عیراق لەبەردەم ئەزموونێكی مێژوویی گرنگدایە، دەبێ پرۆسەی سیاسی تێدا دیموكراتیانە بێ و بۆ پاراستنی بەرژەوەندی هەمووان بێ یان دووچاری تەنگژەیەكی سیاسی ببێت كە تیایدا پرۆسەی سیاسی ئەوەندە لاواز و نەخۆش دەبێت كە نەتوانرێ چارەسەر بكرێن، بەداخەوە دەبینین حكومەتی ئێستای عیراق بە تایبەتیش سەرۆك وەزیرانی عیراق، دەوڵەتی عیراق بەرەو ئەو تەنگژەیە دەبات.
دیارە دوا پێشهاتیش دامەزراندنی فەرماندەیی ئۆپەراسیۆنی دیجلەو لەشكركێشیە بێ پاساوو نادەستووریەكەی بۆ سەر كەركوك و ناوچە دابڕاوەكان بوو كە بەڕای ئێمە گەمەیەكی سیاسی و سەربازییەو دەبێت بەهەر شێوەیەك بێت حكومەتی ئیتیحادی لێی پاشگەزبێتەوە. ماوەی دوو ساڵ دەبێت حكومەتی بەڕێز نوری مالكی لەبری ئاوڕدانەوە لەژیان و گوزەرانی هاووڵاتیان و دابینكردنی سەقامگیری ئەمنی و نەهێشتنی كێشەی كارەبا و خزمەتگوزارییە سەرەتاییەكان و هەنگاونان بەرەو ئاوەدانكردنەوەو گەشەپێدانی عیراقی فیدراڵ و دیموكرات..
خەریكی پڕ چەككردنی سوپاو گرتنەدەستی جومگەكانی دەسەڵاتە بەرێگەی نادەستووری، كە ئەمە دووبارەبوونەوەی مێژووییەكە گەلانی عیراق ئازارو مەینەتی زۆریان پێوە بینی و ئەوانەش كە بەو شێوەیە ڕەفتاریان كرد كەوتنە بارێك كە كەس ئیرەییان پێ نابات.
ئەوەی لێرە بەدی دەكرێت، كە بەڕێز مالیكی بەپێچەوانەی رەوڕەوەی مێژوویی گەلانی عیراق و گەلی كوردستان مامەڵە دەكات، ئەگەر مامەڵەی كوردستانیەكان لەسەر تێپەڕاندنی قۆناغی شۆرش و دیالۆگی سیاسی و چوونە ناو دەستوور و یاسا بێت، ئەوا مالیكی پێچەوانەی ئەو هاوكێشەیە پێشێلكاری دەستووری و شەڕی سیاسەت و چوونە ناو شەڕێكی راستەقینەی هەڵبژاردووە، كەواتە بە بۆچوونی ئەو كورد بگەڕێتەوە چوار گۆشەی یەكەم، بەڵام خەیاڵی خاوە، دیدی (روئیا) كورد لەسەر جێبەجێ كردن و جێبەجێ نەكردنی دەستوورە، واتە ئەگەر هاتوو دەستوور پێشێلكرا ئەوا كورد بەپێی مافی خۆی، بڕیار لەسەر مافی چارەی خۆنووسینی خۆی دەدات.
واتە دەكرێ بڵێین هەموومان دەگەڕێینەوە بۆ جێبەجێ كردنی ئامانجی پەیامەكەی ڕێزدار سەرۆكی هەرێمی كوردستان كە لە نەورۆزدا ڕای گەیاند.
ڕێزدارسەرۆك مسعود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان بەپێی ئەو شارەزایی و ئەزموونە زۆرەی لەژیانی سیاسی هەیەتی، هەر زوو دركی بەو راستیانە كردو زۆر راشكاوانە لەپەیامی نەورۆزدا گەلی كوردستان و گشت عیراقی لەمەترسی هەنگاونان بەرەو ئەو ئاقارە ترسناكە ئاگەدار كردەوە.
حكومەتێك پێوەرەكانی ئەوە بێ كە تا چەند دژی كورد بێت، دەنگی زیاتر بەدەست دێنێت، مانەوەی هەرێمی كوردستان لەناو ئەو عیراقەدا چ مانایەكی دەبێت؟ عیراق لەكوێی دیموكراسیەت و مافی مرۆڤ دەبێت، برایەتی كورد و عەرەب و هاوبەشی راستەقینەی دەسەڵات چ چارەنووسێكیان دەبێت.
ئەگەر كێشە لەعیراق دا هەمیشە سیستمی دەسەڵات و پێشێلكردنی مافی گشتی و نەتەوەكان بووبێت وابڕیار بوو بۆ تاهەتایە بۆ پاراستنی یەكێتی خاكی عیراق ئەم كێشانە بنبڕ بكرێت كە گەلی كوردیش بۆ دامەزراندنی عیراقی نوێ هەوڵی زۆری دا..
نەك هەر ئەوە كورد هەلی زۆری لەبەردەم بوو، پێش ڕووخاندنی رژێم خاوەنی كیانێكی نیمچە سەربەخۆ بوو لەكاتی ڕووخانی رژێم بەهێزی پێشمەرگە زۆربەی ناوچە دابڕێندراوەكانی ئازاد كرد، لەدوای ڕووخانی رژێمیش بەئیرادەی خۆی هەرێمی كوردستانی لەگەڵ پارچەكانی تری عیراق یەك پێگرتەوە لەچوارچێوەی دەستووری هەمیشەیی عیراق، لەعیراقێكی فیدرالی دیموكراتی فرەیی دا.
عیراق لەبەردەم ئەزموونێكی مێژوویی گرنگدایە، دەبێ پرۆسەی سیاسی تێدا دیموكراتیانە بێ و بۆ پاراستنی بەرژەوەندی هەمووان بێ یان دووچاری تەنگژەیەكی سیاسی ببێت كە تیایدا پرۆسەی سیاسی ئەوەندە لاواز و نەخۆش دەبێت كە نەتوانرێ چارەسەر بكرێن، بەداخەوە دەبینین حكومەتی ئێستای عیراق بە تایبەتیش سەرۆك وەزیرانی عیراق، دەوڵەتی عیراق بەرەو ئەو تەنگژەیە دەبات.
دیارە دوا پێشهاتیش دامەزراندنی فەرماندەیی ئۆپەراسیۆنی دیجلەو لەشكركێشیە بێ پاساوو نادەستووریەكەی بۆ سەر كەركوك و ناوچە دابڕاوەكان بوو كە بەڕای ئێمە گەمەیەكی سیاسی و سەربازییەو دەبێت بەهەر شێوەیەك بێت حكومەتی ئیتیحادی لێی پاشگەزبێتەوە.
چونكەدامەزراندنی ئەو ئۆپەراسیۆنە سەربازییە كارێكی نایاسایی ونادەستوورییەو بۆتە مایەی نیگەرانی سەرجەم پێكهاتەكانی گەلانی عیراق و هەرێمی كوردستان وهێزە دیموكراتخوازەكان و رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی، هەروەها لە دەسەڵاتی سەرۆك وەزیرانی عیراق نییە هێزی ئاسایشی ناوخۆی هیچ ناوچەیەك بخاتە ژێر فەرماندەیی دەسەڵاتێكی سەربازی كە ئەمە تێكدانی سیستەمی ئیداریی و ڕەوشی ناوچە جێناكۆكەكانەو بەكارهێنانی هێزی سەربازی وەك شێوازێك و كارتێكی فشار بۆ چارەسەری سیاسی، پێچەوانەی خودی مادەی 140 ی دەستوری هەمیشەیی عیراقە كە یەك لەهەنگاوەكانی ئاساییكردنەوەی بارودۆخەكەیە نەك پشێوی نانەوەو راگەیاندنی باری نائارامی لەكاتێكدا بوونی هێزی پێشمەرگە لەو ناوچانە شەرعی و قانوونیە چونكە ئەو هێزانە لەپرۆسەی ئازادی عیراق بەشێوەیەكی كاریگەر بەشدارییان لە رزگاركردنی ئەو ناوچانە لە چنگی دیكتاتۆریەت كرد، تاوەكو چارەنووسی ناوچە جێناكۆكەكانیش بەئەنجامدانی ریفراندۆم یەكلانەبێتەوە، هێزی پێشمەرگە ئەركی خۆیانە لەوێ بمێننەوەو بیپارێزن..
ئەمە بێجگە لەوەی فەرماندەی گشتی هێزە چەكدارەكان شكستی بە هەنگاوی یەكەمی گفتوگۆكان هێنا. بەڕێز مالیكی بە چ حەقێك ئەو هەموو دەسەڵاتەی بەخۆی داوە، كێ پێی داوە؟ چۆن بەبێ هەماهەنگی و گوێدانە دەستوورو یاسا دەتوانێت هێز جووڵە پێ بكات و چۆن دەتوانێ سەركردە كۆنە بەعسیەكان بگەڕێنێتەوەو سەركردایەتی كردنی سوپای عیراقیان پێ بسپێرێ، لەكاتێكدا كورد ئەم مێژووە پڕ لەجینۆسایدەی هێشتا خوێنی لێ دەچۆرێ..
چۆن دەتوانن ئەم برینە قووڵە بكولێننەوە، چاوەڕوانی چ جۆرە كاردانەوەیەك لەكورد دەكەن، ئایا ئەم هەنگاوەیان هەموو عیراق ناخاتە مەترسییەوە؟ كورد دەرفەتی زۆری بەدەستە ئەگەر بەڕێز مالیكی دەستبەرداری سیاسەتی دوژمنكارانەی خۆی نەبێت، كورد ئەزموونێكی دوورودرێژی هەیە لەكاری سیاسی ئەزموونێكی خۆبەخشی هەیە لەكاری فیداكاری ئەزموونێكی دیاری هەیە لەدیالۆگ و ئاشتی، پێمان وایە كێشەكانی عیراق بەهێز چارەسەر نابن و دەستوورێكمان هەیە، پێویستە بەپێی ئەو كێشەكان چارەسەر بكەین.
كۆبوونەوەكانی ئەم دواییەی ڕێزدار سەرۆكی هەرێم لەگەڵ سەرجەم لایەنەكانی سیاسی و نەتەوەیی هەرێمی كوردستان پەیامێكی گرنگن و وەڵامێكی پڕ بە پێستی ئەو بارودۆخەن، كە تێیدا یەكهەڵوێستی كوردستانیەكان خاڵی درەوشاوەی ئەو كۆبوونەوانە بوو كە یەكدەنگی و یەكهەڵویستی لایەنە سیاسیەكان لەپەرلەمانی كوردستان و ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق و رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی و سەرجەم چین و توێژەكانی جەماوەری كوردستان پشتگیریان لەم هەڵوێستە كرد، جێگەی خۆیەتی پشتگیری هەمووان بۆ هێزی پێشمەرگەی كوردستان و ئامادەیی هەموو لایەك وەك پێشمەرگە بۆ رووبەڕووبونەوەو بەرگری لە هەرێمی كوردستان بەرز بنرخێنین، ئەمە لەكاتێكدا لایەنێكی تری پەیامی كۆبوونەوەكە ئەوەیە ئەو فەرماندەییە هەڵبوەشێتەوەو چارەسەرێكی بنەڕەتی كێشەكان بەشێوەیەكی ئاشتیانە و لەسەر مێزی گفتوگۆ بكرێت.
دڵنیاین گەلانی عیراق چیتر قبوڵ ناكەن هیچ حزب و كەسایەتیەكی سیاسی دەسەڵات پاوان بكات و بۆ بەرژەوەندی خۆی بەكاری بهێنێ، بۆیە دەبێ حكومەتی فیدرال مەنتیقی گفتوگۆ و دانوستان بەسەر لەشكركێشی و خۆ پڕچەككردن زاڵ بكات و سامانی عیراقیش لەپێناو بەرقەراركردنی ئەمن و ئاسایش و چارەسەركردنی زامی عیراقیەكان و دابینكردنی خزمەتگوزرایەكان بەكاربهێنێ، نە وەك بەرەو شەڕێكی نەخوازراومان ببات و لەبیریشمان نەچێت ڕژێمەكانی عیراق بە درێژایی مێژوو سەرچاوەی هەڕەشە بوون بۆ هاووڵاتیان و نەتەوەكانی عیراق و وڵاتە دراوسێكانی، بەم دواییەش بەڕێز مالیكی لەگەڵ هەموو سەركردە سیاسیەكانی عیراق رووبەڕوو بۆتەوە هەر لە سوننەو كوردو بگرە شیعەكانیش، بۆیە لەحاڵەتێك كە هەموو هەوڵەكان بۆ گفتوگۆ هەرەسی هێنا ئەوا بێگومان گەلی كوردستان دوا قسەی خۆی لەبارەوە دەكات و دوا هەڵوێستی خۆی لەهەمبەر كەركوك و ناوچە جێناكۆكەكان ڕادەگەیەنێت.

دكتۆر حەسەن محەمەد سوورە
جێگری سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان