)مستەفا بارزانی( لە دیدی مێژووەوە
بە پێ زانستی مێژوو هەر نەتەو و گەل و كۆمەڵێك لە قۆناغێكی دیاریكراودا خاوەنی كەسایەتییەكی گەورەیی خۆیەتی. ئەو كەسایەتییەش لەلایەك سەردەمەكە و لە لایەكی دی بوون خۆی دروستی كردووە. ئەوەش بەو بوونی كۆمەڵێك خەسڵەت و كەسایەتییەكی وەها، كە ئەگەر بوونی نەبێت ئەستەمە دروست ببێت. لەو خەسڵەتانەش (ئازایەتی و بووێری و لێهاتوویی و خۆنەویستی و بەخشندەیی و لێبوردەیی)یە. بە هەموو ئەوانەش كەسایەتییەك دروست دەكات، كە دەكرێت نازناوی (كاریزما)ی بەسەردا ببرێت، چونكە خەسڵەتەكانی كاریزمابوونی تێدا كۆبۆتەوە و ئەو خەسڵەتانەش لە هەموو تاكێكدا كۆنابێتەوە، تەنیا لە چەند كەسانێكی زۆر كەمدا نەبێت. هەر وەك ئەوەی لە سەدەی بیستەمدا (مەهاتما گاندی) بۆ هیندییەكان و (جنڕال دیگۆل) بۆ فەڕەنسییەكان و (ماوتسی یۆنگ) بۆ چینییەكان و (ڤلادیمیر ئیلیچ لینین) بۆ بەلشەویەكییەكانی ڕووسیا بووە كاریزمای سەدەی بیستەمی نەتەوە و گەل و وڵاتی خۆیان.
لە پەراوێزی وەها ڕاستییەكدا دەبێت بگەینە ئەوەی، كە (مستەفا بارزانی)ش وەك كاریزمای سەدەی بیستەمی كورد قبوڵ بكرێت. دیارە ئەوەش لەبەر ئەوە نا، كە لە (بنەماڵەی بارزانی)یە یان لانی كەم لە ڕۆژگاری ئیمڕۆماندا باوكی سەرۆكی هەرێمی كوردستان (مەسعود بارزانی) بووە. یان بەوەی بۆ ماوەی (33) ساڵ واتە لە نێوان ساڵانی (1946-1979ز) سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان بووە، كە لە ساتە وەختی ئێستادا دامەزرێنەری ئەو پارتە و پارتێكی دەسەڵاتداری هەرێمی كوردستانە، بەڵكو بە چەندین پێوەری زانستی. دیارە خۆ ئەگەر كەسێك لێرە یان لەوێ پرسیار لەوە بكات، كە خۆ كەسانی وەك (شێخ مەحموودی نەمر) و (سمكۆی شوكاك) و (شێخ سەعیدی پیران) و (ئیحسان نوری پاشا) و (پێشەوا قازی موحەممەد) لە (مستەفا بارزانی) لە پێشتر و گەورەتر بوون، ئەوە بەو مانایە نییە، كە (كاریزمابوونی مستەفا بارزانی) لە گەورەیی ئەوان كەم بكاتەوە. بۆ سەلماندنی ئەو ڕایانەشمان ئەم بەڵگانە دەكەینە پێوەر:
ژیان و خەباتی (مستەفا بارزانی):- ئەو لە (14ی ئازاری1903ز) لە گوندی (بارزان) لەدایكبووە و لە (1ی ئازاری1979ز) لە نەخۆشخانەی (جۆرج واشنتۆن) لە شاری (واشنتۆن)ی پایتەختی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا و لە تاڕاوگە و دوای ململانێیەكی سەخت لەگەڵ نەخۆشییەكی كوشندە كۆچی دوایی كرد. لە نێوان ساڵانی (1903-1979ز) یەكێك بوو لە دیارترین سەركردە و قارەمانەكانی بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی نەتەوەی كورد. ئەو پێناسەیەش لە (76) ساڵی تەمەنییەوە سەرچاوەی گرت. بەوەی لە نێوان ساڵانی (1932-1933ز) سەركردەی شۆڕشی بارزانی یەكەمی كرد. لە نێوان ساڵانی (1943-1945ز)ش سەركردایەتی شۆڕشی دووەمی بارزانی كرد. دواتر بۆ ماوەی (یانزە) مانگ بەشدارییەكی كاریگەری لە كۆماری دیموكراتی كوردستاندا كرد، بەوەی لەلایەك پلەی جنڕاڵی پێدرا و لەلایەكی دیكە كرایە سەرۆكی تەواوی هێزەكانی بارزانی لە كۆمار، كە بە (1500) پێشمەرگە و فەرماندە مەزندە كرابوون. واتە فەرماندەیی گەورەترین هێزی چەكداری كۆمار بوو. كاتێكیش كۆمار لە (17ی كانوونی یەكەمی1946ز) شكستی خوارد، سەركردایەتی (500) بارزانی بۆ وڵاتی یەكێتی سۆڤیەت كرد. لە كاتی بەجێهێشتنی كۆماری كوردستانیش و دەستپێكردنی ڕێڕەوە مێژووییەكە لە (22ی مایسی1947ز) تا ئەو كاتەی لە (18ی حوزەیرانی1947ز) لە ڕووباری ئاراس بە خۆی و هاوڕێكانیەوە پەڕینەوە (پێنج) جار زۆر بە سەختی سوپای ئێرانی تێكشكاند. لە شەڕی یەكەمدا لە (نەڵوس) و لە (5ی ئازاری1947ز) و لە شەڕی دووەمدا لە (گۆجار) لە (13ی ئازاری1947ز) و لە شەڕی سێیەمیشدا لە نێوان (نەغدە-شنۆ) لە (18ی ئازاری1947ز) و لە شەڕی چوارەمیشدا لە (قاڕنە) لە (24ی ئازاری1947ز) و لە دوا شەڕیشدا لە (هەلەج) لە (25ی ئازاری 1947ز) زۆر بە سەختی سووپای دەوڵەتی شاهەنشاهی تێكشكاند(1). بەوەش لەلایەك سەلماندی، كە ئەو بە خۆی و هێزەكەیەوە زۆر لە سووپای دەوڵەتی شاهەنشاهی بەهێزترن. لەلایەكی دیكەوە ئەوەشی سەلماند، كە لە نێو سەرپای سەركردەكانی كۆماردا لە هەموویان بووێرتر و قارەمانترە. هەر ئەوەش دەرخەری بەهێزی كۆماری كوردستانیش بوو، بەوەی سەرۆك كۆمار و وەزیری جەنگەكەی چوونە بەر پەتی سێدارەی دوژمن و ئەویش وەك سەركردەیەكی كۆمار قارەمانانە ڕووبەڕووی سوپای دوژمنی كۆمار وەستا.
دوای شكستی كۆماریش بۆ ماوەی (14) ساڵ سەركردایەتی شۆڕشی لە مێژووی هاوچەرخی كورد كرد، كە یەك سەركردە و یەك پارتی سیاسی و یەك باوەڕی سیاسی كۆی بكاتەوە و بەڕێوەی ببات. بەمەش ئەو سەركردەیە بۆ ماوەی (21) ساڵ و لە چوار قۆناغی ژیان و خەباتی سەركردایەتی شۆڕشی باشووری كوردستان و هاوكاری كۆماری كوردستانی كرد. بەم پێوەرەش هیچ سەركردەیەكی تر لەگەڵ مەزنی و گەورەیی خەبات و كەسایەتیان هێندەی (مستەفا بارزانی) لە شەڕ و ململانێ و شۆڕش و خەباتدا نەبوون.
كەسایەتی مستەفا بارزانی:- لە مێژووی نەتەوەكەماندا چەندین سەركردەی گەورە و دیار هەڵكەوتوون، كە هەریەك لەوان نموونەیەكی جوامێری و قارەمانییەتی و هەڵوەستە لەسەر كردنە. لەم نێوەندەشدا (مستەفا بارزانی) بە یەكێك لە دیارترین سەركردە و ئەو كەسایەتیانەی مێژووی نەتەوەكەمان بوو، كە لە چەند لایەنێكەوە كەم وێنە بوون. كەسایەتی ئەو سەركردەیە وای لە ڕۆژنامەنووسێكی ئەمریكی بە ناوی (دانا ئادەمز شمیت) كرد، تا سەبارەت بەم سەركردەیە بگاتە ئەوەی، كە پێی وابێت‘‘ئەگەر بارزانی لە شانۆ سیاسی كوردستان نەمێنێت، ئەستەمە بتوانین جوڵانەوەی نیشتمانی كورد بە یەكپارچەیی و بەهێز و پتەو ببینین. ئەو پیاوێكە كورد هەرگیز ناتوانیت دەستبەرداری ببێت’’(2). ڕاستییەكەشی هەر وا دەرچوو، بەوەی دوای شكستی شۆڕشی ئەیلول لە (ئازاری1975ز) و نەمانی ئەو لە سەر شانۆی سیاسی، بزووتنەوەی نەتەوەیی و شۆڕشی باشووری كوردستان دووچاری پەرتەوازەیی و شەڕێكی ناوخۆیی درێژخایەن بوو، كە نزیكەی (12) ساڵ واتە لە نێوان ساڵانی (1976-1988ز) خایاند.
لەلایەكی دیكەوە كاتێك لە (16ی حوزیرانی1972ز)دا لە لایەن سەرۆكی دەزگای موخابەراتی عێراق (نازم گوزار) چەند بۆمبێكی چێندراو و بەهۆی چەند مامۆستایەكی ئایینییەوە بە ڕووكارێكی ئاشتی نێردرایە بارەگای بارزانی لە (حاجی عۆمەران)، تا (مستەفا بارزانی) پێ تیرۆر بكەن، بەڵام لەگەڵ ئەوەی بۆمبەكان تەقینەوە و هەموو مامۆستا ئایینییە نێردراوەكانیش كوژران، خۆشبەختانە بارزانی ڕزگاری بوو. ئەمەو كاتێكیش هەمان نەخشە و هەمان ڕووداو لە (29ی ئەیلولی1972ز)دا دووبارە كرایەوە و ئەمجارەشیان هەر ڕزگاری بوو، بەڵام بۆ هیچ یەك لەو ڕووداوانە كاردانەوەی نەنواند. واتە بە كردەیەكی تیرۆری تر وەڵامی دەسەڵاتدارانی عێراق و ڕژێمی بەعسی نەدایەوە. لەكاتێكدا زۆر باش دەیتوانی ئەو كارە بكات و تێدا سەركەوتوو بێت. هەر ئەوەش وای لە ڕۆژنامەنووسێكی كوردی ڕووسیا بە ناوی (پاڤێ نازێ) كرد، تا لەو بارەوە بگاتە ئەوەی، كە ‘‘بارزانی دژی بەكارهێنانی هەموو جۆرە تیرۆر و تۆقاندێك بوو بۆ لێدانی دوژمنەكانی كورد، لەكاتێكدا دەوڵەتە زلهێزەكان لە هەر كاتێك پێویستیان بووبێت پیادەیان كرد. لەگەڵ ئەوەشدا بارزانی ئەو ڕاستییەی زۆر باش دەزانی، بەڵام هەرگیز لە ژیانیدا پیادەی نەكرد و بەكاری نەهێنا’’(3). ئەمەو (لازاریف)یشی وەك كوردناسێك لە بارەی ئەو كەسایەتییەوە گەیاندە ئەوەی، كە ‘‘بارزانی كەسایەتییەكی نێوەند و دیاری سیاسی و سەربازی بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی بوو نەك هەر لای كورد، بەڵكو لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاستیشدا بێ وێنە بوو’’(4).
لە پەراوێزی ئەو ڕاستیانە و دوای (109) ساڵ لە هاتە دونیایی، ئەوە بە بیر هاونەتەوە و هاونیشتمانییەكانمان بهێنینەوە، كە بڵێین: ئەگەر ئێمەی كوردیش وەك دەیان نەتەوە و گەلی تر خاوەنی سەركردەیەكی وەك (مستەفا بارزانی نەمر) بین، ئێدەی بۆ لە سەركردەیەكی تر بگەڕێن، تا وەك سەركردەی خۆمان پێناسەی بكەین؟ یان ئەگەر ئەو بە درێژایی (76) ساڵ تەمەنی بۆ كورد و بۆ كوردستان ژیابێت، ئێدەی بۆ تەمەن و خەبات و ژیانی ئەو بە هی خۆمان نەزانین، بۆیە لام وایە هەڵەیەكی گەورەمان كردووە و هەڵەیەكی گەورە دەكەین، ئەو سەركردەیە تەنیا بە سەرۆك و سەركردەی (پارتی دیموكراتی كوردستان) بزانین، چونكە ئەو بۆ ئەوە خەباتی نەكرد، تا سەركردایەتی پارتێكی وەها بكات. ئەمەو بۆ ئەوە خەباتی نەكرد، تا بنەماڵەكەی (بارزانی) بگەیەنێتە لوتكەی دەسەڵات، بەڵكو بۆ ئەوە خەباتی كرد، تا كوردستانێكی یەكگرتوو و بەهێز و گەورە بۆ داهاتووی نەتەوەكەی بەجێ بهێڵێت. ئەوەش ئەو (مستەفا بارزانی)یە ڕاستەقینە بوو، كە لە (14 ئازاری1903ز) لەدایكبوو وە لە (1ی ئازاری1979ز) كۆچی دوایی كرد.


سەرچاوە:
1- بۆ ئەم مەبەستە بڕوانە: (مسعود البارزانی: البارزاني و الحركة التحرریة الكردیة-ثورة بارزان (1945-1958م)، الطبعة الاولی، كردستان، 1987م)
2- دانا ئادامز شمیدت: سەفەرێك بۆ ناو پیاوە ئازاكانی كوردستان، وەڕگێڕانی: ئەبوبەكر ساڵح ئیسماعیل، چاپی یەكەم، لە بڵاوكراوەكانی دەزگای موكریانی- هەولێر، هەرێمی كوردستانی عێراق، عێراق، 2008ز، ل486.
3- لازاریف، م.س و الاخرون: البارزانی شهادة و تاریخ، ترجمە: د.پاڤێ نازی و د.عبدی حاجی، الطبعة الاولی، من منشورات مركز سپیریز الطبعة و للنشر-دهوك، اقلیم كوردستان العراق- العراق، 2005م، ص13.
4- لازاریف و الاخرون: س.پ، ل113.