بســـماركی كوردســتان

بســـماركی كوردســتان
بسمارك یەكێك لە بەناوبانگترین سەرۆكەكانی نەتەوەی ئەڵمانیایە، بە شێوەیەك تا مێژووی ئەڵمانیا مابێت، گەلی ئەڵمان شانازی پێوە دەكات، تەنها لەبەر یەك خاڵی گرنگ ئەویش دروستكردنی یەكێتی ئەڵمانیا بوو لە سەردەمی قەیسەری دووەم كە ناوی لێنا مەملەكەتی ئەلمان یان(الرایخ الالماني الثاني)، خۆیشی بوو بە یەكەم راوێژكار لەدوای یەكگرتنەوەكە لە ساڵی 1871 و ئیتر بسمارك نازناوی (المستشار الحدیدی) لێنرا و دوای مردنیشی نازناوی (مواطن شرف)یان پێبەخشی. بەڵام نابێت ئەوەش فەرامۆش بكەین كە بسمارك سەركردەیەكی كۆنەپارێز بوو، پشتگیرییەكی رەهای لە پادشا(فریدریش فیلهلمی یەكەم) دەكرد و دژی هەموو ئەوانە بوو كە دەیانوت نابێت پادشا دەسەڵاتی رەهای هەبێت، پادشاش هەموو هەوڵەكانی خۆی بۆ سەركەوتنی بسمارك چڕ دەكردەوە، هەر لە دامەزراندنی بە سەفیر لە بروسیا تا هەموو ئەو پلە یەك لە دوا یەكەكانی تری وەك وەزیری دەرەوەو سەرۆكی ئەنجوومەنی وەزیرانی بروسیاو. . هتد، لەبەرئەوەبوو بسمارك بە رادەیەك داكۆكی لە پادشا دەكرد تەنانەت پەنای دەبردە بەر كاری نادەستووریش، لەبەر ئەمەش بوو ناكۆكی كەوتە نێوان بسمارك لە لایەك و ئەنجوومەنی نوێنەرانیش لە لایەكی ترەوە، تا وایلێهات لە ساڵی 1863 ئەنجوومەنی نوێنەران بڕیارێكیان دەركردو وتیان مانەوەی بسمارك لە پایەی خۆی هیچ شەرعیەتێكی نییە، لەبەرامبەر ئەوكارەی ئەنجوومەنی نوێنەران، پادشا ئەنجوومەنی نوێنەرانی هەڵوەشاندەوەو تۆمەتی بۆ دروستكردن. بسماركیش سانسۆری خستە سەر رۆژنامەكان. هەموو ئەوانە وایان لە بسمارك كرد كە لایەنگرەكانی لە هەڵبژاردنی ئۆكتۆبەری ساڵی 1863 بدۆڕێنن و ئیئتیلافی لیبرالی سەربكەون بۆ ئەنجوومەنی نوێنەران و ئەنجوومەن چەندین جار داوای لە پادشا فیلهلمی یەكەم كرد فەرمانی دەست لەكاركێشانەوەی بسمارك بدات، بەڵام پادشا هەر پشتگیری رەهای لە بسمارك كردو هەردوولا (بسمارك و پادشا)گوێیان بە ئەنجوومەنی نوێنەرانیش نەدا، لە ترسی ئەوەی لیبرالەكان شوێنی دەگرنەوە. تا ئێرە دەبینی بسمارك سەركردەیێكی دژە دیموكراسی، دژە ئازادی رۆژنامەوانی، دژە دەستوور بووە، پشتگیری لە دەسەڵاتی رەهای پادشا كردووە، ئەگەر پادشاش ئەم هەموو پشتگیرییەی لێ نەكردبایە قەت نەدەبوو بەو سەرۆكەی كە دواتر توانی بۆ یەكگرتنەوەی ئەڵمانیا سێ شەڕی گەورە بكات و سەریشبكەوێت كە شەڕی یەكەمی لەگەڵ دانیمارك ساڵی 1864 بوو، شەڕی دووەمی لەگەڵ نەمسا ساڵی 1866 بوو، شەڕی سێیەمیشی لەگەڵ فەرەنسا ساڵی 1870-1871 بوو، ئێستاش لەسەر كێلەكەی بسمارك نووسراوە (خزمەتكاری ئەڵمان دڵسۆزی قەیسەر فیلهلمی یەكەم).
لێرە بۆیە ئەم پێشەكییە زۆر كورتەم لەسەر بسمارك نووسی، چونكە بسمارك بە ئیرادەی خەباتی مەدەنی هەوڵی یەكگرتنەوەی ئەڵمانیای نەدا، لەگەڵ باڵی دیموكرات و لیبرالەكان كۆك نەبوو، لەناو پارێزگارەكان بوو، تاكە كارێكی پۆزەتیڤی لە ناوەخۆدا كردبێت، بەتوندی بەربەرەكانێی ئایینی كاسۆلیكی كردو تەنانەت لە ساڵی 1873 كۆمەڵێك یاسای دژ بەو رەوتە ئایینییە دەركرد و بەشی كاسۆلیكیشی لە وەزارەتی رۆشنبیری بروسیا هەڵوەشاندەوەو. . هتد. كەچی ئەمڕۆ ئەڵمانەكان بە جۆرێك باسی دەكەن، كە ئەو ئەڵمانیایەی ئێستا بە خەبات وهیممەتی بسمارك دەزانن، تەنانەت ئەو دیموكراسی و گەشەسەندنەی ئەڵمانیاش هەر بە هیممەتی بسمارك دەزانن.
كەچی ئێمەی كورد هەموو ئەو خاسییەتانەی لە سەرۆكە مەزنەكانی دونیا هەن تا رادەیەك لە سەرۆكەكانی كوردیش هەن، بەتایبەت سەرۆكی هەڵبژێردراوی كوردستان مەسعود بارزانی، وەك ئیرادەیەكی لەبن نەهاتوو، ملكەچ نەكردن بۆ داگیركەران، بڕوابوون بە دیموكراسی و ئازادی، گەڕانەوە بۆ ئیرادەی میللەت، قووڵبوونەوەی نیشتمانپەروەری لە ناخیدا، خۆ بە كەم نەزانین لە بەرامبەر نەتەوەكانی دونیا، قبوڵنەكردنی دەستدرێژی بۆسەر نەتەوەكانی تر كە لە كوردستان دەژین، ئەمانەو زۆر خاڵی دیكەی ئەرێنی هەن كە بوونەتە سیماو خەسڵەت و رەفتارو تەنانەت ئاكاری سەرۆكی كوردستان، بەڵام دەبێت ئەوە بڵێین هێشتا لەنیوەی رێگاداین، هێشتا ئامانجەكانمان زۆریان ماوە، بۆیە ئێمە وەكوو خەڵك وەكوو میللەت پێویستە هەموو هەوڵەكانمان چڕ بكەینەوە بۆ :
1- پشتگیریكردن لە سەرۆك بارزانی بۆ ئەوەی ئەو ئامانجانەی هێشتا وەدینەهاتوون، ببینە هۆكارێكی ئەرێنی بۆ تەواوكردن و وەدیهێنانی تەواوی ئامانجەكانی كورد. لە سەرووی هەموویانەوە گەڕانەوەی ناوچە دابڕاوەكانی كوردستان بۆ سەر هەرێمی كوردستان.
2- پشتگیریكردن لە سەرۆك بارزانی، بەو مانایە نییە، ئێمە وەكوو میللەتی كورد، هیچ داواكارییەكیشمان لێی نەبێت، بە پێچەوانەوە، لەكاتێكدا بەتوندی پشتگیری لێدەكەین، داخوازییەكانی میللەتیشی پێدەگەیەنین، چونكە ئەو سەرۆكی هەڵبژێردراو و سەرۆكی شەرعییە، بۆیە هیواكانمان (وەكوو نەتەوە) لەودا دەبینینەوە، سەرۆك كۆڵەگەیەكی زۆر پتەوە و چاوەڕوانی زۆر شتی لێدەكرێت، بۆیە ئەویش وەك چۆن بەرامبەر هێزە دەرەكی و ئیقلیمییەكان جەخت لەسەر كوردستانیبوون دەكاتەوە، ئاوەهاش پێویستە جەخت لەو گلەیی و رەخنە ئامێزانەش بكاتەوە، كە هەموو خەڵك چاوەڕوانی بڕیاری سەرۆكن، كە دیارترینی ئەو گلەیی و رەخنانەش بریتین لە:
أ ? گەندەڵی، خەریكە نیشتمان بنكۆڵ دەكات، پێویستی بە بڕیاری یەكلاكەرەوە هەیە.
ب ? توندوتیژی بەرامبەر هەر تاكێكی ئەم كۆمەڵگەیە، بەتایبەت بەرامبەر ئافرەت، نابێت چیدیكە
بەرپرسان بكوژ یاخود تاوانبار لە پەنای خۆیان داڵدە بدەن، پێویستە یاسا یەكلایی ئەم شتانە بكاتەوە.
ت ? عەدالەتی كۆمەڵایەتی بە مانای رەخساندنی هەلی كار بۆ هەموو كەسێك بە یەكسانی، واتا نەهێشتنی دەستبەسەرداگرتن و قۆرخكردن وكۆتاییپێهێنانی، كوردستان با بۆ هەموو تاكێكی ئەم نیشتمانە وەكوو یەك بێت، چونكە بەم جۆرە ئینتیما بۆ نیشتیمان بەهێز دەبێت. نەك بە گوتاری بێ كردەوە، یان بە دروشمی بریقەدار.
ث ? زۆر داوای شەفافییەت دەكرێت لە بواری دارایی، پێویستە ئەو داوایە بهێنرێتە دی، چونكە بەم رێگایە دەتوانرێ رێگە لە بەخۆڕایی خەرجكردنی سامانی نیشتمانی بگیرێت.
ج ? پێكهێنانی دەستەیەكی نەزاهەی ئەكتیڤ و بێ لایەن.
ئەوەی جێگای سەرنجە سەرۆك بارزانی ئیرادەیەكی بە هێزی هەیە، كوردستان لە ئەنجامی شەڕێكی ناوخۆی زۆر خوێناویدا كەرت ببوو، بەڵام بارزانی بە ئاشتیانە یەكیخستەوە، داگیركەران تا ئەمڕۆش بەشێكی كوردستانیان لێ زەوتكردین، كە كۆمەڵێك پاساوی یاسایی و نەتەوەیی و. . . هتد بۆ دروستكردین، كەچی سەرۆك بارزانی بە ئیرادە بەهێزەكەی كە لە بنەڕەتدا ئیرادەی خێرە بۆ كورد، سوورە لەسەر گەڕانەوەی بەشە دابڕاوەكە، بەڵام دوور لە شەڕو خوێن رشتن، هەروەها زەمینە رەخساندن بۆ ئازادی رۆژنامەوانی و، ئازادی سیاسی و. . هتد هەموو ئەمانە نیشانەی ئەوەن سەرۆكی كوردستان بڕوای بە ئایندەی كوردستان هەیە، بڕوای بە بەرزڕاگرتنی نەتەوەكەی خۆی هەیە بەرامبەر هەموو نەتەوەكانی دیكەی دونیا، بڕوای بە پاراستنی كەرامەتی تاك بۆ هەموو مرۆڤێك هەیە، سەرۆكایەتی كوردستانیشی بۆ ئەوە قبووڵە تا گەلی كوردستانیش خاوەنی كەرامەت و نیشتمان و سەروەرییەكانی خۆی بێت، چونكە ئەوەی خاوەنی نیشتمانی خۆی نەبێت، كوا كەرامەتی پارێزراو دەبێت؟. بەڵام بۆ ئەوەی سەرۆك بارزانی وەك سەرۆكێكی نموونەیی بچێتە ناو مێژووی نەتەوەكەی و تەنانەت مێژووی سەرۆكە بەناوبانگەكانی دونیاش، پێویستە لە پێناو داخوازییەكانی خەڵك بڕیارەكانی یەكلاكەرەوە بن، وەك چۆن هەموو سەرۆكە بەناوبانگەكانی دونیاش بڕیارەكانیان یەكلاكەرەوە بووە. بەتایبەت دەرهەق بەو داخوازییانەی كە لەسەرەوە بە كورتی ئاماژەم بۆ كردوون، پێموایە ئەگەر لەو چوارساڵەی داهاتوویدا ئەو داخوازییانەی خەڵك یەكلایی بكاتەوە، جگە لەوەی دەبێتە دامەزرێنەری دەوڵەتی كوردستان، دەبێتە یەكەمین سەرۆكی كوردستانیش كە كۆمەڵێك نازناوی بە باڵادا ببڕین، پێموایە خەڵكی كوردستان بە گشتی لەم هەڵبژاردەی رابردوو، ئەرێنی خۆی، نیازپاكی خۆی، نیشتمانپەروەری خۆی، دڵسۆزی خۆی بۆ سەرۆك نوێكردەوە، سەرۆكیش تا ئێستا گەشبینی كردووین بە ئایندەی كوردستان، گەشبینی كردووین بەو خۆزگەو ئاوات و داواكارییانەی كە میللەت بە راشكاوی دەیڵێت، بەڵام بێگومان ئەوەی كەوتۆتە سەر شانی سەرۆك بۆ جێبەجێكردنی، كاتی دەوێ، با چاوەڕوان بین.
Top