هوشیاریی نەتەوەیی، بە لەبەرچاوگرتنی چەندین هۆكاری كۆمەڵایەتی - كەلتووری و سیاسی، لە ژیانی ڕۆژانەداو هەموو كاتێك ئاشكرا و بەڕوونی دەرناكەوێ، چونكە ئەندامانی نەتەوە ئاساییانە ژیانی ڕۆژانەیان بەسەر دەبەن – كورد وەكو كورد دەژی، هەرگیز ناتوانێ عەرەبانە بژی؛ ئەگەرچی هەلومەرجە مێژوویی و سیاسییەكان چەندین توخم و ڕەگەزەكانی عەرەبیزمیان خزاندۆتە نێو ژیانی ئاسایی كوردانەوە لە كوردستانی باشوور كە زۆریان بە زەقی بەرجەستە و دیارن. هەمان شتیش سەبارەت بە ئێرانیزمی فارسی لە ڕۆژهەڵات و توركیزمیش لە باكوور، بەڵام زۆرێكیش لەم توخم و ڕەگەزانە كوردێندراون « – وەكو چۆن هەموو نەتەوەیەكی زیندوو ئەمە دەكات.
هوشیاریی نەتەوەیی دیاردەیەكی ئێتنیكی (نەتەوەیی) و كەلتوورییە؛ ئەوە هوشیاریی نەتەوەییە كە توخم و ڕەگەز و نیشانە و ماك و سنوورە ئێتنیكییەكان دیار دەكات و دەیانپارێزی، هەموو ئەمانەش دەبن بە بەشێك لە كەلتوور، كەواتە، ڕەنگدانەوە و بەرجەستەبوونیان دەبێ لە ژیانی كۆمەڵایەتیدا - سەرلەبەری ژیانی ڕۆژانەی ئێمە توندتوند پەیوەستە بە زمان، خاك، ئایین، داب و نەریتە نەتەوەییەكانمانەوە، بۆیەش ئێمە، كەواتە، كوردانە دەژین – بەڵام بەچ ئاستێك؟
ئەو ئاستەی ژیانی كۆمەڵایەتی و كەلتوورییەی كە ئێمە پێیەوە دەژین، ڕەنگە كەس لاریی نەبێت بڵێین: ئاستێكی سادەیە، هەرگیز بەرز و پێشكەوتوو نییە. ئەم ئاستە سادەیەی ژیانی ئێمەش، بێگومان، نیشانەیەكی مانادارە بۆ ئاستی هوشیاریی نەتەوەییمان كە ئەمیش بەهەمان جۆر بەرز و پێشكەوتوو نییە؛ ئەو ئاستە سادەیەش لە گەلێ بواردا دەردەكەوێ: زمان، پەروەردە و پێگەیاندن، كەسایەتی، هەڵسوكەوت و هەڵوێست (لە كاركردن و مامەڵەدا لەگەڵ یەكتر) بەرگریكردن و ڕەوانەكردن...
بەڵێ، ئێمە لەم بوارانەو گەلێكی تریشدا بە سادەیی و ئاستی هەرەنزم خۆدەنوێنین. ئەمەش ئەگەرچی پاساوی مێژوویی و كەلتووریی خۆیی هەیە، بەڵام شۆڕش و بزووتنەوە و ڕابوون و ڕاپەڕینەكانی كورد لە ماوەی سەد ساڵی ڕابردووەوە تاكو ئێستا دەبوایە ئەم پاساوە نەهێڵن - شۆڕش و بزووتنەوەو ڕاپەڕین دیاردەی ئەرێنین، بەمەبەستی گۆڕینی ڕەوشی كۆمەڵگە و نەتەوە سەرهەڵدەدەن. گۆڕین نە تەنیا لەلایەنی ماددی و ستاتووی سیاسییەوە، بەڵكو پێش ئەوە گۆڕینی لایەنی گیانی و مەعنەویی خەڵك، ئەگینا ئەمانە هەمان هەڵوێست و هەڵسوكەوتی جارانیان دەبێ، با لەڕووی ماددییەوە حاڵیان باشتر بووبێ و خاوەنی قەوارەیەكی سیاسیش بن. لایەنی ماددی و دەسكەوتی سیاسی ناچەسپێن و ناپارێزرێن، ئەگەر پێشكەوتنێكی رۆحی و مەعنەوییانەی خەڵكەكەیان لەگەڵدا نەبێ.
هوشیاریی نەتەوەیی بەشێكە، توخمێكی گرنگە لە هوشیاریی كۆمەڵایەتی و هەمیشە هەیە، بەتایبەتیش لە هەلومەرجی كێشەی نەتەوەیی و شۆڕش و جەنگدا تەواو زاڵ دەبێ بەسەر توخم و ڕەگەزەكانی تری هوشیاریی كۆمەڵایەتیدا. كەواتە، هوشیاریی نەتەوەیی تەنیا لەكاتی شۆڕش و جەنگ و ڕووبەڕووبوونەوەدا دەرناكەوێ؛ هەموو گیانلەبەرێك داكۆكی و بەرگریی لەخۆیی دەكات. بەرگریكردن هەرگیز پێوەر نییە بۆ هوشیاریی نەتەوەیی؛ خۆ ئەگەر هوشیاریی نەتەوەیی بەهێز و بەرقەرار بێت، ڕەنگدانەوەی واقیعییانەی هەبێت لە بوارەكانی ژیانی كۆمەڵایەتی و كەلتووریداو لەئاستی تاكەكان و كەسایەتییەكانیان، ئەوا ئەو كۆمەڵگەیە، ئەو نەتەوەیە، بێگومان، بە ڕادەیەكی زۆر پارێزراو دەبێت لە هەموو هەژموون و هەڕەشەیەكی سیاسی و نەتەوەیی دەرەكی. بەڵام كە دەڵێین هوشیاریی نەتەوەیی، هوشیاری (الوعی) ئاماژەیەكە بۆ مەعریفە؛ چونكە هیچ هوشیارییەك نییە بەبێ مەعریفە. چ جۆرە مەعریفەیەك، چ ئاستێكی مەعریفی، كامەیە ئەو مەعریفە زاڵ و باوەی كە ئەم هوشیارییەی ڕەخساندووە - گەلەكی، ئایینی، زانستی یان فەلسەفی ؟
كەسێك لاری لەوە نییە كە لە كۆمەڵگەی ئێمەدا مەعریفەی ئایینی زاڵ و بەرقەرارە، بۆیەش زۆربەی هەرە زۆری ئەندامانی كۆمەڵگە و نەتەوەكەمان هەڵگری مەعریفەی ئایینین، كەچی نەك هەر هەڵگر، بگرە بە ئیمانی تەواو و توندڕۆییشەوە؛ ئەمەش واتە هوشیاریی ئایینی لەپێش هەر هەموو جۆرەكانی تری هوشیارییەوەیە لە كۆمەڵگەی كوردیدا. لێرەدا، كەواتە، واقیعێكی نامۆ بە سەدەی 21، نامۆ بە چەرخی مەعریفەی زانستی و فەلسەفی لە كۆمەڵگەی ئێمەدا ئاشكرا دەبێ. بۆیەش دەبینین كە مەسەلە نەتەوەیی و كۆمەڵایەتییە چارەنووسازەكانمان پەیوەستن بەوەی تا چەند هوشیارییە ئایینییەكەمان ڕێگەیان پێدەدات (هەر بۆ نموونە فرەژنی بە پێی شەرعی ئیسلامی) و گەلێكی تریش.. لە سۆنگەی ئەمەشەوەیە كە خەڵكی ئیماندار و هێزە ئیسلامییەكان بە دوودڵی و درەنگ لە داعش هاتنەگۆ.
ئەگەر بێنینەوە یاد خۆمان، پێش داعش بۆچوونی داعشانە لەنێو خۆماندا هەبوون، ئێستاكەش هەن، زۆرجاری واش بووە كە لە بڵندگۆكانەوە بانگەشەیان بۆ كراوە و هەندێ جار كرداریشیان لەگەڵدا بووە.
هوشیاریی ئایینی واتە پێشخستنی لایەنی ئایینی بەسەر نەتەوەییەوە، ئەوەش لە كۆمەڵگەی ئێمەدا بەڕوونی دیارە، بەڕادەیەك خەڵك و لایەنی سیاسیی وا هەن كە دەستەواژەی(دینمان ئایینمان هەر كوردستان) بە كوفر و زەندەقە لەقەڵەم دەدەن! لە كاتێكدا دەبوایە هوشیاریی نەتەوەیی خەڵكی كورد(دوای ئەو هەموو شۆڕش و ڕابوونانە) لەو ئاستەدا بوایە كە هەمووان بەیەك دەنگ بڵێن: (كوردستان نەبێ دین و ئایینمان نابێ).. ئەوەش لەبەر هۆیەكی زۆر سادە - كوردستان نەبێ، كورد نابێ، كۆمەڵگە، كەلتوور و ئایینیش بوونیان نابێ؛ بۆیەش خاك (خاكی نەتەوەیی، نیشتمان ) یەكێكە لە گرنگترین مەرج و مۆركە ئێتنیكییەكانی میللەتانی جیهان.
ئەو دووەش (ئایینی و نەتەوەیی) ئەگەرچی هەردووكیان توخمی هوشیاریی كۆمەڵایەتین و دوو كۆڵەگەی بنیادیی كۆمەڵگەن، بەڵام جیاوازیشیان هەیە و زۆرجاریش جۆرێك لە ململانێیان لەنێواندا دەبێ. وەكو چۆن ئەمە لە حاڵەتی كورددا هەیە؛ مەسەلەكەش لە پێشخستنی ئەم یان ئەو دایە، لەمەشدا جۆری مەعریفەی باو لە كۆمەڵگەدا بڕیار دەدات، كە وەكو گوتمان لە كوردستاندا مەعریفەی ئایینی زاڵ و بەرقەرارە.
ئیمڕۆ مەعریفەی زانستی پێوەر و پێویستییەكی گیانییە بۆ پێشكەوتنی كۆمەڵایەتی و كەلتووریی میللەتان و هەر ئەو مەعریفەیەشە هوشیاریی نەتەوەیی بەهێز و پێشدەخا؛ كەچی لە كۆمەڵگەی ئێمەدا، بە چەندین شێوە، دەستكاریی ئەو مەعریفەیە و دەزگاكانی دەكرێن لەپێناو سوودی كەسی و تەسك: كۆمەڵایەتی (پەیوەندییەكانی خێزانی و خزمایەتی و برادەرایەتی و خێڵەتی و ناوچەگەرێتی)، كەلتووری (ئایینی و داب و نەریت)، سیاسی (دەستوەردانی حیزبی)، ئابووری (خوێندنگەو زانكۆی بەپارە، هەروەها خراپیی باری ئابووریی مامۆستا و دەزگاكانی خوێندن)- هەموو ئەمە ڕەوشێكی داهێناوە تیایدا مەعریفەی زانستی بەجارێك شێوێندراوەو بایەخی خۆیی لەدەستداوە؛ ئەمەش واتە خەڵكانێكی خاوەن بڕوانامەی بێ مەعریفەی زانستی، ئەم ڕەوشەش نە هوشاریی نەتەوەیی بەهێز دەكات و نە ئینتیماش بۆ نیشتمان و بۆ نەتەوە دروست دەكات. ڕۆشنبیر و بڕوانامەدارە ئەكادیمییەكان هەمیشە لە ڕیزی پێشەوەی خوتبەی هەینی دادەنیشن و گوێدەگرن لە كار و هەڵوێستەكانی سەحابە و خەلیفەكانی پەیامبەر – بێ ئەوەی هەست بە جیاوازیی نێوان ئەم دوو جۆر مەعریفەیە (زانستی و ئایینی) بكەن؛ ئەمانە ئەگەر نەشیڵێن، لە قووڵایی ناخیانەوە خۆزگە و حەسرەت بۆ ئەو زەمانە دەخۆن.
ئاستی مەعریفیی ئێمە ئەوەندە سادەیە كە هەمیشە هوشیاریی نەتەوەیی لەگەڵ شۆڤینیزم و ڕەگەزپەرستیدا تێكەڵ دەكەین؛ بەهێزكردنی ئەمەی یەكەم واتە ڕێزگرتن لە لایەنی نەتەوەیی و پێشخستنی توخم و مەرج و مۆركە نەتەوەییەكان، واتە كەلتوور و ناسنامە - هەموو نەتەوەكانی دنیاش ئەمە دەكەن. بەهێزكردنی هوشیاریی نەتەوەیی خەڵك بە مەعریفەی زانستی دەبێ، ئەو مەعریفەیەش ڕێگر دەبێ لە شۆڤینیزم و ڕەگەزپەرستی- مەعریفەی زانستی دژبە هەموو فیكر و ئاڕاستە و دیاردەیەكی خراپ و نەرێنییە.
لەم ڕووەوە، ئەرێ حزب و لایەنە سیاسی و نەتەوەییەكان ئاگادارن كە ئێتنۆگرافیا» زانستێكە دەربارەی نەتەوە و نەتەوەناسی، هوشیاریی نەتەوەیی و مەرج و مۆركە ئێتنیكییەكان ؟ ئەو زانستەی كە بە پێویست نەزانرا لە زانكۆ بخوێندرێ!!!
هوشیاریی نەتەوەیی لە كۆمەڵگەیەكی خاوەن كێشە و گرفتی نەتەوەیی لەمێژینە، وەكو كورد، دەبێ زاڵبێ بەسەر لایەنەكانی تری هوشیاریی كۆمەڵایەتیدا، دەبێ لە ژیانی ڕۆژانەی خەڵكدا تەواو بەرجەستە بێت؛ دیار و ئاشكرا بێت بەسەر كەلتوور و هەڵوێست و هەڵسوكەوت، گوتار و خوتبە و قسەكردن، شار و دیمەنی شار، گۆرانی و سەما و هەڵپەڕكێ – میللەتانی جیهان سەرسامن بە هەڵپەڕكێی كوردی، كەچی لە زەماوەند و ئاهەنگەكاندا ئێمە (الچوبیە) عەرەبی دەكەین؛ شەقڵاوە لە سایەی لقێكی حزبی و ئیدارەكەیدا بووە بە شارێكی عەرەبی (شەقلوجە) – ئەمە دیموكراتی نییە، ئەمە واتە نەبوونی ئاڕاستەكردن، فێرنەكردنی خۆشەویستی و ڕێزگرتن لە كەلتووری نەتەوەییە؛ چۆن ئەمە دەكرێ ؟ ئەوەی بەرپرسە لەمە با بپرسێ، فێربێ، یاخود دەسبەرداری كارەكەی بێت.