یەكڕیزی ئاوات و ئامانجمان دێنێتە دی ئەوەی لە دەرەوەی یەكڕیزی بخوێنێت قەلەڕەشێكی ریسوای هەموو كوردستان دەبێت
مەحمود محەمەد*
بە هەوڵ و كۆششی هەموو لایەنەكانی بەشدار لە پرۆسەی سیاسی كوردستان و دەزگا هەڵبژێردراوەكانی هەرێمی كوردستان (سەرۆكی هەرێم و پەرلەمانی كوردستان و حكومەتی هەرێم) بە وردی و بەوپەڕی دڵسۆزییەوە و بە لەبەرچاوگرتنی هەموو رەهەندەكانی پێوەنددار بەم بابەتەوە هەنگاو دەنێن و جەماوەری كوردستانیش پاڵپشتیانن و پێشمەرگە گیان لەسەر دەستەكانی كوردستانیش لە سنوورەكانی كوردستان زەمینەخۆشكەری هێنانەدی ئاوات و ئامانجی لە مێژینەی گەلەكەیانن و ئەو كەسەش لە دەرەوەی پۆلی یەكڕیزیدا بخوێنێت، قەلەڕەشێكی ریسوای هەموو كوردستان دەبێت.
بەشێكی زۆری وڵاتانی جیهان بە وردی و بایەخەوە چاودێری رووداوەكانی عێراق دەكەن و هەندێكیشیان نیگەرانن لەوەی روویداوەو روو دەدات، هەندێكیان لە روانگەی پەرەسەندنی توندڕۆ و تیرۆریستانەوە سەیری بارودۆخەكە دەكەن و بەشێكیشیان لە روانگەی بەرژەوەندییە تایبەتیەكانیان و، ئابووری و ئایینی و مەزهەبی تا دەگاتە دەمارگیری و نەتەوەیی..
بەڵام ئەم وڵاتە بۆچی گەیشتە ئەم ئاستەی كە هەموو جۆرە نیگەرانیەكی تێدا بەدی بكرێت بۆ نەتەوەو ئایین و مەزهەبەكانی جودا جودای ناوخۆو دەرەكیش. ئەگەر بە راشكاوێتی و دوور لە دەستەواژەكانی دیپلۆماسی و پشت پەردە لەسەری بدوێین، دەبێت بڵێین، میتۆدی تۆڵەسەندنەوە، یەكتر قبوڵنەكردن، باوەڕنەبوون بە مافەكانی مرۆڤ و تێنەگەیشتن لە دیموكراسیەت یان باوەڕپێنەبوونی، جێبەجێكردنی ئەجێندای وڵاتانی دیكە لەلایەن بژاردەیەكی سیاسی و بەشدار لە پرۆسەی سیاسی هۆكارن، ئەمانەیە كە وایكرد بونیادنانەوەی عێراق بە شێوازی سەردەمیانەو دوور لە تێگەیشتن و سیاسەت و میتۆدی رابردوو لاواز ببێت لە رووی كۆمەڵایەتی و ئابووری و سیاسی لە ناوخۆو دەرەوەشدا..
دەسەڵات بەدەستان و ئۆپۆزسیۆن ئامادە نەبوون لە پێناوی ئاییندەی عێراق و گەلەكەیاندا سیاسەت بكەن، بەڵكو لە پێناوی زیاتری دەسەڵات و بچووككردنەوەی ئەوانی دیكەدا هەڵوێستیان وەرگرت و زیاتر جیاوازییەكانیان وروژاندو قەیران لە دوای قەیرانیان خوڵقاند، شیعە كە خۆی بە زۆرینە دەزانێت و دەسەڵاتی رەهای لە دەست بوو بەشێكی زۆری ناڕازی بوو، هەروەها عەرەبی سوننە نەك هەر ناڕازی بوون، بەڵكو هەستیان كرد لە پەراوێزكردنیش تێپەڕیون و هەوڵی لە ناوبردنیان دەدرێت، دەیانوت سوننەبوون خەریكە دەبێتە تاوان، كورد بەشدارییەكی چالاكانەی پێكهێنانەوەی دەوڵەتی عێراق بوو، ئارەزوومەندانە سیستمی فیدراڵی بە پەسەند زانی بۆ دەوڵەتی عێراق و زۆر كارایانە لە نووسینەوەی دەستوور و دروستكردنەوەی سوپاو دامەزراوەكانی حكومەت بەشداریی كرد، ئەمەش بەو ئومێدەی شیعەی چەندین ساڵ چەوسێنراوە لە چەوسێنراوەیەكی تری عێراق كە كوردە تێدەگات، عروبەی ئەمیان لەگەڵ ئەوی پێشوودا جیاوازەو تەجاوزی ئەو قۆناغەیان كردووەو لە چوارچێوەی دیالۆگی بەردەوام لەگەڵ لایەنەكانی بەشدار لە پرۆسەی سیاسی ئەو قەیران و گرژیانەیان تێپەڕاندووەو ئامادەن و دەسەڵات دابەش دەكەن و هەموو لایەك بە كوردیشەوە دەبنە بەشێكی سەرەكی لە بەڕێوەبردنی دەسەڵاتی عێراقی و سەركردایەتی ئەم وڵاتە فرە نەتەوەو ئایین و ئایینزایە بە هەموو لایەكەوە دەكرێت...
بەڵام ئەم سیاسەت و رەوتەی سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران و تیمەكەی، بە بیانووی بەرەنگاربوونەوەی تیرۆریستانەوە بواری زیاتری بۆ تیرۆریستان كردووەو خۆیان لە كۆمەڵێك كێشەی وڵاتانی دەوروبەر ئاڵۆزكاندو نەك پێویست نەبوو، بەڵكو بیانووی دایە دەست هەرچی هەست بە پەراوێزخستن و دژایەتی كردن بكات (جگە لە كورد) بخزێنە ناو رێكخراوە توندڕۆكان یان بوونە پاڵپشت و زەمینە خۆشكەر بۆ گەشەكردن و گەورەبوونی ئەو رێكخراوانەو تا ئاستێكی زۆر باش هەر ئەو سیاسەتەی سەرۆك وەزیرانی زۆنی سەوزی بەغدا حزبی بەعسی چالاك و زیندوو كردەوەو سیاسەتی بانێكەو دوو هەوا بۆ پلەدارەكانی بەعسی فاكتەرێكی كاریگەر بوو لە قبوڵكردنەوەی بەعس لە ناو كۆمەڵگە بەوەی بەعسی شیعە پاكەو بەعسی سوننە بۆ پاكتاوكردنەو لە راستیشدا بەعسی هەر بەعسییە، كاتێك هۆزو خەڵكی چەندین ناوچەو شارەكان هاتنە سەر شەقام و داوای چاكسازی و خزمەتگوزاری پێداچوونەوەی سیاسەتە هەڵەكانیان كرد، لە جیاتی گوێگرتن و لە رێی دیالۆگەوە جێبەجێكردنی خواستە رەواو دەستووری و یاساییەكانیان رێگەی چەك و هێرش كردنەسەرو تێوەگلاندنی سوپایان گرتەبەر(وەك چۆن لە رووداوێكی بچووكی ناوچەی خانەقین تانك و سوپای بەكارهێنا) لووتبەرزی و كینەی مەزەبی وایكرد، كۆمەڵە رێكخراوێكی تیرۆریست بخزێنە ناو مەیدانەكانەوە لەسەر حیسابی ئەو ناڕەزایەتیە خۆیان بەهێز كردو هەلی بۆ دەستی دەرەكی رەخساند، سەركردایەتی كوردستان و بە تایبەتیش بەڕێز سەرۆك بارزانی لە چەندین بۆنەدا رایگەیاندو بە باشی زانی حكومەتی عێراق بە پیر داخوازییەكانی خۆپیشاندەرانەوە بچێت و داوا رەواكانیان كە یاسایی و دەستوورین، جێبەجێ بكرێن. ئەو داواكارییانەش كە لە دەرەوەی یاساو دەستوورن، نابێت پشتگیری بكرێن. هەروەها چەندینجار وتی با لە لە پاڵ خەڵكێكەوە كە هەست بە پەراوێزخستن دەكەن و داوای مافەكانی خۆیان دەكەن رێكخراوە توندڕۆیەكان هەلەكە نەقۆزنەوە، بەڵام گوێ نەگیرا، ئەمما سەبارەت بە كورد و كوردستان، هەر لەسەرەتای دامەزراندنی دەوڵەتی عێراقەوە بە دەستی ئینگلیزەكان لە سەدەی رابردوو، لایەنی یەكەم نەتەوەیی و نیشتمانی و لایەنی دووەم دیموكراتی و سیستمی بەڕێوەبردنی عێراق بە گشتی بووە، لە رووی نەتەوەییەوە كورد لە سەرەتای ساڵانی بیستی سەدەی رابردوو راپەڕین و شۆڕشیان كردووەو قبوڵی نەكردووە وەك هاووڵاتی پلە دوو مامەڵەی لەگەڵ بكرێت و وتویەتی بەبێ رازی بوون و بەبێ ئیرادەی خۆی بە عێراقەوە لكێنراوە، ئەمەش بەو مانایە نییە بێبەش بكرێت لە هەموو ماف و ئازادییەكانی، كورد بە مافی خۆیی دەزانێت دەوڵەتی سەربەخۆی هەبێت و ئەوەش مافێكە كە رۆچۆتە ناو زەینی هەموو كوردێك و زۆربەی كورد چارەسەرییەكانی دیكەی وەك ئۆتۆنۆمی و فیدراڵی بە چارەسەری كاتیی دەزانێت، تەنیا كات لەبەرچاو دەگرن و ئەگەر عەقڵانیەت و واقیعیەت لە ناو سەركردایەتی سیاسی كوردستاندا حوكمی كردووە بە مانای وازهێنان لە مافی دەوڵەتی سەربەخۆی كوردستان نەبووە، لەوانەیە هەندێك لە سیاسییەكانی سوننەو شیعە وەها بیریان كردبێتەوە بە تێپەڕبوونی كات كورد لەسەر ئۆتۆنۆمی یان فیدراڵی رادێن و هزری دەوڵەتی سەربەخۆ بەلاوە دەنێن، ئەمان بە تەواوەتی بە باشی تێنەگەیشتون و لە حیساباتیاندا بە هەڵەدا رۆیشتون، ئەگەر سەركردایەتی سیاسی كورد لە رابردوو ئێستاش و لە دەیان ساڵەی خەبات و قوربانیدان و بە درێژایی هەموو ئەو ساڵانەی كە عێراق لە لایەن ئینگلیزەكانەوە دروست كرا هەوڵی دا لە گەلی عەرەب بگەیەنێت كە خەبات و تێكۆشانمان بە چەكداری و بە سیاسی و بە ئاشتی و بە دیالۆگ و بەوەی كە كردومانەو بەوەیش كە لەمەودا دەیكەین، لە پێناوی مافە رەواو زەوتكراوەكانماندا بووەو دەبێت و رۆژێك لە رۆژان دژ بە گەلی عەرەبی نەبووەو نابێت. چ لە عێراقدا یان لە دەرەوەی عێراقدا لە دژی عەرەب نەجەنگاوین، بەڵكو لە دژی رژێمە دیكتاتۆرە خوێنڕێژەكان بووە، چونكە لە بیركردنەوەماندا ئەوە نەبووە كە عەرەب وەك گەل و وەك رژێم بە یەكەوە دژی مافی رەوای گەلی كوردن و هەروەها چاوەڕوانیش نەبووین گەلی عەرەبی دژی دەوڵەتی سەربەخۆی كوردستان بن، هەرچەندە رژێمەكان بۆ وروژاندنی هەستی عەرەب دژ بە مافی سەربەخۆیی كوردیش بێوچان كاریان كردووە ئەم هەوڵەشیان هەندێكجار ئاكامی هەبووەو بە زیانی كورد تەواو بووە، بەهەرحاڵ بارودۆخی ئێستای عێراق بۆ هەرسێ پێكهاتەی كوردو شیعە و سوننە جیاوازی زۆری لەگەڵ ساڵانی رابردوو لە هەموو روویەكەوە هەیەو واقیعێكی نوێ لە دنیادا هەیە كە راستەوخۆ كاریگەری لەسەر تەرازووی هێز هەیە لە عێراقدا..
سیاسەتمەدارو دەسەڵاتداری باش دەبێت ئەم واقیعەی جیهانی و ناوخۆیی عێراقیش لەبەرچاوان بگرێت، ئەگینا تووشی لێكدانەوەی هەڵەو ئاڵۆز دەبێت. هەروەكو بەشێك لە سەركردەكانی دەوڵەتی یاسا كە لە حیساباتیاندا بە هەڵەدا چوون، بەڵام لەم چەند مانگەی رابردوودا پەردەی سەر فكرو لێكدانەوەكانیان هەڵدرانەوەو هەموو عێراقیان تووشی كێشە كردەوەو ئیحراجییان بۆ خۆشیان و بۆ دۆستەكانیشیان و هەتا بۆ مەرجەعە مەزهەبیەكانیش دروست كردەو. كێشەی ناوخۆیی شیعەو شیعەیان دروست كردەوەو ئەمریكای پاڵپشتیان و پارێزەریان و هێنەریان بۆ سەر حوكم ئیحراج كردەوە، ئەوەتا وەزیری دەرەوەی ئەمریكا بە مالیكی دەڵێت((بە راشكاوێتی دەمەوێت ئاماژە بدەم بە شتێك دوور لە وشەو چەمكی دیپلۆماسی، هەندێك لەو سیاسەتانەی لەژێر گوشاری رووداوەكاندا پێڕەوتان كردووە هەر لە كۆتاییەكانی ساڵی 2011وە هەست و شعووری توێژێك لە توێژەكانی كۆمەڵگەی عێراقیتان پێ وروژاند، لێرەدا مەبەستم سوننەیە چونكە هەست دەكەن و دركیان بەوە كرد كە رۆڵگێڕان و بەشداریكردنیان لە بونیادنانەوەی عێراقدا لاوازكراوەو لە بوارەكانی كۆمەڵایەتی و سیاسی و ئابوورییەوە پەراوێز خراون)) دواتر بە راشكاوانەتر پێی دەڵێت ((وەك دەزانن سەرۆك ئۆباما لە ژێر گوشارێكی توندی كۆنگرێسدایە، ئەندامانی كۆنگرێس زۆر بە روونی ئاگاداری رەفتارە تایەفەگەرییەكانن و دەزانن كە تایەفەیەك بەسەر تایەفەیەكی تردا زاڵ كراوەو فتوای هەڕەشەئامێز لە دژیان دراوەو خەڵكانی سڤیل كۆكراونەتەوە بۆ جەنگ، هەموو ئەمانەش نە لە بەرژەوەندی گەلی عێراقدایە نە لە بەرژەوەندی وڵاتانی ناوچەكەدایە)).
سەرەڕای ئەمریكا ئیحراجبوونی بۆ ئێرانی دراوسێی دروست كردووەو كە ئێران رووبەڕووی كۆمەڵێك كێشەو گرفتی جددی بۆتەوە بە سیاسەتە چەواشەكاری و ناواقیعیەكانی مالیكی و تیمەكەیەوە، ئەم ئیحراجبوونەشی بۆ دروست كردووە. هەر بۆیەش جۆن كیری بە مالیكی دەڵێت((ئێمە لە خۆڕا قسە ناكەین، بەپێی زانیاری ورد ئاگادارین دەستێوەردانی ئێرانی بەم شێوەیەی ئێستا كە هەیە پاڵمان پێوە دەنێت روو لە بژاردەی تر بكەین، چونكە ئەمە دەبێتە هۆی ئەوەی ناوچەكە بكەوێتە ناو دۆخێكی ناجێگیرەوە بەڵكو دۆخێكی پڕ لە دڵەڕاوكێ و نیگەرانییەوە)).
راستگۆ نەبوونیان لەگەڵ سەركردایەتی كورد لە پەیمان و هاوپەیمانیەتیەكانیاندا لەم چەند رۆژەی دواییدا بۆ تەواوی خەڵكی دنیا روون بۆتەوە كە چۆن رێگربوون لە جێبەجێكردنی ماددەیەكی دەستووری وەك ماددەی 140، كە راستەوخۆ پێوەندیدارە بە چارەسەركردنی كێشەگەلێكی زۆر لە عێراق و رۆڵی گرنگی دەبوو لە گێڕانەوەی متمانەو چارەسەری كێشە درێژخایەنەكان.
چۆن دەكرێت لەمەودوا متمانە بە هاوبەشێكت بكەیت كە بەردەوام ویستویەتی راستگۆ نەبێت و ژێر بە ژێری لە دژی بەرژەوەندییەكانی كوردو كوردستان كاریان كردبێت و ئێستاش زمانی هەڕەشەو گوڕەشە بەكاردەهێنن و هەر ئەم زمانەو ئەم رەفتارەیان رووداوی دڵتەزێن و ناخۆشی زۆری لێ كەوتۆتەوەو هەزاران كەس بوونەتە قوربانی..
ئەوەی لەم قۆناغە هەستیارە بۆ كوردو كوردستانیەكان گرنگە یەكڕیزی و یەك گوتارییە، كاری پێكەوەیی سوود وەرگرتن لەم بارودۆخەیە، كە ئێستا واقیعێكی نوێی خوڵقاندووە، هەرچەند تا ئێستا مالیكی و تیمەكەی ئومێدی خۆیان لەسەر لێكترازانی یەكڕیزی نێو ماڵی كوردی هەڵچنیوەو بێ خەبەر لەوەی تەریكبوونی كەس یان لایەك لە كوردستان جێگای نەماوەو رای گشتی كوردستان لە چوارچێوەی نێو ماڵی كوردستانیدا جێی ناكاتەوە، ئەگەر لێرەو لەوێش چەند دەنگێكی نەشاز دەبیسترێن ئەوە هەوڵێكی بێهودانەیە كە یان توخمی ئایینزایی لە دەمارەكانی جووڵەی پێ دەكرێت وەكو دەمارەكانی تەها جەزراوی، یان كەسانی هیچ نەكردەی خۆبەشتزان و خۆبەزلزان كە بە فریای تیمەكەی مالیكی ناكەون، یەكڕیزی نێو ماڵی كوردستانی بە وانە ئاڵۆز نابێت، بە هەوڵ و كۆششی هەموو لایەنەكانی بەشدار لە پرۆسەی سیاسی كوردستان و دەزگا هەڵبژێردراوەكانی هەرێمی كوردستان (سەرۆكی هەرێم و پەرلەمانی كوردستان و حكومەتی هەرێم) بە وردی و بەوپەڕی دڵسۆزییەوە و بە لەبەرچاوگرتنی هەموو رەهەندەكانی پێوەنددار بەم بابەتەوە هەنگاو دەنێن و جەماوەری كوردستانیش پاڵپشتیانن و پێشمەرگە گیان لەسەردەستەكانی كوردستانیش لە سنوورەكانی كوردستان زەمینەخۆشكەری هێنانەدی ئاوات و ئامانجی لە مێژینەی گەلەكەیانن و ئەو كەسەش لە دەرەوەی پۆلی یەكڕیزیدا بخوێنێت قەلەڕەشێكی ریسوای هەموو كوردستان دەبێت.
* ئەندامی مەكتەبی سیاسی و بەرپرسی دەزگای رۆشنبیری و راگەیاندنی پارتی دیموكراتی كوردستان
