زیاتر لە ساڵێكە باس لە مشورخواردن بۆ گرتنەوەی موسڵ دەكرێ و هێزە عەسكەرییە گەورەكانی ناوچەكە بەیەكەوە گفتوگۆ دەكەن و شەرت و مەرج بۆ یەكتری دادەنێن.
جاری یەكەم ئەم باسە لە نێوان كوردستان و ئەمەریكا بوو كە لە یاداشتە سوپاییەكەی نێوان كوردستان و ئەمەریكادا، ئەم بابەتە بە روونی باس كرابوو.
دوای ئەوە لە پرۆسەی خۆ ئامادەكردن و دیقەتدان لە ژیۆپۆلەتیكی ناوچەكە واتە جوگرافیای عەسكەری و سیاسی ناوچەكە دەستی پێكرد. وردە وردە حكومەتی عێراقیش بەپێی ئەولەوییەتی كارەكان هاتە ناو بابەتەكە. عەبادی لەگەڵ ئەمەریكا و پاشان لەگەڵ بارزانی كەوتنە گفتوگۆ و چەندین دانیشتن و رێككەوتنی لەسەر كرا.
هەر لە سەرەتاوە دیاربوو كە كوردستان تێبینی خۆی هەیە، بارزانی بە ئاشكرا رایگەیاند كەوا گرتنەوەی موسڵ تەنیا گرتنەوەیەكی عەسكەری و رزگاركردنەوەی شارێك نییە، بەڵكو وەرچەرخانێكی گەورەیە لە ناوچەكەدا، وەرچەرخانەكەش بەو ناوەیە كە یەك: داعش بەرەو كۆتایی دەڕوا، دووەم: چارەنووسی عێراق دیاربێ، هەروەها پێكهاتەكانی ناوچەكە پارێزراو بن، سوننەی عەرەب قەتڵوعام نەكرێ، ناوچە كوردییەكانیش دەبێ پێشمەرگە تێیاندا جێگیر بێ و كشانەوەی تێدا نییە و سەرەنجام دەبێ لە رێگای شیاوەوە بگەڕێنەوە سەر كوردستان.
لەسەر ئەم بەندانەی كوردستان نە لەلایەن ئەمەریكاوە و نە لەلایەن عێراقەوە هیچ تێبینییەكی ئەوتۆ نەبووە. لە پرۆسەكەدا وردە وردە ئێران هاتە ناو بابەتەكەو پاشان هەندێ لایەنی عێراقی و بەتایبەتی ئەوانەی كە لاباڵی حەشدی شەعبین، توندڕۆكانی كە سەركردایەتی حەشدی شەعبی و عەسایبی ئەهلی حەق دەكەن كە راستەوخۆ تەعبیر لە سەركردایەتی مەزهەبی ئێران دەكەن، هاتنە ناو مەسەلەكە. وەك بینیمان لە ساڵی رابردوودا چەندین كێشە لەناو دەوڵەتی عێراق نرایەوە، پەرلەمانی عێراق كەوتە بەر پەلامار، وەزیرەكانی عەبادی كەوتنە بەر پەلامار و دەكردن، سەرەنجام خودی عەبادیش ئەگەر ئەمەریكا و كوردستان لە پشتی نەبان، دەردەكرا و دیار نەبوو عێراق لە نێوان دوو رێكار كامیانی دەگرتە بەر؛ حكومەتێكی بێ سەرۆك دەبوو، یان ئەوەتا جارێكی دی مالیكی، یان كەسێكی دیكەی لە شێوەی ئەو دەبوو بە سەرۆك وەزیری عێراق و لە راستیدا عێراقی دەكردە پاشكۆیەكی بێ چەندوچون لە سیاسەتی ئیقلیمیی ئێران.
ئێستا ئێران شەڕ لەسەر ئەوە دەكات كە عێراق بەگشتی بۆخۆی دابین بكات، مەبەستیەتی بیكات بە ئیمتدادی ستراتیژی عەسكەری و مەزهەبیی خۆی. بۆ ئەوەش بیر لە پاكتاوكردنی پێكهاتەی سوننی دەكاتەوە. لە هەمان كاتدا ئێران بیر لەوە دەكاتەوە كە گوشار بۆ كوردستان و توركیا، لەلایەكی دیكەوە بۆ سعودییە بێنێ كە دوای ئەوەی عێراق داگیردەكات، هەندێ مەرجی دیكەی ئێران هەن، ئەوانیش تەسلیمی ببن.
وەكو لە رۆژنامەی ئۆبزێرڤەر و هەندێ لە ناوەندی میدیایی دیكەی رۆژئاواییدا لە هەفتەی رابردوو، زۆر باس دەكرا، ئێران دەیەوێ جارێكی دیكە بیر لەو داڵانە كراوەیە بكات كە بە كوردستان و بە موسڵدا تێبپەڕێ و بە ئاسانی بگاتە ناو سووریا. وەك باسی دەكەن گەر ئێران بتوانێ ئەم رێگا راستەوخۆیە لە ناوخۆیەوە بۆ ناو سووریا دابین بكات، ئەوا زۆر بە ئاسانی ئەو لاسەنگییە عەسكەرییەی شەڕی سووریا و یەمەن و لەناو عێراقیش تووشی بووە، جارێكی دی بەخێرایی بەرزی دەكاتەوە، ئێرانێكی توندڕەو لە رووی عەسكەری و سیاسییەوە جارێكی دیكە لە لوبنان لە سووریا لە بەرانبەر سعودییە و لەناو عێراقیش لە بەرانبەر كورد و توركیاش راست دەبێتەوە. بەم پێیە بەرژەوەندییەكانی ئەمەریكا و رۆژئاوا و ناوچەكە دەخاتە بەر گوشارێكی راستەوخۆ.
ئێران بۆ ئەمە حكومەتی عێراقی خستۆتە ژێر گوشار و لاباڵەكانی عێراقیش بەكاردێنێ. پەكەكە لەگەڵ ئێران پێوەندییەكی راستەوخۆی هەیە، ئێرانیش دەیەوێ پەكەكە بخاتە ناو ئەم بەرنامەیە. لە راستیدا نهێنیی پێوەندی نێوان پەكەكە و ئێران تەنیا بۆ ئەوەی ئێستایە. بەكارهێنانی پەیەدە لە كوردستانی رۆژئاوا و بوونیان لە شنگال دیسان پێوەندی بەم پرۆژەیەوە هەیە. ئێستا عێراقی ناچار كردووە پارەیەكی زۆر لە چوارچێوەی حەشدی شەعبی بدات بە پەیەدە و پەكەكە. هەروەها بوونی پەیەدە واتە پەكەكە، لە ناوچەی شنگال، بۆ ئەم پڕۆژەیەیە. ئێستا حكومەتی عێراق دەیەوێ لە گرتنەوەی موسڵیش بەشداریان بكات، بەم پێیە لەگەڵ شنگال راستەوخۆ یەكبگرنەوە. ئەم هەماهەنگییە كە نەوشیروان و عەلی باپیر و لاباڵی هێرۆ برایم ئەحمەد-یش لەگەڵ پەكەكە هەیانە، ئاسانكارییەكە زۆرتر دەكەن لە سلێمانییەوە، ئەمەش لە ستراتیژی عەسكەری و سیاسیی ئێراندا هەمووی بۆ هەندێیە ئەم هێزانە تێكهەڵكێش بكات و بیانكات بە بەردەباز و پاشەكشێ بە بارزانی بە حكومەتی هەرێمی كوردستان و ئەمەریكا بكات. ئینجا راستەوخۆ لەو شوێنەی كە دیاریدەكات بێتە ناو كردستان و لەوسەرەوە لێیدەرچێ و داخڵی سووریا بێت. بەم جۆرە و بە پێی ستراتیژی ئێران، كوردستان دەبێ بكەوێتە ژێر فەرمانڕەوایی و ئەمر و نەهی ئێران، ئەگەرنا ئەم رێگایە دابین ناكرێت. توركیا و سعودیا دەزانن كە ئێستا زۆرانبازییەكە زۆر توند بووە و ئێران هەڵمەت دێنێ و لە رێگەی عێراقەوە هەوڵ دەدات گرفت بخاتە بەردەمی گرتنەوەی موسڵ. بۆ ئەوەی كاتێك موسڵ بگیرێتەوە كە ئێران و عێراق و پەكەكە و هەموو لایەنگرەكانی دیكەیان بەشداربووبن و هەرچی دەیانەوێت لە ناوچەكە بیكەن. دوای ئەوە بە ئەندازەیەك كوشت و كوشتاری لە ناوچەكەدا روو بدات كە ئیتر كەس نەوێرێ سەر بڵند بكات. بەم پێیە ئەوەی بەسەر هەندێ ناوچەی عەرەبی هێندرا لە جنوب و ناوەڕاستی عێراق، ئەوا بەسەر موسڵ و هەندێ ناوچەی كوردیش بهێندرێ، بۆ ئەوەی لە دواییدا ئەم داڵانە عەسكەرییە سیاسییەی ئێرانی دروست ببێت كە لە راستیدا بۆ گەیاندنی پشتیوانی عەسكەریی خۆیەتی بۆ بەرەكانی شەڕ. كەواتە بایەخی موسڵ بۆ هەریەك لەو هێزانەی لە ناوچەكەدان تەعریفی خۆی هەیە.
ئەوەی كە پێوەندی بە عێراقەوە هەبێ، ئەگەر تابعی ئێران نەبێ، بەرژەوەندی لەوەدایە كە لەگەڵ كوردستان و ئەمەریكا هاوكاری بكات، موسڵ بگیرێتەوە و یارمەتی سوننەكان بدات. عەبادی وەك باس دەكات دەیەوێ بەم شێوەیە بكات. بەڵام كاتێك كە ئیرادەی عێراقییەكان لە دەستی خۆیاندا نییە، دەبینین كە كێشەكە بە لایەكی دیكەدا دەشكێتەوە.
كەواتە توركیا و سعودییە كە هەست بەو ستراتیژییە عەسكەری و سیاسییەی ئێران دەكەن، هاتوون بە قوەتەوە داخڵی ناوچەكە بوون، داخڵ بوونی توركیا بۆ ناو موسڵ بۆ پێشگرتنە لە ئێران، بۆ دروست نەكردنی ئەم داڵانە، یان ئەم كریدۆرەیە كە ئێران دەیەوێ بە هاوكاری پەكەكە و حەشدی شەعبی دروستی بكات. هەم پەكەكە و هەمیش حەشدی شەعبی بۆ توركیا دوژمنی بابەكوشتەن و سازشیان لەگەڵ ناكات.
سەبارەت بە سعودییە، هێزەكانی لایەنگری ئێرانی سوننی بن، یان شیعە بە دوژمن دادەندرێن. سعودییە زۆر لە خەمی پاراستنی پێكهاتەی سوننەدایە لە ناوچەكە، بەتایبەتی لە موسڵ. دەیەوێ دوای داعش پێكهاتەی سوننە خۆی حاكم بێ، بۆ ئەوەش ئامادەن دۆستەكانی سوننەی عەرەب دابین بكەن. ئەم دۆستانەش كوردە لەگەڵ توركیا و ئەمەریكا. كورد و تورك و ئەمەریكا ئەو پێشنیارەی سعودیەیان قبوڵ كردووە. بەرژەوەندیی مرۆیی و سەلامەتی ناوچەكەش لەوەدایە كە پێكهاتەی سوننی تۆڵەی لێ نەكرێتەوە و قەتڵوعام نەكرێ، بەڵكو ئەم تەجرەبە قورسەی كە بەسەریاندا هاتووە لێی رزگار بكرێن و حكومەتێكیان هەبێ، جا ئەو حكومەتە ناوخۆیی (محلی) بێ، یان سەربەخۆ بێ، ئەوا حكومەتێكی ئارام بێ و هێزەكانی میانڕۆ بەڕێوەی بەرن و هاوكاری كورد و ئەمەریكا و عێراق بكات.
ئەمەریكا لەم نێوانەدا هاوپەیمانێتییەكەی بەشێوەی راستەوخۆ لەگەڵ كوردو عێراقدایە. تا پێش ماوەیەك نێوانی لەگەڵ توركیا زۆر خراپ بوو، پاشان كەمێك لێك نزیك بوونەوە، بۆیە لە دیدارەكانیاندا هەندێ هاوئاهەنگی هەبوو بۆ ئەوەی لە پرۆسەی لێدانی داعش و پاراستنی سەلامەتی ناوچەكەدا هاوكاری یەكتر بكەن. پێدەچێ گوتارە توندەكانی ئەردۆغان ئیستفزازی ئەمەریكاو هێزەكانی دیكە بكات، بەڵام لە هەموو حاڵەتێكدا بەرژەوەندییەكان نەگۆڕن و من پێموانییە ئەمەریكا لە كۆتاییدا زۆر بە جددی لە دژی توركیا بوەستێ، چونكە لە دژی توركیا وەستان، مانای سەركەوتنی هەڵبژاردەی ئێرانی و سەركەوتنی پێشنیارەكانیەتی لە ناوچەكەدا.
سیاسەتی بارزانی سیاسەتێكی زۆر جددی و واقیعبینانەیە بە هێزێكی عەسكەریی زۆرەوە، بە تەواجودێكی سیاسی و عەسكەری لەسەر ئەرزەوە زۆر بە هێمنی مامەڵە لەگەل هەموویان دەكات. بەڵام لە هەموو حاڵەتێكدا بارزانی لەگەڵ ئەوەدا نییە كە هیچ گۆڕانكارییەكی سیاسی و عەسكەری لە كوردستان روو بدات، لەگەڵ ئەوەدا نییە كە بەهیچ شێوەیەك پێكهاتەی سوننە ستەمی لێ بكرێ، هەروەها بە چاوێكی ستراتیژییەوە دەڕوانێتە دابینكردنی سوننەكانی دوای داعش لە موسڵ و ئەنبار و تكریت، چ وەك هەرێمێك بن، یان دەوڵەتێك، لەگەڵ كوردستان دەبێ هەموو كات بەیەكەوە بن، چونكە بەرژەوەندییەكانیان لێك نزیكن و دەتوانن دۆستایەتی یەكتری بكەن و دەشتوانن زەرەریش بەیەكتر بگەیەنن.
سەلامەتی و ئیستیقڕاری پێكهاتەی سوننە لە داهاتوودا، لە روانگەی بارزانی-یەوە بەشێكە لە قووڵایی پاراستنی ستراتیژی كوردستان و خزمەتی سەلامەتیی كوردستان دەكات. هەروەها بۆ پاراستنی ئاشتی لە ناوچەكەدا و بۆ پاراستنی كوردستان لە هەر هێرشێكی توندڕەوانە، یان سەربازی لە ناوچەكەدا گەر بكرێ.
من پێموایە بارزانی بە كردەوە رێگە نادات هیچ داڵانێك بكرێتەوە كە بەسەر پێكهاتەی سوننەدا بڕوات. ئەم كێشەیە بەردەوامەو پێموایە لە كۆتایی و لە كاتی خۆیدا ئەو هێزانەی كە لەسەر ئەرزن دەست بە گرتنەوەی موسڵ دەكەن، ئەم هیزانەش كە ئەمەریكاو كوردو بەشێك لە سوپای عێراق و لەوانەیە بەشێك لە حەشدی شەعبی كە گەرەنتی هێمنییان دابین كرابێ و لە ناوچەكەدا لەژێر چاودێرییەوە تەواجودیان هەبێ.
توركیا وجوودی هەیە، بەشدارییەكەشی لە كۆتاییدا تەعریفێكی هەر بۆ دەدۆزرێتەوە. پێموایە رێگە بە پەكەكە و پەیەدە نادرێ، سەرەنجام ئەگەر ئەوانە زیاتر خۆیان تێهەڵقورتێنن لەوانەیە بەرەوڕووی پێشلێگرتنی عەسكەری ببنەوە.
حیزبە توندڕەوەكانی سلێمانی ئەگەر گرەویان لەسەر ئەو بابەتە كردبێ، لە كۆتاییدا ئەوانیش دەستیان لە بنی هەمبانە دەردەچێ، چونكە ئەوە سیاسەتێكی هەڵەیەو خزمەتی ستراتیژی هاوپەیمانان لە ناوچەكە و خزمەتی كوردستانیش ناكات.
بەم پێیە دەتوانین ئێمە بڵێین گرنگی گرتنەوەی موسڵ و خۆ هەڵكوتانی هەموو دەوڵەتان بۆ ئەوەی كە خۆیان و بەرژەوەندی خۆیان لەوێ بچەسپێنن و بیپارێزن، دۆستەكانیان بپارێزن لەوەوە دێت:
1. بەگرتنەوەی موسڵ كۆتایی داعش دەست پێدەكات، واتە گەر داعش لە موسڵ بڕوات، ئەوا لە هەموو عێراق رۆیشتووە. وەك ئەم چەند رۆژە لە زۆربەی رۆژنامەكان بینیمان و پێدەچێ داڵانیان (كریدۆر_ممر)بۆ بكەنەوە تا هێزەكانی داعش بە ئاسانی پاشەكشە بكەن و موسڵ بە ئاسانی بگیرێتەوە و وێران نەكرێت. چونكە ئەگەر داعش لەوێدا بمێنێتەوەو وەك ئەنبار و شنگال مقاوەمەت بكەن، خەڵكی موسڵ زەرەرێكی زۆر دەبینن و دەكوژرێن. لە هەمان كاتیشدا ئاوارەیەكی زۆر لە موسڵ دروست دەبێت. هەندێ سەرچاوە دەڵێن داڵان بۆ داعش دەكەنەوە بۆ ئەوەی كە پاشەكشە بكەن بەرەو رەقە، بەم شێوەیە بە ئاسانی لە ناوچەكە دوور بخرێنەوە. چ داڵانیان بۆ بكرێتەوە و چ چواردەوریان بگیرێت، داعش لە عێراق كۆتایی دێ، هەروەك داعش لە كوردستان كۆتایی هاتووە، لە عێراقیش كۆتایی دێ.
كۆتایی هاتنی داعش لە عێراق واتە رۆیشتنیان بۆناو سووریا، لە ئێستاشەوە سیناریۆی جیا جیا لە رووی سەربازییەوە باس لە گەڕانەوەی داعش بۆ ناو سووریا دەكەن. بۆ هەر ناوچەیەك بڕۆن گەر بۆ ناوچەی حەلەب و رەققە و ئەو شوێنانە بڕۆن ئەوا قورسایی سەربازی بۆخۆیان لەو ناوچەیە زیاتر دەكەن، ئەوكات كێشە بۆ توركیا و كێشە بۆ هێزە سوورییەكانی كە لایەنگری توركیان دەنێنەوە، لە هەمان كاتدا بەرانبەر بە پەیەدە و ئەمەریكا دیسان شەڕ توندتر دەبێ. ئەگەر بەلای ئوردن و ئیسرائیلدا بڕۆن، كێشە بۆ ئەوان دەنێنەوە. لە هەموو حاڵەتێكدا پاشەكشە پێكردنی داعش وەكو باس دەكرێ كارێكی ئاسان نییە. لە كوێ ئیستقرار دەكەن؟ بەڵام لە هەموو حاڵەتێكدا ئەگەر پرۆسەی پەلاماردانی داعش لە رەققە و شوێنەكانی تریش دوایی ئەگەر دەست پێبكات، نابێ لەوەدا دڵنیابین كە داعش كۆتایی دێ، چۆن كۆتایی دێ؟ بەیەكجاری، یان پەرت و بڵاو دەبێ؟ یان شێوازی دیكەی توندڕەوی بەخۆیەوە دەگرێ؟ ئەگەر لێكتێگەیشتنی سیاسیی نێوان دەوڵەتەكان و بەرژەوەندییەكانیان نەبێت، ئەگەر پێكهاتەكان نەپارێزرێن، ئەگەر پێكهاتەی سوننی نەپارێزرێ، ئەوا توندڕەوی بەشێوەی داعش و دوای داعشیش كۆتایی نایە.
2. بایەخی دووەمی گرتنەوەی موسڵ لەوەدایە كە باس لە كۆتایی عێراق دەكرێ. عێراقێك كە ئەمە حاڵیەتی، كوردستان بە پێداگرییەوە لەگەڵی كەوتۆتە گفتوگۆ، هەروەها بارزانی لەگەڵ ئەمەریكاو دۆستەكان و هەموو دونیا باس لە سەربەخۆییەكی هێمنانە دەكات. دوای ئەوەی كورد بەشداری لە گرتنەوەی موسڵ دەكات هەموو ئەو ناوچانەی خۆی دابین دەكات كە سەر بە كوردستانن. لە لێكتێگەیشتنی عەسكەری لەگەڵ ئەمەریكاو لەگەڵ عێراقیش تەقریبەن لەگەل عەبادیش ئەم بابەتانە باسكراون، هەرچەندە جار جار عێراق لە لێدوانی عەسكەریدا بە شێوەی دیكە باسی دەكات، ئەمەریكا لێی بێدەنگ دەبێ. بەڵام لە راستیدا ستراتیژی بارزانی ئەوەیە كە ناوچە كوردیەكان دابین بكات و بیانپارێزێت. ناوچەی پێكهاتەكان مەسیحی و پێكهاتەكانی دیكەی غەیرە مەسیحی كە شەبەك و توركمان و كاكەیی هەرچەند ئەوانە كوردیشن، بەڵام بە پەرش و بڵاوی لە ناوچەكە هەن، كە پێی دەگوترێ دەشتی نەینەوا، كوردستان خۆی پابەند دەزانێ بە پاراستنیان، بۆیە پێشمەرگە لەگەڵ هێزە چەكدارەكانی ئەم پێكهاتانە لەم ناوچانە جێگیر دەبن.
دوای ئەوە باس دەكرێ كە پێكهاتەی سوننی چ دەكات؟ ئەگەر پەلامار بدرێت ئەوا تەدەخولی توركی _سعودی زیاتر دەبێ، ئەمەریكا بێدەنگ نابێ، كوردیش ناتوانێ بێدەنگ بێ. ئایا سوننە بیر لەوە دەكەنەوە دوای ئەوە لە عێراق جیا ببنەوە؟ ئەگەر سوننە بیر لە جیابوونەوە بكەنەوە، یان هەرێمێكی بەهێز دروست بكەن، ئەوا شانسی كوردستان كە لە نێوان كورد و عێراقدا هەرێمێكی دیكە هەیە، بۆ سەربەخۆیی یەكجار زۆرتر دەبێ، یان لەوانەیە ئەم نەرمییەی كە لە روانگەی عێراقییە میانڕەوەكاندا هەیە بۆ مەسەلەی تێگەیشتن لە دابەشكردنی عێراق، بەشێوەی كۆنفیدڕاڵی بێ یان بە شێوەی دەوڵەتی جیابن لە نێوان كورد و عێراق یان لە نێوان شیعە و سوننەی عەرەبی عێراق، هەموو ئەوانە ئێستا لەسەر مێزن.
موسڵ لە راستیدا دەرگای كۆتایی عێراقیش دەكاتەوە. دەبێ بزانین لەبەرئەوەیە لە مەسەلەی گرتنەوەی موسڵ ململانێكان هێندە توندن، ئەوەندە بەهێز هەموو لایەنەكان هاتوونەتە مەیدان و جاروبار هەڕەشە لە یەكتریش دەكەن.
ئەوەی لە كۆتاییدا دەیبینین نەمانی داعشە، هەروەها دەستپێكردنی نەمانی عێراقە بە مانای دابەشبوون.