نەبوونی روونی و گەرانتی لە پەیوەندییەكانی كورد و ئەمریكا و هاوپەیمانەكانی، نەبوونی گۆڕانی بەرچاو لە عەقڵییەتی سیاسیی حكومەتە ناوچەییەكاندا بەرامبەر بە كورد و كێشەكەی و جەختكردنەوەیان لەسەر بە پاشكۆیی مانەوەیان لە چوارچێوەی حكومەتە داخراو و داپڵۆسێنەرەكانی ناوچەدا، بەزۆر و ناچاری مانەوەی هەرێم لەگەڵ عێراق و نەبوونی نەوەیەكی سیاسی لە حكومەتی عێراقیدا كە هوشیاریی بەرزیان لە ئاست مافی گەلی كوردا بیانكاتە ئازادیخواز، نەك میراتگرانی رژێمی بەعسییەكان و دەیان فاكتەری تری وەك بودجە و نەوت، ئێمەیان خستۆتە بەردەم هەڵبژاردنی سیاسەتێك كە ئەركی دروستكردنی باڵانس بێت.

هەمیشە سەركەوتن بنەما نییە بۆ هاوسەنگی، هەرچەندە هەموو هاوسەنگییەك سەركەوتنێكی مەزنە. هەندێ سەركەوتن هەن، ئەنجامەكەیان دواتر تێدەگەین. هەندێ خەونیش لە دواییدا دێنەدی و هەندێ ئاواتیش لە كاتی خۆیاندا.
ئێستە ئێمە لە هەرێمی كوردستاندا لە بارودۆخێكی تایبەتداین. نەك هەر شەڕی داعش و تیرۆریزمی نێودەوڵەتی دەكەین، بەڵكو شەڕێكی ئەخلاقییش دەكەین تا نەهێڵێن مۆراڵی كۆمەڵگەكەمان دابەزێت، شەڕێكی ئابوورییش دەكەین لەگەڵ ژیاندا تا لە ئامادەیی كێشە ئابوورییە زۆرەكاندا نەبێتە هاندەری خەڵك بۆ ناڕەزایی دەربڕین و دابەزێنی ئاستی جۆرایەتی ژیان كە سەرەتایە بۆ داڕمانی ئەخلاقی و كولتووری. ئەمە جگە لەوەی دەبێت شەڕی ناو سەنگەری پێشەوەی بواریی پەروەردەییش بكەین، بۆ ئەوەی كەش و هەوای جەنگ بەهای خوێندن و زانست و پەروەردە و فێربوونمان لەلا نەكاتە سفر. لەگەڵ هەموو ئەوانەشدا كەوتووینەتە ناو شەڕێكیش لەگەڵ رەیسیزم و جۆرێكیتر لە نەزانی كە رێگە بۆ دوژمنایەتییەكی ناخەكیی خۆشدەكات، تا رۆحمان لە ناوەوە ژەنگ هەڵبێنێ. ئەم شەڕەیان نەك هەر وزەیەكی نەتەوەیی زۆر دەبات، بەڵكو زۆر لەو شەڕەش مەترسیدارترە كە لەسەر سنوورەكان لەدژی، خەبات دەكرێت.
بەمجۆرەش ئێمە تەنیا لە بەرەكانی جەنگدا و بە خوێنی پێشمەرگە و شەڕڤان بەرگریی لە بەهای كوردبوونی خۆمان ناكەین، بەڵكو هەر تاك و دامەزراوەیەك و هەر فەرمانگە و كارمەندێكیش بەو هەدادان و رێگرییەی دەیكەن تا گەندەڵیی و خراپكاری زەفەریان پێنەبات، لە ریزی ئەو تێكۆشەرانە دەژمێردرێن كە بۆ هەمان ئامانجی پێشمەرگانە تێدەكۆشن. بەم مانایەش ئێمە ئێستا پێشمەرگەیەكی كۆنكرێتییمان هەیە و رۆحێكی پێشمەرگانە. گەریلا و شەڕڤان و پێشمەرگەی ناو سەنگەرەكانمان هەیە و ئەخلاق و ئاكارێكی شەڕڤانانە و پێشمەرگانە.
ئەوە راستە كە دۆخی ئێمە دۆخی بە پیرۆزكردنی شەڕ نییە، كەس چێژ لەم شەڕە نابینێ و كەسیش خۆزگە بە بەردەوامییەكەی ناخوازێت. لەگەڵ ئەوەشدا ئێمە هەموومان بەناچاری كەوتووینەتە ناوی و شەڕ بۆتە بەڵا و لافاوێكی ناگەهان و لە هەرچوار لاوە دەورەی داوین و كاری ئێمەش بۆتە پاراستنی سنوورە دەرەكی و ناوەكییەكانی وڵات. دوژمن و خۆلەبۆسەنەر و هەلپەرستەكانیش یەكدەست و یەك روو و یەكلایەنە نین. ئەوانیش هەرچەندە هەموویان رەنگیان خۆڵەمێشییە، بەڵام هەمەڕەنگ و هەمە چەشن خۆیان دەنوێنن، هەرچەندە هەندێكیان كۆن و داخ لە دڵن، بەڵام زۆریشیان هەر هەبوون و دەمێنن، هەرچەندە هەندێكیان لە توانەوە و گیانەڵادان، بەڵام كەمیش نین ئەوانەی هەر رۆژەو بە هەر بەهانەیەك لە دەرەوە و ناوەوە هەڵدەتۆقن.
لەناو هەموو ئەم كەشوهەوایەدا، راگرتنی باڵانس و هاوسەنگی هونەرێكی مەزنە. هەم لە رووی سیاسییەوە، هەم لە رەهەندی سەربازی و هەم لە ئاستی دیپلۆماسی و هەم لە گۆشەنیگای دەروونی و كولتووریی و كۆمەڵایەتییەوە. ئەمە ساتەوەختێكە پێویستی بەوەیە گشت هێزەكانی نەتەوە (یەك ئامانجی)ی بكەنە دروشم و (پشتگیری)ی بكەنە ئاكاری كوردبوون و كوردستانیبوون. راگرتنی هاوسەنگیی لەوەها دۆخێكدا بۆیە هونەرێكی گەورەیە، چونكە لە رێگەیەوە گەورەیی نەتەوەیی خۆمان دەسەلمێنین لە كاتێكدا زۆرێك لە نەتەوە گەورەكان تەنیا وەك تەماشاكەر ماونەتەوە و لە دووبارەكردنەوەی دروشمی: (كورد شەڕی تیرۆری جیهانیی دەكات)، هیچیتر ناڵێن و ناكەن، كەچی ئەوەی لە بەرەكانی جەنگەوە شەهیدی بۆ دێتەوە هەر كوردەكانن، ئەوەی ژیانی كۆمەڵایەتی و رۆحی و شوناسی لە مەترسیدایە، هەر ئێمەین. من رێزی زۆر لەو دەوڵەت و رای گشتییەی زۆرینەی میللەتانی ئەوروپی و جیهان دەگرم كە هاوكاریی مەعنەوی و تەنانەت كردەیی كورد دەكەن، بەڵام ئەوەی بە راستی و لە مەیدانەكەدا كۆستی دەكەوێت كوردەكانن و ئەمەش لە یادەوەریی ئەواندا دەسڕدرێتەوە، بەڵام بۆ خێزانە كوردەكان درێژەیە بە ئازارێك كە لانیكەم هەشتا ساڵە لەم بەشەی كوردستاندا دەست و پەنجەی لەگەڵ نەرم دەكەن.
لەگەڵ ئەوەشدا، ئەمە بارودۆخێكی ئاوارتەیە، بەڵام هەلێكی بێنموونەشە بۆ دامەزراندنی ئەخلاقێكی بەرز كە بتوانێ تەعبیر لە رۆحی ئازادیخوازانەی كورد بكات. ئەخلاقێك بەدوور لە هەر جۆرە چێژبینینێك لە بوونە قوربانی، ئەخلاقێك بەدوور لە رەیسیزم و رقهەڵگرتن. ئەخلاقێك بەدوور لە گشتاندن و دۆست و دوژمن تێكەڵكردن، ئەخلاقی هاوسەنگی و لەدەستنەدانی زەنگینی و گەورەیی نەتەوەیی.
باڵانس، یان هاوسەنگیی دۆخێك نییە لە خۆڕا بێتە ئاراوە، دۆخێكیش نییە بە رێكەوت دروستببێت، هەروەكچۆن دۆخێكیش نییە بە دوعا و نوێژ و پاڕانەوە بەدیار كەوێت. هاوسەنگیی ئەنجامی هوشیارییە بە فۆرمێكی خەباتكردن كە تیایدا بڕێ لە هەڵپەساردنی گرژییە هەنووكەییەكان پێویستن بۆ گەیشتن بە ئاسوودەیی داهاتوو. سیاسەت و خەباتی هاوسەنگیی ئاستێكی بەرز لە هوشیاریی بەرامبەر بە داهاتوو ئاشكرا دەكات. پێویستە ئەو هێزە كۆمەڵایەتی و سیاسی و كولتوورییانە لەئارادابن كە لە نێوان خۆیاندا و بە جەختكردنەوەیان لەسەر هاوئامانجی و هاومەبەستی، بەخستنەلاوەی ناكۆكییە ناوخۆییەكان و بە گەورەتر تەماشاكردنی خواستە نەتەوەییەكان لە خواستی گرووپ و حزب و ئایدیۆلۆژیا، هاوسەنگیی بەدەست بهێنن.
بەمجۆرەش هاوسەنگیی هەر تەنیا ئاستێكی ئاسوودەیی دەروونیی تاكە كەس نییە، بەڵكو ئاستێكی هوشیاریی عەقڵیشە كە بە هۆیەوە تاكە كەسەكان و گرووپەكان لە پەیوەندییان بە یەكترەوە دروستی دەكەن، چونكە دەزانن ئەوەی لە داهاتوودا دەیانەوێت پێی بگەن، گەورەتر و بەهادارترە لەوەی بیانەوێ لە ئێستادا بەدەستی بهێنن. لەبەر ئەوە سیاسەتی هاوسەنگی هەر تەنیا دۆخێكی تایبەتی دەروونی و تاكە كەسی نییە، هێندەی ئەوەی سیاسەتێكیشە بۆ بەڕێوەبردن و راگرتنی مەودا و پەیوەندییەكان لە ئاستێكدا كە (بەردەوامی)ی لەسەر حسابی (كۆتاییهێنان) بە هەموو شتێك، نەبێتە قوربانی.
لەوە ئەچێت لە ئێستادا و هەتا داهاتوویەكی دوورتریش سیاسەتی كوردی لە ئاستی كردەیی و مۆراڵیی و دیپلۆماسی و بەڕێوەبردندا لەسەر هەموو ئاستەكانی دەسەڵات و بە لەبەرچاوگرتنی پەیوەندییە ئیقلیمی و نیودەوڵەتییەكان، پێویستی بەوە هەبێت ببێتە سیاسەتی راگرتنی هاوسەنگی و رەنگە ئەمە تاقە بژاردەیەكیش بێت لەم هەرێمەدا.
نەبوونی روونی و گەرانتی لە پەیوەندییەكانی كورد و ئەمریكا و هاوپەیمانەكانی، نەبوونی گۆڕانی بەرچاو لە عەقڵییەتی سیاسیی حكومەتە ناوچەییەكاندا بەرامبەر بە كورد و كێشەكەی و جەختكردنەوەیان لەسەر بە پاشكۆیی مانەوەیان لە چوارچێوەی حكومەتە داخراو و داپڵۆسێنەرەكانی ناوچەدا، بەزۆر و ناچاری مانەوەی هەرێم لەگەڵ عێراق و نەبوونی نەوەیەكی سیاسی لە حكومەتی عێراقیدا كە هوشیاریی بەرزیان لە ئاست مافی گەلی كوردا بیانكاتە ئازادیخواز، نەك میراتگرانی رژێمی بەعسییەكان و دەیان فاكتەری تری وەك بودجە و نەوت، ئێمەیان خستۆتە بەردەم هەڵبژاردنی سیاسەتێك كە ئەركی دروستكردنی باڵانس بێت.
ئەم سیاسەتە لەلایەكەوە، كاتێك سەركەوتن بۆ ئەم قۆناغە بەدەست دەهێنێت كە هەموو لایەنە پێكهێنەرەكانی ناو كایەی سیاسی هەرێمی كوردستان لە دەوری دامەزراوە شەرعییەكەی، كە حكومەتی هەرێمە كۆببنەوە و پشتگیریی ئەو هەنگاوانە بن كە پێكەوە دایاندەڕێژن و هەمیشەش ئەوەیان لە بیر بێت كە نایانەوێت دۆڕاو بن و هەردەمیش پێویستە بزانن كە دوژمنە فرە رەنگەكان لە كونێكەوە تەماشای ئەم وڵاتە دەكەن، ئاخۆ چۆن دەتوانن زەفەری پێبەرن. لەلایەكیتریشەوە، پێویستە ئەم سیاسەتە هەموو وزەی خۆی لە توانای بەرگریی لە ئاست دوژمنە دەرەكییەكاندا چڕ نەكاتەوە، هەموو هاوكارییەكیش هەر بۆ بەرەكانی جەنگ نەبێت. ناوەوەی كۆمەڵگەش پێویستی بە وزەی بەرگری هەیە. جەنگ لە دژی گەندەڵییەكان، نایەكسانی و نادادەوەری، جەنگ لە دژی بەفیڕۆدان و پەنادانی تاوانباران، جەنگ لەدژی بازرگانیكردنی بێ پرانسیپ، جەنگ لەدژی دەسەڵاتی رەهای تاكە بەرپرس و بازرگانیكردن بە سامانە گشتییەكانەوە، جەنگ لە دژی پیسیوونی ژینگە و جەنگ لە دژی خراپكردنی كوالیتە و جۆرایەتی ژیان و نەفس نزمكردنی هاووڵاتیان و دەیان جەنگیتر، هەموویان وزە و پلان و هێزی بەرەنگارییان دەوێت. بردنەوەی كۆتایی بە پیادەكردنی سیاسەت و ئاكاری هاوسەنگی لە دژی هەموو ئەمانە بەدەست دێت. ناكرێ بەرەكانی شەڕی دژ بە داعش پڕچەك بكەین و بەرەی هەژاریی كۆمەڵایەتی چۆڵ بكەین. ناكرێ بمانەوێ قارەمانی شەڕ لە دژی كۆنەپەرستی و نامووسشكێنی داعش بین و دۆڕاوی بەردەمی كۆنەپەرستانی ناوخۆ و داعشباوەڕان بین. حكومەتی هەرێم هەر تەنیا لەبەردەم شەڕێكی سەربازیدا نییە، بەڵكو پێویستە شەڕێكی كولتووریی و ئەخلاقییش بكات لە دژی ئەوانەی شكۆی شەڕی سەربازییمان دەشكێنن.
لەبەر ئەوە سیاسەتی هاوسەنگی لە هەمان كاتیشدا ئاستێكە لە ئاكاری سیاسی بۆ گشت هێزەكان، بۆ گێڕانەوەی گشت شكۆكان. هەروەكچۆن خەڵكیش پیشانیداوە كە هەڵگری ئەم ئاكارە بەرزەیە لەم بارودۆخەدا كە نەك تەنیا شەڕی داعش لە ئارادایە، بەڵكو شەڕی هەژاری و نەبوونی مووچە و دابەزینی ئاستی جۆرایەتی ژیانیش هەڕەشەیەكی گەورەن لەسەر مێنتاڵێتەی خەڵك. بۆیە ئەگەر هێزە سیاسییەكان بەهەمان ئامانج بۆ پەڕینەوە لەم بارودۆخە پشتگیریی یەكتر و حكومەت نەكەن، نەك هەر تەنیا دۆستەكانی دەرەوە و نەتەوەكانیتر نائومێد دەكەن لە تێڕوانینی ئیجابییانەیاندا بۆ خەباتی كوردەكان هەر لە كۆبانێوە تا جەلەولا، بەڵكو خەڵكی هەرێمیش نائومێد و مایەپووچ دەكەن كە ئەوە چەندین مانگە كۆژانەكانی جەنگ بۆیان هاتۆتە ناو ماڵەكانیانەوە.
ئەخلاقی هاوسەنگیی ئاكاری ئەو هێز و كەس و لایەنانەیە كە رێز لەم كۆژانەی خەڵك دەگرن.

* مامۆستا له به شی فه لسه فه ی زانكۆی سه ڵاحه دین