راگەیاندنی دەوڵەتی كوردی گەیشتنە بە ئامانجێكی نەتەوەیی لەمێژینەی هەرە پیرۆز، بۆیەش بە قەدەر گەورەییەكەی ریسك و نەهامەتیی لەگەڵدا دەبن، ئەمجارەیان كورد پشكی خۆی دەخاتە سەر نەخشەی سیاسی و كیانی سیاسیی دەبێ.. ئەوەش بۆ هەتا هەتایێ! چونكە دەوڵەت دەمێنێ.
پێدەچێ فەرەنسا و ئیتاڵیا پشتگیریی دەوڵەتی كوردی بكەن؛ بەریتانیا دژ نابێ، بەڵام لە قسەی ئەمریكا دەرناچێت؛ رووسیا عێراقی لەدەستچووەو چارەنووسەكەی بەلاوە گرنگ نییە؛ چین پاساوێكی نییە بۆ دژبوون؛ پۆلۆنیا و نەمسا و سوید و رەنگە ئەڵمانیاش پاڵپشت دەبن، هەروەها كوێت و ئوردن و رەنگە توركیا و هیتریش...
ئەمانە هەمووی مەزەندەن! بەڵام لە سەدیی هەرچەندی راست بێ شتێكی كەم نابێ؛ لەم باوەڕەدا نیم كۆسۆڤۆ ئەوەندە گەرەنتییەی هەبووبێت.

ئەمڕۆ باشووری كوردستانی پێی ناوەتە قۆناغێكی تازەوە، قۆناغێكی دیكەی گەشەكردنی نەتەوەیی و ئابووری و سیاسی..
پێش ئەم رووداوانەی دوایی لە عێراق، هەرێمی كوردستان لە سۆنگەی ئەو تواناو هێزو ئاستی هوشیاریی نەتەوەیی و سیاسییەی، دینامیكیەتێكی بەهێزی بزاوت و گەشەو پەرەسەندنی لە زۆربەی بوارەكاندا بەدەستهێنابوو؛ پێگەو رۆڵ و چالاكییەكانی هەرێمی كوردستان لەسەر ئاستی ناوخۆو نێودەوڵەتیش دیارو بەرچاو بوون.
كاركردن لەسەر كەرتی نەوت، كوردستانی پەڕاندەوە بۆ ئەم قۆناغە.. سەركردایەتیی سیاسیی هەرێم ئەوپەڕی لێهاتوویی لەم بوارەدا نواند، ئەو «ریسكەش» لەوەوە هات كە سەركردایەتیی كورد دركیكرد كە ئیتر فیدرالیزم لە عێراق هەرەسی هێنا؛ سەنترالیزم و فیدرالیزم لە وڵاتێكدا هەرگیز پێكەوە نابن.. نەوت پێگەو ستاتوسێكی شیاو و بەرزتری بە كوردستانی باشوور بەخشی، ئەوەش بە دەوری خۆی هێزو متمانە بەخۆی لە ناوەوە بەرهەمهێنا، لەوكاتەوەی نەوتی كوردستان بەرەو بازاڕی جیهانی بەڕێكەوت، بەبێ رەزامەندیی سەنتەر، فیدرالیزمی عێراق لەگۆڕنرا، كە هەرخۆیشی لە گیانەڵادا بوو.
ئەوەش یاسایەكی سروشتییە؛ ناكرێت تۆ خاوەن نەوت و سامان بیت، بەڵام نەتوانی بەبێ ئیزن دەستی بۆ بەریت.. لە ناوچەیەكی وەك رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، بەتایبەتیش لە عێراق، كە دەستوور و یاساكان حسێبێكیان بۆ ناكرێت و هەمیشە پێشێل دەكرێن، كورد و، هەر كەسێكی تریش، هەرگیز دڵنیا نابێت لە موڵك و سامان و تەنانەت ژیانی خۆیشی. بۆیە ئەم قۆناغەی ئێستا دەبێ ستاتووسێكی سیاسیی ئاست بەرزتری لەگەڵدا بێت بۆ كوردستان – قەوارەیەك تیایدا كورد دڵنیابێت لە گیان و ماڵ و سامانی خۆی.
هێرشەكەی داعش و سوننەكان و داگیركردنی موسڵ و ناوچەكانی دیكەو هەرەسهێنانی سوپای عێراقیش گرنگیی ئاسایش و دڵنیایی ئێمەی زۆرباش سەلماند؛ هەر ئەوەش بوو كە مەسەلەی ستاتووسی كوردستانی بە ئاشكرا خستە رۆژەڤەوە. گرتنەوەی ناوچە دابڕێندراوەكانی كوردستان لەلایەن هێزەكانی پێشمەرگەوە، ئەو ماددەی 140ی كە هەرگیزاو هەرگیز جێبەجێ نەدەبوو، لەپاڵ بوون بە خاوەنی نەوتی خۆماڵی– چیتر تۆ بە عێراقەوە دەبەستێتەوە! ئەو عێراقەی كە دیار نییە چەندین دەیەی تری پێویستە تا تروسكایی دیموكراتیی تێدا بەدی بكرێت...
دەبێ ئاگاداری ئەم راستییەش بین كە ئەوەی ئەمڕۆ لە عێراق و سوریا روودەدەن، لە بنەڕەتدا، ململانێی نێوان دوو جەمسەری شیعە(ئێران) و سوننەیە(سعودیە) بەبێ رازیكردنێكی دیپلۆماسییانەی ئەم دوو وڵاتە، هیچ پڕۆژەیەكی نەتەوەیی، ئایینی- مەزەبی یان ئابووری، رەنگە، سەرنەگرێت.
هێزە عێراقییەكان، بەتایبەتیش حوكمڕانان، هەرگیز ئەم واقیعە نوێیەیان بۆ هەرس ناكرێت، كۆنترۆڵكردنی ناوچە دابڕێندراوەكانی كوردستان لەلایەن هێزەكانی پێشمەرگەوە؛ ئەمە ئاڵۆزی و ناكۆكیی توندو رەنگە پێكدادانیشی بەدوادا دێت.. بەڵام تازە پێشمەرگە پاشەكشە ناكات، مانەوەی پێشمەرگە لە زۆربەی ئەم ناوچانە رەنگە سەربگرێت، بەڵام بۆ كەركوك دەوڵەتانیش قسەیان دەبێت كشانەوە لە كەركوك دەبێ بە مەرجی توند و زامینكەری نێودەوڵەتی بێ.
لە هەلومەرجێكی گرژ و ئاڵۆزی لەم جۆرەدا، بەڕای ئێمە، سەركردایەتیی كورد دوو رێگەچارەی لەبەردەم دایە:
راگەیاندنی دەوڵەت! ئەگەر هەموو ئەو ماوەیە پشتگیریی چەند دەوڵەتێكمان بەدەسهێنابێت، ئەوا ناڕەزایەتیی دەوڵەتانی ناوچەكە و رەنگە ئەمریكاشی بەدوادا دێت؛ ئێرانی لێدەرچێ، هەموو وڵاتانی دژ بە دەوڵەتی كوردی لەو باوەڕەدام كە تەنیا كاردانەوەی سیاسییان دەبێ؛ كەچی ئێران مەترسییە گەورەكەیە، هەرچەندەش ئازەربایجانی سۆڤیەتی لەسەر سنوورەكانی ئەو سەربەخۆیی راگەیاند و ئێران مێشێكی مێوان نەبوو.
ئەمڕۆ دەوڵەتی كوردی لە ئاستی نێودەوڵەتیدا لە رۆژەڤ دایە و چیتر خەون و فیكرەیەكی نامۆ نییە؛ لە نێوخۆشدا، ئەوەش هەرە گرنگەكەیە، یەكڕایی لەسەر راگەیاندنی دەوڵەتی كوردی تەواو بەرجەستە بووە.. كەواتە ماوەتەوە بڕیارێكی چارەنووسساز.
راگەیاندنی دەوڵەتی كوردی گەیشتنە بە ئامانجێكی نەتەوەیی لەمێژینەی هەرە پیرۆز، بۆیەش بە قەدەر گەورەییەكەی ریسك و نەهامەتیی لەگەڵدا دەبن، بەڵام خۆ ئێمەی كورد راهاتووین!.. جیا لە هەموو جارانی پێشوو، ئەمجارەیان بە هوشیارییەوە و بە یەكڕاییەوە دەیكەین، قەدەر یان تێكەوتن نییە. ئەمجارەیان كورد پشكی خۆی دەخاتە سەر نەخشەی سیاسی و كیانی سیاسیی دەبێ.. ئەوەش بۆ هەتا هەتایێ! چونكە دەوڵەت دەمێنێ، تەنانەت ئەگەر هێزی دەرەكیش داگیری بكات – یەكێتی سۆڤیەت ئەفغانستانی داگیركرد، دەوڵەتەكەی لەناو نەبرد؛ ئەمریكا ڤێتنام و عێراقی داگیركردن، دەوڵەتەكانیان مانەوە.
پێدەچێ فەرەنسا و ئیتاڵیا پشتگیریی دەوڵەتی كوردی بكەن؛ بەریتانیا دژ نابێ، بەڵام لە قسەی ئەمریكا دەرناچێت؛ رووسیا عێراقی لەدەستچووەو چارەنووسەكەی بەلاوە گرنگ نییە؛ چین پاساوێكی نییە بۆ دژبوون؛ پۆلۆنیا و نەمسا و سوید و رەنگە ئەڵمانیاش پاڵپشت دەبن، هەروەها كوێت و ئوردن و رەنگە توركیا و هیتریش...
ئەمانە هەمووی مەزەندەن! بەڵام لە سەدیی هەرچەندی راست بێ شتێكی كەم نابێ؛ لەم باوەڕەدا نیم كۆسۆڤۆ ئەوەندە گەرەنتییەی هەبووبێت.
بەشی زۆری شیعەی عێراق و هەندێكی سوننەش دژ نابن؛ خۆ ناوچە دابڕێندراوەكانی كوردستان نەبوانایە، كەس لاریی نەبوو لەسەر ئەوەی سێ پارێزگاكەی كوردستان دەوڵەت رابگەیەنن.
رێگەچارەی دووەم؛ دەوڵەتی كۆنفیدراڵییە.. ئەوەش بۆ ئەوەی كورد، لە حاڵەتی راگەیاندنی دەوڵەتی سەربەخۆ، وەكو تۆماس فرێدمان دەڵێ، نەبێت بە دورگەیەكی دەورەدراو بە ئاگر – ئەمە لە رەوشی ئێستای ناوچەكەدا گونجاترین هەڵبژاردەیە. بەڵام كۆنفیدڕاڵی لەگەڵ كێ؟
تاكە كاندیتی چاوەڕوانكراو بۆ كۆنفیدڕاڵی لەگەڵ كوردستان توركیایە، ئەوەش هەرنەبێ لەبەر ئەو گرێبەستە نەوتییانەی لەگەڵیدا مۆركراون و گوایە بۆ ماوەی 25 ساڵ – با ئەو ماوەیە لە یەكێتییەكی كۆنفیدڕاڵیدا بین و دەشی درێژبكرێتەوە. لەو باوەڕەداین كە توركیا ئەم پرۆژەیە رەت ناكاتەوە، بگرە چاویشی تێبڕیوە و رەنگە بەگوێشیدا چرپاندبین. روون و ئاشكرایە كەركوك و ویلایەتی موسڵ خەونی لەمێژینەی توركیایە، ئێستاكە نەوتیشی هاتۆتەسەرو دواتر گازیشی دەبێ.. بۆیە رەنگە ئاوی لێ نەخواتەوە.
لەگەڵ ئەوەشدا، ئەم هەڵبژاردەیە بێ گرفت و ریسك و نەهامەتی نابێ. جارێ تاچەند توركیا سەربەخۆییمان پێ رەوا دەبینێت؛ ئینجاش كێشەكانی لەگەڵ كوردی باكوور؛ تاچەند ئامادەیە بەرەنگاری ناڕەزاییەكانی جیهانی سوننە ببێتەوە؛ هەروەها مەسەلەی كەركوك و توركمان؛ پێوەندییەكانی ئێمە و كوردانی باكوور چ فۆڕمێك وەردەگرن و...
كەچی باشووری كوردستانی بەپەلە پێویستی بە پاراستنە لە ئاگرەكانی دەوروبەری.. ریسك لە هەموو هەڵویستێكدایە، تەنانەت هیچ نەكردنیش ریسكی خۆیی هەیە.