و كەلتووری لە چەندین وڵاتدا هەیە. لێ چونكە ئەم پرسە وەك مافێكی قانوونی، پێوەندیی بە سەروەری (سیادەی ناوخۆ و دەرەكیی دەوڵەتان)ـەوە هەیە؛ ئەوا ئیعتوباراتی سیاسی و بەرژەوەندییەكان، رادەی كەمی و زیادەی فۆرمەكانی مافی چارەی خۆنووسین دیاری دەكەن، نەك ئیعتوباراتی قانوونی. تۆ سەیركە ئەسپانیا، چونكە خۆی كێشەی كەتەلۆنیا و باسكی هەیە، تا ئێستە دانی بە كۆسۆڤۆ نەناوەو چاوەڕوانی سربیا دەكا. كەواتە دەبێ، كێسی كوردستان، وەك كێسێكی تایبەت بخەینەڕوو، چاوەڕوانیش نەبین، زوو بە زوو ببینە ئەندامی رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان.
