هاوتەریب لەگەڵ پەرەسەندنی دۆخی جیهانگیری، بزووتنەوەیەكی دینی فیندامینتالیزم لە زۆر جێگا سەریهەڵداوە، كە قەناعەت بەو جۆرە گۆڕانە كە بە پلەی یەكەم ژن لێی سوودمەند دەبێت ناكات و رەتیدەكاتەوە، تەنانەت قەناعەت بەهیچ گۆڕانێك لەدەرەوەی بیری دینی ناكات و، دژ بە هەموو چاكسازیەكیش لەناو بیری دینیدا دەوەستێتەوە. ئەو رۆحە فێندامێنتالیزمەی كە تەواو لە ئێستادا بەقەدەر ویستی گۆڕان توندوتیژە. هەموو دەنگێك بۆ گۆڕان بەرانبەری دەنگێك هەیە رەتی دەكاتەوە، هەر ئەو توندڕەوییە دینیەیە كە ئەو زیادڕەویە عیلمانی و كرانەوە بێ سەروبەر و بێ سنوورەی لێكەوتۆتەوە، ئەمەش كە بەتەنیا چاكسازیەكی سەرتاسەر لەهەموو كایە كۆمەڵایەتیەكاندا بەتایبەت لە دیندا چارەسەری هەردوو حاڵەتەكە دەكات. چونكە تا شەپۆلی دینی توندبێتەوە، شەپۆلی دژە دین توندتر كاردانەوەی دژ ئەنوێنێت. بەو پێیەشی كە زۆربەی زۆری ویستەكانی گۆڕان لەسەر بنەمای كاردانەوە بینادەبن، لەبەرانبەریشیدا رەتكردنەوەكەش بەهەمان شێوە هێزی بەرانبەر بە كاردانەوە وەڵام دەداتەوە. ئەمەش شتێكە بەپێی لۆجیك لێكدانەوەكەی ئەوەیە كەئەو هەموو گۆڕانكاریە گەورانەی شۆڕشی تەكنەلۆژیا و نەمانی سنوورەكان لەسەر تۆڕی ئینتەرنێت كە سنووری جیهانبینی هێند فراوان كردوە و بەها ئەخلاقی و مەعریفی و فەرهەنگیەكانی كۆمەڵگاكانی گۆڕیوە، مەحاڵە جارێكی تر پابەندی ئەو یاسا و رێسا كۆنسەرفاتیف و ترادیسیۆناڵانە بنەوە و چارەنووسیان بەو دەقە قورئانی و لێكدانەوە ترادیسیۆنال و نەریتیانەی قورئان و حەدیسی نەبەویدا جێگە بكەنەوە، بۆیە لە ئێستادا پێویست بە چاوخشانەوەیەكی تر دەكات بە هەموو نۆرمە ئیتیكی و فەرهەنگیەكانماندا بە شیكردنەوە و لێكدانەوەكانی قورئان و حەدیسی نەبەوییشەوە. ئیدی داخوا دەبێت ئەو هەموو ترسە لە گۆڕان چیبێت؟ كە رەنگە لەدەستدانی پێگە و دەسەڵات گرنگترین ئەو ترسە شاردراوە و رانەگەیەندراوانە بێت، كە نامانەوێت راشكاوانە و راستەوخۆ دەستی بخەینەسەر. لەمبارەیەوە فاتیمە ئەلمەرنیسی لەبارەی ئەو گۆڕانەوە دەڵێت: «لە راستیدا هەموو لە گۆڕان دەترسن و، موسڵمانەكان لەهەمووان زیاتر لێی دەترسن، چونكە مەبەست لێرەدا ئەو فەنتازیایە كە وابەدەوری دەسەڵاتەوە. ژنانیش لە هەموو جیهاندا زۆر بە باشی گرنگی ئەم فەنتازیایەیان درك پێكردوە بۆ خۆپڕچەككردن بە دەسەڵات.»
كەواتە مەسەلەكە لێرەدا لەم مەنزورەوە لە (دەسەڵات)دا چڕ دەبێتەوە، چونكە لەم جۆرە كۆمەڵگا دینی كۆنسەرڤاتیڤانەدا رەگەزی كوڕ بۆ سەركردایەتی و وەرگرتنی دەسەڵات لەدایكدەبن و ژنان بۆ كۆیلەیی، لەبەر ئەوەنا كە ژن خۆی بە كۆیلەیی لەدایكدەبێت، بەڵكوو لەبەر ئەوەی خاوەن دەسەڵاتەكە كە پیاوە پێویستی بەوەیە ئەوەی لە پشتیەوەیە كۆیلەبێت، بۆ ئەوەی ئەو زامنی ئەوە بكات بەردەوام دەسەڵات لەدەستنەدات. هەروەها لەبەر ئەوەی رەگەزی بەرانبەر باوەڕی بە پرنسیپی دابەشكردنی دەسەڵات نییە كە كرۆكی داخوازی ژنە، نەك ئەوەی كە پیاو لێی دەترسێت ئەویش لەدەستدانی تەواوی دەسەڵاتە.
ئەمەش تەواو لەو ململانێیە دەچێت كەوا لە نێوان هێزەكانی ئۆپۆزیسیۆن و هێزەكانی دەسەڵاتیان لەدەستایە، چونكە لە كۆتاییدا ئەوانیش هەوڵی سەندنی دەسەڵات دەدەن، ئەگەر راشیان نەگەیاندبێت یان نكوڵیشی لێبكەن. كەسیان بیریان لە دابەشكردن و دەساودەسكردنی ئەو دەسەڵاتە نەكردۆتەوە.
ئەگەر بپرسین داخوا بۆچی لە ئێستادا ئەو هەموو داخوازیانە لە جیهاندا لەزیادبووندان بۆ داپۆشینی ژن و دوورخستنەوە و لە قاڵبدانی و زیادبوونی حاڵەتەكانی كوشتن و كپكردنی؟ چونكە ژن لە جاران زیاتر دەچێتە دەرەوە و، لە جاران زیاتر ئەخوێنێت و، لە جاران زیاتر بەشداری لە بوارەكانی كۆمەڵگادا ئەكات وەكوو: ئەدب، هونەر، كارگێڕی و بوارەكانی وەكوو خزمەتگوزاری .. تاد و گرنگترین بواریش كە ژن لە ئێستادا سەرقاڵی ئەوەیە خۆی تیا بسەلمێنێت و جێگەی خۆی تیاقایم دەكات، بواری سیاسەت و بازنەی بڕیاری سیاسیە، كە ئەمە هەڕەشەیەكی روون و ئاشكرایە بۆسەر بەرتەسكبوونەوەی سنووری دەسەڵاتەكانی پیاو سەندنەوەی ئەو بەشەی كە داگیریكردوە بە شێوەیەكی فیعلی. ئەمەش مانای ئەوەیە رووبەری گۆڕانی ژن زۆر فراوانترە لە رووبەری گۆڕانی پیاو، چونكە پیاو هەمیشە ترسی لەو گۆڕانە هەیە، چونكە دەترسێت دەسەڵات لەدەستبدات، لە كاتێكدا ژن داوای هەموو دەسەڵات ناكات، بەهێندی ئەوەندەی داوای گۆڕینی بیركردنەوە و شەریكایەتیكردن لە بوارەكانی خزمەتكردن و بەڕێوەبردنی كۆمەڵگا دەكات. بەم شێوەیە ئەو پەرەسەندن و فراوانبوونە لە دنیابینی و بەرزبوونەوەی بنمیچی داواكاری و خەونەكانی ژن و فراوانبوونی بازنەی چالاكی و جموجوڵی ژن لە كۆمەڵگادا، - ئەگەر ئاگادار نەبێت- جۆرێك لە پیاو دەكاتە نمونەی دەسەڵاتە دیكتاتۆریە شۆڤێنیەكان كە مومكین نیە باوەڕ بەوە بهێنن رۆژێك لە رۆژان هێزێكی تر دروست دەبێت و دەسەڵاتی لەگەڵ بەشدەكات بە شێوەیەكی یەكسان و داوای هێنانەكایەی كەلتووری شەریكایەتی و دەساودەسكردنی دەسەڵات دەكات.
بۆیە زۆر گرنگە ژن جەخت لە گۆڕینی پیاو بكاتەوە، بە هەستەوەری مامەڵە لەگەڵ چەمكی گۆڕان و دەسەڵات بكات. چونكە هەموو زیادڕەویەك لە داواكردنی دەسەڵات، بەرپەرچدانەوەیەكی هەڕەمەكی و مەترسیداری پیاوی لێدەكەوێتەوە، بۆیە بیردۆزە تەندروستەكە دەڵێت جموجۆڵی ژن با زیاتر كردار و خۆسەلماندن بێت، نەك كاردانەوە لەبەردەم زوڵم و زەبری پیاودا، بۆئەوەی خاڵ دانێت و سەرەتای شۆڕشێك دانێت بۆ بەرپاكردنی گۆڕینی پیاو و ئەوجا چاكسازیە پەروەردەیی و ئەخلاقی و فەرهەنگیەكە دێتەگۆڕێ لە كۆمەڵگادا. دەبێت پیاو بیرۆكەی گۆڕان قەبوڵ بكات، بیرۆكەی ئەوەی ژن ببێتە شەریكی فیعلی لە دەسەڵاتدا بەهەموو شێوەكانیەوە، بەتایبەت لە ئابووری و لە بەڕێوەبردن و بڕیاردا.