شەڕو بەرگریكردن بەرلەوەی چەمك و دەستەواژە بێت، بەها و پێوەرێكی ئینتمابوونە، بەتایبەتی لە سنووری گەنجبوونی تاك چ وەكو خۆبەخش، یان بەشداری راستەوخۆی رێكخراوبوون لە رێگەی كۆمەڵگەی مەدەنی، بۆچوونی دەروونزانی باس لە هێزێكی شاراوەی گەنج دەكات كە وەكو هێزی بە كۆمەڵایەتی بوون و ناساندنی توانایەكانی خۆی بۆ بە نیشتمان بوون دەردەكەوێت.
توێژەری كۆمەڵایەتی (ئیڤان پترۆك لاسیف) لە كتێبەكەیدا بە ناوی (رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە پێوەری ئینتمابوون) لە لاپەرە 276 دەڵێت: (75%ی بەرگریكار و شەڕڤانان لە توێژی گەنجن، بە هۆی خرۆشی هێزی دەروونی و خۆسەلماندنی كۆمەڵایەتی كاری خۆبەخشی بۆ نیشتمان دەكەن، ئەگەرچی خرۆشی و دڵسۆزی ئەوان زاڵە بەسەر شارەزایی توانای مەیدانی).
چەمكی گەنج بەهایەكی مرۆڤایەتی دەخاتە نێوەندی كۆمەڵگەوە، بۆیە هیچ شتێك نییە وەكو خودی خۆی پێناسەی گەنج و پڕۆژەكانی بكات و خۆی بناسێت، لە رووی سایكۆلۆژییەوە بەهای گەنج زیاتر لە خودناسییەوە دەست پێدەكات، چۆن لە نێوەندی گەشەی خۆی مەلە دەكات و هەستەكانی پۆلێن دەكات و سروشتی جوگرافیای خۆی پێناسە دەكات، هەست دەكات مرۆڤێكە كۆمەڵێك خەسڵەتی رەگەزی هەیە، كە هەریەكەو كارێكی تایبەتی هەیە بۆ پێگەیاندنی كەسایەتیی ئەو، لێرەدا گەنج تەمەن و قۆناغ نییە، وەكو ئەوەی خۆناسینە بە پانتایی رەهەندەكانی گەنجایەتی و مەعریفی و دەروونی و كۆمەڵایەتی بوون، كە وزەیەكی فرە ئەكتیف دەبێتە هۆی گۆڕینی سەرچاوەكانی كەلتوورێك كە رێگرە لەوەی بەدوای هێز و وزەی سروشتی ئەندامەكانی خۆی دەگەڕێت، كەلتوورێك زنجیرەیەك ئاریشە و گرفت و نەخۆشیی دەروونی دەخاتە نێو بەرنامەی كاری رۆژانەی گەنج هەر لە شەرمكردن و پەرتەوازەیی فكر و هزری و توانەوە لە نێوان داب و نەریتی خانەوادەیەكی چەقبەستوو تادەگاتە هەژموونی دەسەڵات و فەرهەنگی كۆمەڵگە، ئەمانە گەورەترین كۆسپ و تەگەرەن، نەك لەبەردەم پێشكەوتنی گەنج وەكو كاری خۆبەخشی و كاری مەدەنی، بەڵكو لەبەردەم ناسینی گەنج وەكو خۆی كە هەست بكات رەگەزی مێینە خەسڵەتێكی تایبەتی هەیە بەرامبەر خەسڵەتی ئەوی دیكە لە رەگەزی نێر، كە دەبێت ئەوە بزانین لە رووی دەروونییەوە هەمان سروشتی مرۆییبوون كۆیان دەكاتەوە لە بەردەم ئینتمابوون بۆ كارە خۆبەخشییەكان.
گەنج كەژێكی زیندووە، واتە تەواوبوونی نییە. بەپێی تەمەن و قۆناغی ژیان هەموو شتەكانی نوێ و مۆدێڕن لە بیركردنەوە و كەرەستەی ژینگە و هەوڵدان بۆ گۆڕانی بەردەوام لە خۆیدا كە گەنجە، لە سیاسەتدا هەموو پرۆسەیەكی دیموكراسی گەنجانە كە نوێبوونەوەیە، لە كۆمەڵگەدا هەموو پرۆسەیەكی بە مەدەنی كردنی گەنجە لە پەروەردەدا بۆ بەدیهێنانی داخوازییەكانی تاك و ئاسوودەبوونی بە توانا مەعریفییەكانی خۆی كە خەسڵەتی گەنجانەیە، واتە چەكی گەنج بەشێكی گرینگە لە تەواوی كۆمەڵگەو چاكسازی و رۆڵبینینی ئینتمای نیشتمانی كە شایەنی گۆڕانكاری بێت، نەك بە شێوەیەكی ئاسان كە كەسانی دیكە باسی لاوازی توانای گەنج دەكەن، بەڵكو كارێكی قورسە و دەست دەخاتە نێو فەلسەفەی كۆمەڵگە، ئەوەی دەستنیشانی ئەو فەلسەفەیە دەكات خودی فكرەیەكی بە گەنجبوونی گۆڕانكارییەكانی نێو نیشتمانە لە كاری خۆبەخشیدا، ئەگەرنا تەنیا رەنگەكان دەگۆڕێت و ناوەڕۆك وەكو خۆیەتی، بەڵام كاتێ دەسەڵات و كۆمەڵگە رەوشتی پەروەردە لە ناوەڕۆكەوە دەگۆڕن، فەلسەفەیەكی گەنجە ئەو كارە دەكات، واتە لە رووی سایكۆلۆژییەوە بەهای گەنج كۆمەڵێك ئایندەی گۆڕانكاری دەگرێتە خۆی، بۆیە ناسینی گەنج وەكو خۆی، ناسینی فاكتەرەكانی ژینگەیە وەكو خۆی بەبێ بەكارهێنانی دەمامك و وشەی بریقەدار بەرامبەر توانایەكانی گەنج، كە راستگۆیی گۆڕانكارییەكان دەسەلمێنێت.
گەنج جگە لە ناسینی سروشتی بەدەنی و عەقڵی خۆی، ناسینی كایەی كاریگەر و ورووژێنەری لە ژینگەدا بۆ ستراكتۆری كۆمەڵایەتی و كەسایەتی و مرۆڤایەتی هەیە. بەڵام دەسەڵاتی كەلتوور بەردەوام هەوڵی ئەوەی داوە ئەو گۆڕانكارییەو پێكهاتەیە ناشیرین بكات، بەوەی گوایە ئەوان دەیانەوێت دەسەڵاتی دوێنێ لە ناو ببەن و لە رەگەوە وشكیان بكەن! ئەمەش تێگەیشتنی ئەوانە، نەك بۆچوون و كاری گەنج.
هیچ كاتێك گەنج كار لەسەر ئەوە ناكات خۆی جوان بكات بە ناشیرینكردنی دەسەڵاتی دوێنێ لە كاتی بەرگریكردندا، بیر لەوەش ناكاتەوە، تەنیا ئەوە نەبێت چۆن شتە جوانەكان لە دوێنێ و ئەمڕۆ بدۆزێتەوە و جوانتر و ئەكتیڤتریان بكات لە بوارەكانی ژیاندا، بەڵام ئەوەی دوێنێ بە هیچ شێوەیەك ئامادە نییە، گوێ لە بۆچوونەكانی گەنج بگرێت و لێكحاڵیبوون دروست بكەن، ئەمەش سەرەتای تەنگژەی دەروونی لە ناخی هەردوولا دروست دەكات كە ئامادە نەبن لەسەر سفرەی نیشتمان دابنیشن. ئەم كارە بەردەوام بوو تا چووە ناخی هەموو شتەكان و لێكی جیاكردنەوە لە سەر بناغەی ئایین و نەتەوە و كەلتوور، سیاسەت و ئابووری و كۆمەڵایەتی و هاوسەرگیری و خۆشەویستی و پەروەردە و فێربوون، تەنانەت رێكخراوە مەدەنییەكانیش، هەموویان بوون بە دوو سەنگەر و دیدو بۆچوون و ماڵپەڕ كە دەرئەنجامێكی مەترسی لێكەوتەوە، ئەویش شەڕی سایكۆلۆژی بوو لە نێوان هەردوو دەسەڵاتی دوێنێ و ئەمڕۆ. شەڕ لەسەر سبەی و ئایندەیە. چونكە ئایندەی كۆمەڵگە لەسەر خێزان وەستاوەو ئایندەی خێزانیش لەسەر خودی هێز و توانای گەنج وەستاوە. بۆیە گەنج خەسڵەتێكی جیاوازی هەیە لە ئەوانی دیكە لە رووی دەروونییەوە، لە روویەكی تر لە كایەی بیركردنەوە و شارەزایی كە توانایەكی ناوەوەی هەیە، ئەو وزەیە ئەگەر هاتوو بە تەواوی بەكارهێنرا لە دروستكردنی وڵاتێكی پێشكەوتوو بەهێزترە، بەڵام بە شێوەیەكی جیاوازتر ئەو جیهانێك تێكدەشكێنێت. بەڵام ئەوەی دیكە(گەنج) جیهانێك دەگۆڕێت و جیهانێكی دیكە دروست دەكات. كە جێگەی هەمووان ببێتەوە.
لە رووی شرۆڤەی دەروونییەوە دەركەوتووە گەنج بەردەوام حەزی بە راستگۆیی و واقعبینی هەیە لە ژیاندا، بەردەوام هەوڵی ئەوە دەدات لە دەست ئەو كۆسپ و تەگەرانە رزگاری بێت، رەنگە ئەو كۆسپ و ئەگەرانە دابونەریت، یان هێزسالاری كەلتوور بێت، بەتایبەتی لەسەر رەگەزی مێ ئەو هەوڵانە دەدات وەكو سەلماندنی خودی خۆی لە بەرامبەر ئەو گرفت و كۆسپانەی ژیان، هەموو فاكتەرێك لە بەردەم گۆڕانكارییەكان دەچێتە قاڵبی كۆسپ و ئەگەرەوە، چونكە بوونی ئەو تەگەرەیە لە بەردەم گەنج و دەبێتە هۆی تێرنەبوونی پێداویستییەكانی فسیۆلۆژی و دەروونی و كۆمەڵایەتی، ئەمەش بەلایەنی خۆیدا تووشی دڵەڕاوكی بەردەوام دەبێت، كە لەوانەیە هێزی دژە نیشتمان دروست بكات.
كەسێك دڵەڕاوكێی بەردەوامی هەبوو دەچێتە كایەی ونبوونی كەسایەتی و نامۆیی خود و ئەو كارەی دەیكات پێچەوانەی ویست و داخوازیەكانیەتی، چونكە ئەو تەنیا لە قۆناغی تێركردنی پێداویستییەكانی فسیۆلۆژ و رۆژانەی خۆیەتی و ناتوانێت هەست بە دڵنەوایی و سۆز و خۆشەویستی بكات. بێبەش بوون لەو سۆز و مهرەبانییە ترسێكی بەردەوامی بۆ دروست دەكات، واتە لەگەڵی گەورە دەبێت، ئەمەش شێواندنی سروشتی گەنجایەتییەو وەكو خۆی بە چەند ئاكامێك ئەو قۆناغە كۆتایی دێت، خۆكوشتنێكی بەردەوام، یاخود هیستریای رەفتار و یان گەڕان بە دوای پەناگەی وەهمەكان و دژ وەستانی هەموو گۆڕانكارییەك دەبێت، ئەو كاتە دەبێتە بەشێك لە رمان و رووخانی هزرەكان و خودی راستەقینە، رەنگە بەشێك بێت لە زەبر و زەنگ و مافیاو كاری دیكە كە پێچەوانەی مەعریفەی ئەو سەردەمەی خۆیەتی كە تێیدا گەورە بووە. بۆیە ناتوانێت هیچ راڤەیەكی كۆمەڵایەتی و سایكۆلۆژی تەنیا بۆ یەك رەفتاری خۆی بكات، واتە ونكردنی كەسایەتی خۆی نەبێت.