ئێران وەك هەریەك لە وڵاتانی دیكەی داگیركەری بەشێك لە كوردستان، كێشەی قووڵی لەگەڵ كورد هەیە، مافی كوردی ئەو بەشەی ژێر دەسەڵاتی خۆی پێشێل كردووە و بە درێژایی مێژووی تەمەنی داگیركاریی ئەو وڵاتە، رژێمە یەك لە دوای یەكەكانی، كوردیان چەوساندووەتەوە، بەڵام جیاواز لە دەوڵەتەكانی عێراق و توركیا و سووریا، چاكەی زۆری بەسەر كوردی عێراقەوە هەیە.

لە هەموو شۆڕش و راپەڕینەكانی باشووری كوردستاندا، هاوكاریی كوردی كردووە و یارمەتیی داوە. لە هەر لێقەومان و نەهامەتیەكیشدا باوەشی بۆ خەڵكەكەی كردووەتەوە. لەسەرەتای شۆڕشی ئەیلولەوە كۆمەكی كردووە، ئەگەرچی لە كۆتاییدا بووە بەشێك لە رێككەوتنی جەزائیر كە ئەنجامەكەی بۆ كورد شكستی شۆڕشەكەی بوو، بەڵام هەر ئەوكاتیش ئامێزی بۆ ئاوارەیی خەڵك و چەكدارەكانی شۆڕش كردەوە و چەندین ساڵ داڵدەی دان.

لە شۆڕشی نوێی كوردیشدا لە دوای هەرەسی 1975، لە قۆناغی جیاجیادا یارمەتیدەری شۆڕش بووە، بە تایبەتیش لە ساتی ئەنجامدانی كۆمەڵكوژییەكانی هەڵەبجە و ئەنفال، دواتریش لە كۆڕەوی ساڵی 1991دا دەرگاكانی خستە سەرپشت. كاتێك حكومەتی هەرێمی كوردستانیش دامەزرا، لەگەڵ ئەوەی ئێرانیش بەشێك بوو لە هاوپەیمانێتی سێ قۆڵیی (توركیا- سووریا- ئێران) كە ئامانجیان رێگری بوو لە پێشكەوتنی بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كورد لە باشوور، بەڵام ئێران هەر دەستی بە پشتی كورد و بزووتنەوەكەیەوە بووە. تەنانەت یەكەم حكومەتیش بوو مامەڵەی فەرمی لەگەڵ حكومەتی هەرێمی كوردستان كرد.

كاتێك ئابڵۆقەی ئابووری خرابووە سەر عێراق و لەوێشەوە توندتر خرابووە سەر هەرێمی كوردستان، ئێران دەرگای سنوورەكانی بە رووی هەرێمدا واڵا كرد. كە شەڕی خۆبەخۆی كوردیش هەڵگیرسا، گەرچی ئێران دەیویست هاوسەنگی لەنێوان هێزەكان بپارێزێت لە كۆمەككردنیان، بەڵام لە 31 ئابدا دەیان هەزار ئاوارەی شەڕی لەخۆ گرت.

بە كوردی و كورتیەكەی لە سەرەتای سەرهەڵدانی بزووتنەوەی كوردایەتیەوە لە باشووری كوردستان، تا كاتی رووخانی سەدام، ئێران لە رێگەی جیاجیاوە هاوكاریی باشووری كردووە. ئەگەر هۆكارەكەشی پەیوەست بووبێت بە رەگ و ریشەی قووڵی ناكۆكیی سوننە و شیعە، عێراقی بە دوژمنی ستراتیژی زانیبێت و كاری بەو پەندە كوردیە كردبێت كە (دوژمنی دوژمنەكەم دۆستمە)، بەڵام دەبێت ئەو چاكە و كۆمەكانەی ئێران لە بەرچاو بگیرێن، پێویستیشە ئەوە لێك بدەینەوە كە ئەگەر ئەو پشتیوانییانەی ئێران نەبووایە ئایا ئێستا چۆن دەبوو؟

لە بەرامبەر ئەو دۆستایەتی و هاوكاریانەی ئێرانیشدا، باشووری كوردستان بەوەفا بووە، نەك هەر خراپەی بۆ ئێران نەبووە كە وەك ئەركێكی نیشتمانی پێویست بوو پشتیوانی بزووتنەوەی كوردی رۆژهەڵات بێت و بەو هۆیەشەوە دەیتوانی زیانی زۆر بە ئێران بگەیەنێت، بەپێچەوانەوە رۆڵی زۆری لە سڕكردنی شۆڕشی كوردی رۆژهەڵاتدا هەبووە.

لە كاتێكدا هەلومەرج بۆ هێزە كوردییەكانی رۆژهەڵات لەم چارەكە سەدەیەی رابردوودا زۆر لەبار بوو كە سوود لە كێشە و ناكۆكییەكانی ئێران و رۆژئاوا وەربگرن، بەتایبەتیش هاتنی ئەمریكا و هاوپەیمانەكانی بۆ عێراق كە دوژمنی سەرسەختی ئێران بوون، كورد دەیتوانی پەلی ئەمریكاش بەرێت بۆ ئێران.

چونكە هەمان ئەو پاساو و بیانووانەی بۆ رەوایەتی جەنگ لە دژی عێراق لەئارادا بوون وەك سەرچاوەی مەترسی بۆ سەقامگیریی ناوچەكە، یان ئەو تێڕوانینانەی لە پێشێلكردنی مافی مرۆڤ و زوڵم و چەوساندنەوە و ئیعدامكردن و مەحرومكردنی بەشێكی زۆری خەڵك، چەوساندنەوەی پێكهاتەكان و ئاوارەیی و دەربەدەركردن، نەبوونی فەزای دیموكراسی و ئازادیی تاك و كاری سیاسی، بە هەمان ئەندازە، بۆ ئێرانیش راست بوو. بەڵام ئەوەی هێزە كوردییەكانی باشوور كردیان بۆ راكێشانی سەرنجی دونیا بەرامبەر بە سەدام، بۆ موراعاتی دۆستایەتی ئێران و هەرێمی كوردستان، هێزە كوردییەكانی رۆژهەڵات دەستیان بۆ ئەوە نەبرد.

لەكاتێكدا كە ئەمریكا لە عێراق بوو، بە ئاسانی دەیانتوانی دۆخێك لە ناوخۆی ئێران دروست بكەن كە لێكەوتەكانی بە جۆرێك بێت سەرنجی جیهان بخەنە سەر پێشێلكارییەكانی ئێران و ئەمریكا دەست لە كاروباری ناوخۆی ئێران وەربدات. دەشیانتوانی سوود لەو ناكۆكییە هەرێمایەتییە وەربگرن كە ئێران بەهۆی بوونی شیعەوە لە ناوچەكەدا دەستی خستووەتە كاروباری زۆربەی وڵاتانەوە، لەبەرامبەریشدا كۆمەكی هەموو وڵاتە نەیارەكانی ئێران بەدەستبێنن و ببنە ئامرازی دەستوەردانی ئەوانیش لە ئێران، بەڵام ئەوانەیان نەكردووە.

كاتێ بەهاری عەرەبی سەری هەڵدا و دۆخی ناوخۆی وڵاتانی ئەم ناوچەیە لەبار بوون بۆ سەرهەڵدانی بزووتنەوەی جەماوەری، ئەوكاتەی تاران خۆپیشاندانی یەك ملیۆنیی تێدا دروست بوو، هەلومەرج زۆر لەبار بوو بۆئەوەی ناوچە كوردییەكان بكرێنە ئاگر، هێزە كوردییەكان ئەوەشیان نەكرد. ئەمەش نەك لەبەر ئەوەی نەیاندەتوانی بیكەن، بێگومان لە هەموو ئەو هەلومەرج و دەرفەتانە دەیانویست و دەیانتوانی و بۆ داهاتووش زۆر دەرفەتی دیكەیان بۆ دێتەپێش. بەڵام ئەوەی رێگر بوو لەبەردەم قۆستنەوەی ئەو دەرفەتانە، داوا و ئامۆژگاریی هەرێمی كوردستان بوو لە حیزبە كوردییەكانی رۆژهەڵات و موراعاتكردنی ئەوان بوو لە پێناو پاراستنی ئەم ئەزموونەی كوردستان.

بەڵام ئێستا دۆخەكە گۆڕاوە، ئێران قەدری هەرێمی كوردستانی نەزانی، تێكچوونی سەقامگیری لە كوردستان لە تێكچوونی پەیوەندییەكانی هەرێم و بەغداوە بۆ شێواندنی ناو ماڵی كورد كە ئێران هۆكارێكی سەرەكیەتی، دەرگا بۆ تێكچوونی سەقامگیریی ناوخۆی ئێرانیش دەكاتەوە. چونكە لەلایەك كوردی رۆژهەڵات لە پێناو پاراستنی ئەزموونەكەی باشوور خۆیان سڕ كردبوو، باشووریش لە پێناوی پاراستنی دۆستایەتی لەگەڵ ئێران، زۆر دەرگای لەسەر رۆژهەڵات داخستبوو، كە هاوكێشەكە تێكچوو شێوازی خەبات لە رۆژهەڵات دەگۆڕێت و دەرگا داخراوەكانی دیوی باشوور لەسەر رۆژهەڵات دەكرێنەوە.

من خوازیاری تێكچوونی هیچ وڵاتێك نیم، چونكە دواجار ئەوە مرۆڤەكانن دەبنە قوربانی، بەتایبەتیش وەك كوردێك و لەبەر كوردی رۆژهەڵات خۆزگەی بە سووریاكردنی ئێران ناخوازم، بەڵام ئێران خۆی زەمینە بۆ بە سووتماككردنی وڵاتەكەی خۆش دەكات. هیوادارم ئەم بابەتە وەك هۆشدارییەك تێبگات و ئەو دۆخەی خراپی كردووە چاكی بكاتەوە. هەڵەی گەورە دەكات ئەگەر وابزانێ ئەو شێوازی حوكمڕانیكردنەی لە دیوەكەی تری تاران لە بەغدا دەیكات، ئەنجامەكەی خێر دەبێت. رەنگە ئەوە رۆكردنی دان بێت لەلایەن راوچیەكانییەوە.

ئێران هەڵەیە گەر وابزانێ ئەوەی لە دەستی دووەوە لە بەغداوە بەرامبەر بە كوردستان دەكرێت، لەسەر ئەو حساب نییە. ئەوەی ئەمڕۆ عێراق بەڕێوە دەبات ئێرانە نەك كەسی دیكە. هەڵتەكاندنی ژێرخانی ئابووریی هەرێم و سیاسەتی برسیكردن، كورد دەڵێت (رەگی هاریی پێوەیە). ئەگەر پاساوی بڕینی بودجە فرۆشتنی نەوت بێت بە توركیا، خۆ جووتیارەكانی هەرێمی كوردستان گەنمیان هەناردەی دەرەوە نەكردووە. رێگە نەدان بەكڕینی گەنمی كوردستان ئاماژەی روونە بۆ سیاسەتی هەڵتەكاندنی ئابووریی كوردستان.

هێشتا دۆخەكە لەدەستی ئێران دەرنەچووە و فریای ئەوە دەكەوێت یارییەكە وەك خۆی لێبكاتەوە، ئەگەر نا، كاتێك دەزانێت نەك پێی چارەسەر ناكرێت، رەنگە بە فریای پاراستنی ئارامیی تارانیش نەكەوێت.





رووداو