عارف قوربانی

لە جەنگی یەكەمی جیهانی، كەمترین بەریەككەوتنی سوپا، كەمترین شەڕوشۆڕ و كاولكاری ناوچەكەی ئێمەی گرتەوە، ئەو رووداو و داگیركارییانەش كە لە ئەنجامی جەنگە جیهانییەكە رووی لەم ناوچەیە كرد، بە بەراورد بە زۆربەی ناوچە بەركەوتووەكانی جەنگ كە بوون بە خۆڵەمیش، بۆ ناوچەكانی ئێمە زیانی ئەوتۆی نەبوو، بەڵام ئەنجامی كۆتایی جەنگ زۆرترین گۆڕانكاری لە نەخشەی ئەم ناوچەیە دروستكرد.
ئێستا گەرچی وەك جەنگی سێیەمی جیهانی ناو بە بەری ئەم رووداوانەی ناوچەكەی ئێمە نەكراوە، بەڵام لە واقیعدا ئەوەی دەگوزەرێت، جەنگێكی جیهانییە، ململانێی زلهێزەكانی دنیایە لە گۆڕەپانی ئێمە، ئەنجامەكەشی سەرلەنوێ دابەشكردنەوەی ئەم ناوچەیەیە لەسەر بنەمای بەرژەوەندی زلهێزەكان و ئەو ئەمری واقیعەی رووداوەكان دەیسەپێنێت.
ئەوەی راستەوخۆش پێوەندی بە میللەتی ئێمەوە هەیە، لە ئێستایا جگە لە رۆژهەڵاتی كوردستان، سێ پارچەكەی تری كوردستان لە لیواری تەقینەوە و لەناو بڵێسەی ئاگری رووداوەكانداین. رۆژ لە دوای رۆژیش بەرەی ناكۆكی و ململانێكان فراوانتر دەبنەوە، هێزی زیاتر، توانای سەربازی زیاتر لە دەوری ناوچەكە كۆدەكرێتەوە.
ئەوەی پەیوەستیشە بە هاوكێشە ناوخۆییەكانی ناوچەكەوە، بە شێوەیەكی گشتی ئێمەی كورد مەحكوومین بە لایەن و تەرەفێكی گەورەی كێشەكان. لەگەڵ هەریەك لە وڵاتانی عێراق و ئێران و سووریا و توركیا، كێشەی خاكمان هەیە، جگە لەم بەشەی بە عێراقی عەرەبییەوە لكێندراوە، لە پارچەكانی دیكە هێشتا داگیركاری بەردەوامە و كورد وێڵی دوای رێگاكانی رزگارییە. سەرهەڵدانی «داعش» وەك بۆمبی تەوقیتكراو بۆ تەقاندنەوەی كێشەكان، راستەوخۆ بەرۆكی ئێمەی گرتووە، قەڵغانی پۆڵایینی پێشمەرگە لە رووبەڕووبونەوەی داعش، رۆڵ و پێگەی كوردی گۆڕی و ئێستا بەو هۆیەوە بەشێكی یەكلاكەرەوەین لە رووداوەكان و جیهانیش وەك سۆز و وێنا گشتییەكەی، پێچەوانەی رابردوو كە سوپاسگوزار بووین بە چاوی بەزەییش تێمان بڕوانن، ئەمڕۆ بە چاوێكی رێزلێگیراو كورد دەبینن. وەك پێویستییەك بۆ ئۆقرەیی ناوچەكە و لەمپەرێك بۆ ئاسایشی جیهان وێنای پێشمەرگە و شەڕڤانانی رۆژئاوا دەكەن.
بەدەر لە سەرچاوە سروشتییەكانی وەك نەوت و غاز، كە پێگەی كوردستانی پڕ بایەخ كردووە وەك پێویستییەكی مرۆیی جیهانی، شەڕی داعشیش خزمەتێكی گەورەی بە بەهێزتر كردنی ئەو پێگەیە كرد. ئێستا كورد وەك پێویستییەك بۆ ئاسایشی جیهانی دەبینرێت. واتا ئەگەر لە رابردوودا سەركردە و رابەرەكانی كورد بەردەوام بە شوێن كەسانێكدا گەڕاون تا بە هۆیانەوە سەرنجی چاوێكی بەزەیی بخرێتە سەر كورد، ئەمڕۆ لە ستراتیژیەتی ناوچەكە و جیهان، كورد وەك نەتەوە و خاكەكەشی وەك پێویستی بۆ ئاسایش و سەقامگیری تەماشا دەكرێت. كە ئەمە دەستكەوتێكی ئێجگار گەورەیە، نەك لە مێژووی كورد، بگرە كەمجار هەل و دەرفەتی لەم جۆرە بۆ میللەتانی تریش ڕەخساوە.
بەڵام لەپاڵ ئەو هەلە رەخساو و دەرفەتە زێڕینانەی بۆ كورد هاتوونەتە پێش كە تەواوی چاودێرانی ناوچەكە باوەڕیان وایە لە ئایندەی ئەم رووداوانە و لەو پێشهات و گۆڕانكارییانەی وەك لێكەوتەی رووداوەكان دروست دەبن، دەرفەتەكان بۆ كورد واڵا دەبن كە بتوانێت بڕیار لە چارەنووسی خۆی بدات و وەك دەوڵەتێكی خاوەن پێگەی بەهێز لە ناوچەكە خۆی بچەسپێنێت، مەترسیی ئەوەش دەخرێتە روو كە مەرجی سەركەوتنی كورد بەستراوە بە ناوماڵی كورد خۆیەوە. واتا چەند دەرفەتەكان بۆی كراوەن تا بە ئامانجەكانی بگات، بەو ئەندازەیەش هەڕەشەو مەترسییەكان رووبەڕووی دەبێتەوە ئەگەر لە ناوەوە خۆی رێك نەخات. ئەمەش بەرپرسیارێتییەكی گەورەیە لە ئەستۆی سەركردەكانی ئەم قۆناغەی بزووتنەوەی رزگاریخوازانەی كورد لە هەموو بەشەكانی كوردستان و بەتایبەتیش لە هەرێمی كوردستان، چونكە هەرێمی كوردستان بووەتە سەرمەشقی پارچەكانی تر و لێرەوە بە راستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ لە ئایندەی رووداوەكانی ناوچەكەدا بڕیار لە ئاراستە و چارەنووسی پارچەكانی تری كوردستان ئەدرێت. بۆیە بەرپرسیارێتی ئەم قۆناغەی هێز و سەركردە سیاسییەكان بە ئەندازەی ئەو رۆڵ و پێگەیەی ئێستا بۆ هەرێم دروست بووە، ئەركێكی قورس و پیرۆز و هەستیارە. دەبێت هەموو لایەنە سیاسییەكان و بەتایبەتیش ئەوانەی رۆڵ و كاریگەرییان لەسەر رووداوەكان زیاترە، هەركەسە و بەگوێرەی پێگەی خۆی درك بەو بەرپرسیارێتییە مێژووییە بكات و ئەوە بهێنێتە بەرچاوی خۆی كە هەڵوێست و بیركردنەوە و بڕیاڕی ئەو رۆڵی لە دیاریكردنی چارەنووسی ئەم میللەتەدا هەیە. پێویستە ئەوەش بزانن چەند مافی شانازی كردن و ئاسودەیی ویژدان و دەروونیی هەیە لە بەدیهاتنی ئامانجەكانی گەلی كورد، دەبێت ئەوەش ببینێت زۆر لەوەش زیاتر بەرپرسیارێتی لە دەستدانی هەر دەرفەتێك دەكەوێتە ئەستۆیان و سبەینێ رووبەڕووی حوكمی مێژوو دەبنەوە.
بێگومان حوكمی بە دەستنەهێنانی ئامانجێك زۆر بچووكترە لە لەدەستدانی دەرفەتی بە دەستهێنان. ئەمڕۆ نەوەكانمان رەخنە لە سلاحەدینی ئەیووبی دەگرن، لە كاتێكدا هەلومەرجی ئەوكات، شێوازی دەوڵەتداری و چەمك و پێناسەی وڵات بە پێوەری ئێستا زۆر جیاواز بوون، رەخنە لە میر و سەردارەكانی رابردوو دەگیرێت كە نەیانتوانیوە ئامانجی كورد بەدی بێنن، ئەگەر ئەم دەرفەتانەش لەدەستچن، سبەی رەخنە لەم سەركردانە دەگیرێت كە دەرفەتی دامەزراندنی دەوڵەتی كوردیان لە دەست داوە. جیاوازیی ئەو دوو بەرپرسیارێتییە زۆر جیاوازن، بەرپرسیارێتییەك كە لەبەر زۆر واقیع و هەلومەرجی سەپێندراو، نەتوانراوە دەستكەوتێك بەدی بهێنرێت، لەگەڵ بەرپرسیارێتیەك كە كۆمەڵێك هەلومەرجی ناوخۆیی و نێودەوڵەتی، زەمینەی دروستكردنی دەوڵەتی بۆ كورد رەخساندبێت و لەدەست بدرێت.
ئەم بەرپرسیارێتیەی ئەمڕۆ هەڵگرتنی بەرپرسیارێتی دووەمیانە، كورد نزیكە لە گەیشتن بە ئامانجەكانی و توانیویەتی لەمپەری زۆر گەورەی دەرەكی بشكێنێت، قۆناغە مەترسیدارەكانی هەموو بڕیوە، گەیشتۆتە دامێنی لوتكە، بەڵام كۆمەڵێك هۆكاری ناوخۆیی كە سەرچاوەكانیان لە گرێی دەروونی و عوقدەی مێژوویی و ئیرەییەوە گرتووە، خەریكە دەبێتە مەترسی بۆ گلۆربوونەوەی كورد. واتا لە دۆخێكداین مەترسییەكە هەر ئەوە نییە لەم قۆناغە رابوەستین تا ئومێدی ئەوەمان هەبێت لە هەل و دەرفەتی تردا ئەو قۆناغەش دەبڕین، لە بەردەم دوو ئەگەرداین یان سەركەوتن، یان گەڕانەوە بۆ خاڵی سەرەتا. ئەمەشە هەستیاری و جیاوازی دۆخەكە لە دەستنیشانكردنی بەرپرسیارێتییەكانمان.
پێویستە شان بە شانی ئەو هەوڵانەی تر كە بۆ گەیشتن بە قۆناغی دڵنیایی نراون و ئەنجامیشیان ئەو ئاماژانەیە كە جیهان چاوەڕوانی دەوڵەتی كوردستان دەكات، دەبێت سەركردەكانمان ئەوانەی رۆڵی سەرەكییان لە بەدەستهێنانی دەستكەوتەكان هەبووە، ئاوڕێك بۆ دواوە بدەنەوە و خواروخێچی كاروانەكە رێكخەنەوە كە مەحكوومین بەوەی ئەگەر لە ریزی دوادواوەی كاروانەكەش تەمەڵییەك هەبێت، بەر بە هەنگاوەكانی پێشەوەی سەرقافڵەكە دەگرێت. بۆیە پێویستە ریزی ئەم كاروانە رێك بخرێتەوە و هەموو وزە و تین و تاوەكان بۆ تێكۆشان بێت لەپێناو سەربەخۆیی بۆ گەلی كوردستان.
ئەمەش بە پلەی یەكەم وەك بەرپرسیارێتی لە ئەستۆی بەڕێزان بارزانی و نەوشیروان مستەفایە، بارزانی بە حوكمی پێگە سیاسییەكەی لە رابەرایەتیكردنی بزووتنەوەی رزگاریخوازی و وەك سەرۆكی هەرێمی كوردستانیش دەبێت ناوماڵی كوردی بۆ ئەو ئامانجە رێك بخات. نەوشیروان مستەفاش وەك سەركردەیەك رۆڵی گەورەی لە رابەرایەتیكردنی چەندین قۆناغی گرنگی مێژوویی شۆڕش و ئێستاش وەك لایەنێكی گەورەی كێشەكە دەتوانێت رۆڵی سەرەكی ببینێت لە رێكخستنەوەی ناوماڵی كورد. زۆرینەی خەڵكیش باوەڕیان وایە ئەوە تەنیا بە بارزانی و نەوشیروان مستەفا دەكرێت. ئەگەر تەماشایەكی رابردووە تاڵ و ناسۆرییەكانی ناوخۆیی كوردستان بكەین، زۆرجاری دی دۆخی ناوخۆ بە ئەندازەی لە ئێستا خراپتر تێكچووە و دواجار هەر بە موبادەرە و گەورەیی نواندن لە تەنازولكردن بۆ یەكتری، دڵنیایی دروست بووە. هەر كەسێكیش لەو قۆناغانە چەند تەنازولی كردبێت، ئەگەر بۆ سەردەم و رۆژگاری خۆیشی بە جۆرێك لە سازش و بچووكبوونەوە وێناكرابێت، بەڵام دەركەوت ئەوانە لە مێژوودا بە گەورەیی تۆمار دەكرێن و دەبنە دەستكەوت بۆ خودی كەسەكان و بۆ هێزە سیاسییەكانیانیش جێی شانازی دەبێت.
ئێستا كورد هەم لە بەردەم دەرفەت و هەم لە بەردەم مەترسیدایە، سەركەوتن و قۆستنەوەی دەرفەتەكان كورد دەگەیەنێتە ئامانجی لەمێژینەی لە چنینەوەی بەری رەنج و خەبات و قوربانییەكانی. لە دەستدانی دەرفەتەكانیش دەمانگەڕێنیتەوە بۆ خاڵی سفر. ئۆباڵی مێژوویی هەر شكست و هەڕەشە و مەترسییەك لە ئەستۆی بەرپرسانی ئەم قۆناغەدایە و پەڕینەوەش لەم قۆناغە راگوزرەرە، بەر لە هەر كەس شانازی و سەروەرییەكەی بۆ ئەوانە.