پەیوەندییەكانی نێوان عێراق و توركیا جوڵەیەكی كتوپڕی تیاكەوتووە و ئەو جوڵەیەش ئاماژە بەوەدەكات كە هەر دوو وڵات بۆ ئەنجامدانی كارێك خۆیان ئامادە دەكەن و لەسەر ئەنجامی ئەو كارەش، كە ئەگەر پۆزەتیڤ بێت، گۆڕانكارییەكی ستراتیژی بنەڕەتی لەناوچەكەدا روودەدات، پاش سەردانەكەی تاریق هاشمی جێگری سەرۆك كۆمار، نوری مالیكی سەرۆك وەزیرانیش سەردانی ئەنقەرەی كرد، هەروا لەبەرنامەی عەبدوڵڵا گولی سەرۆك كۆماری توركیاشدایە سەردانی بەغدا بكات، كە پێشتر بەهۆی تێكچوونی باری تەندروستی و راپۆرتی پزیشكان كە سووربوون لەسەر هەڵوەشاندنەوەی گشت گەشتە ئاسمانییەكانی بۆ ماوەی یەك مانگ، ئەو سەردانەی دواخست.
ئەم هۆیە غەیری ئەو هۆیەیە كە چاودێرانی تورك باسی لێوە دەكەن و گوایە دواخستنی سەردانەكەی لەبەر ناڕەحەتی گول بووە، سەبارەت بەداواكارییەكی تاڵەبانی كە ئەوسەردانەی كوردستانی عێراقیش بگرێتەوە، وەك دەستپێشخەرییەك بۆ دیالۆگێكی فەرمی كورد و توركیا و چارەسەركردنی گیروگرفتە درێژ خایەن و چارەسەرنەكراوەكانی نێوان هەردوولا.
وە نەبێ عەبدوڵڵا گول ئەم داواكارییەی پێ ناخۆش بێت، بەڵام هەندێ هۆكار هەن كەوای لێدەكەن دوو دڵ بێت:
1- هەڵوێستی لایەنە توندڕەوەكانی توركیا كە نایانەوێ بەهیچ شێوەیەك ئەم دیدارە لەهەرێمی كوردستان ئەنجام بدرێت.
2- هەندێ لایەنی عێراق پێیان ناخۆشە نزیكییەك لەنێوان هەرێمی كوردستان و توركیا رووبدات و پێیان وایە ئەو نزیكییە پازدانە لەسەر بەغدا و هەموو پلانەكانی تێك دەدات، سەبارەت بە بەهێزكردنی ناوەندو لاوازكردنی هەرێم، هەتا رۆژنامەیەكی توركی ئاماژە بەو كۆنگرە رۆژنامەنووسییە دەكات كە مالیكی لە ئەنقەرە سازی دابوو و گوایە، لە وەڵامێكی پرسیارێكی رۆژنامەنووسێكی تورك ئەوەی راگەیاندبوو كە ئەگەر هەرێم توانای دەركردنی پەكەكەی لەباكووری عێراق نییە، ئەوە بەغدا دەتوانێ هێز بنێرێتە سەر سنوورو، پەكەكەی لێ دەربكات...!
هەر سەبارەت بەسەردانەكانی هاشمی و مالیكی بۆ ئەنقەرە، رۆژنامەنووسێكی تورك (جیهانگیر چاندەر) لە وتارێكیدا كە لەژێر ناونیشانی (رێگەی قەندیل لەبەغداوە دەرباز نابێت) و لە رۆژنامەی (رادیكال) بڵاویكردبۆوە دەربارەی ئامانجی ئەو سەردانانە دەدوێ و پێیوایە كە ئەو دوو سەردانە بۆ چارەسەری كێشەی پەكەكە نەبوو، بەڵكو بۆ وەدەستهێنانی پشتگیری توركیا بوو لەشەڕی دەسەڵاتی نێوان شیعەو سوننە و ئامۆژگاری توركیاش دەكات كە ئەگەر دەیەوێ كێشەی پەكەكە چارەسەر بكات، پێویستە رووی خۆی نەداتە بەغدا، بەڵكو هەولێر.
لەوانەیە ئەو بۆچوونەی چاندەر سەبارەت بەو ئامانجە تاڕادەیەك راست بێت، بەتایبەتی ئەوەی پەیوەندی بەسەردانەكەی هاشمییەوە هەبێت، هاشمی نوێنەرایەتی لایەنێكی سوننی دەكات و توركیاش پشتگیری لێ دەكات، بەڵام ئەوەی پەیوەندی بە سەردانەكەی مالیكیەوە هەبێت، ئەوا ئەو بۆچوونە راست نییە، چونكە بە هیچ شێوەیەك عەقڵ ئەوە ناگرێ مالیكی لەبەرامبەر سوننەدا داوای پشتگیری لەتوركیا بكات.
كەواتە ئامانجی سەردانەكەی هاشمی لەئامانجی سەردانەكەی مالیكی جیایە، بەتایبەت ئەگەر زانیمان هاشمی لەو سەردانەیدا نامەیەكی سەركردایەتی كوردی پێ بووە بۆ ئەنقەرە، رێك لەسەرۆك كۆمارەوە.
بەكورتی، ئامانجی سەردانەكەی مالیكی، نەك بۆ راڤەكردنی رێككەوتنە ئەمنیەكەی نێوان عێراق و ئەمەریكا و پەرەپێدانی پەیوەندییە دوو قۆڵییەكانی نێوان عێراق و توركیا بووە، وەك ئەوەی كە راگەیاندرابوو، بەڵكو بۆ گۆشەگیركردن و دورخستنی هەرێمی كوردستان بووە لە وڵاتانی دەوروبەر، وەك بەشێك لەو سیاسەتەی كە ماوەیەكی دژ بەهەرێم پەیڕەوی دەكات و سەردانە چاوەڕوانكراوەكەشی بۆ تاران هەر بۆ ئەو مەبەستەیە.
پرسیار ئەوەیە: ئایا مالیكی توانای رووبەڕووبوونەوەی پەكەكەی هەیە، وەك ئەوەی كە لە كۆنگرە رۆژنامەنووسیەكەی ئەنقەرە رایگەیاندبوو؟
لە وەڵامدا دەڵێین نەخێر و ئەوەی چاندەریش نووسیبووی كە رێگەی قەندیل لەبەغداوە دەرباز نابێت زۆر راستە و پێویستە ئەنقەرە لەو راستیە تێبگات و چیتر كاتی خۆی بە مالیكی و بەغدا نە كوژێ، چونكە بەغدا بەبێ هەرێمی كوردستان ناتوانێ هیچ بكات.
میدیاكانی توركی و بیانی باس لە لێكگەیشتنێكی ئاشكرا نەكراو دەكەن بۆ كۆتایی هێنان بە پارتی كرێكارانی كوردستان، ئەویش لەرێی چەكدانان و داخستنی گشت دەزگاكان و بڕینی كۆمەكی دارایی لەو پارتە و بۆ چەككردنیشی دوو قۆناغ دەستنیشان دەكەن: یەكەمیان لەرێی ئاگر بەستەوە و دووەمیشیان رادەستكردنی چەكەكانی بە حكومەتی هەرێمی كوردستان.
چاودێرانی سیاسی ئەم لێكگەیشتنە و هەروا لێدوانەكەی كەمال خەیری نوێنەری KGK كە ئەنقەرەی بەوە تۆمەتبار كردبوو كە دەیەوێ شەڕی كورد- كورد دووبارە بكاتەوە، بەیەك گرێدەدەن.
سەرۆكی هەرێمی كوردستان لە 14ی تشرینی یەكەم و لەیەكەم دیداریدا، پاش تێكچوونی پەیوەندییەكان، لەگەڵ شاندێكی توركیا ئەوەی راگەیاند كە گۆڕانكارییەكی جۆرەكی لەسیاسەتی توركیا روویداوە و لەدیدارێكیشدا لەگەڵ شاندێكی پارتی كۆمەڵگەی دیموكرات (دەتەپە) و هەروا شاندێكی پارتی ماف و ئازادی (ئاك- پار)دا ئەوەی راگەیاند كە كێشەی كورد لەتوركیا بەندە بەمافی مرۆڤ و دیموكراتییەت و پێویستە گەلی كورد ئاشتی و پێكەوە ژیان بكاتە دروشم، چونكە سەردەم سەردەمی گفتوگۆو دیالۆگ و دیموكراتییەتە و هەر لەو چوارچێوەیەشدا پشتگیری لەگەلی كورد دەكرێ لە هەرشوێنێك بێ.
هەرچەند هەندێ چاودێر وا چاوەڕوان دەكەن كە هەرێمی كوردستان رووبەڕووی شەڕێكی چەكداری لەگەڵ پەكەكە ببێتەوە، وەك ئەوەی ساڵانی 1996 و 1998 ، بەڵام هەڵوێستی فەرمی هەرێمی كوردستان ئەوەیە كە ئەو كێشەیە دەبێ بەشێوەیەكی ئاشتیانە بێتە چارەسەركردن و هەرێمیش ئامادەیە بەشداری لەو چارەسەرییە بكات و بە تووندیش ئەوە رەتدەكاتەوە كە جارێكی دیكە كورد شەڕی كورد بكاتەوە.
ئەوەی ئاشكرایە لیژنە سێ قۆڵییەكەی ئەمەریكا-عێراق- توركیا بۆ رووبەڕووبوونەوەی پەكەكە بەر لە دوو ساڵ بە مردوویی لە دایك بوو، بەڵام دواتر لەسەر داوای توركیا كارا كرایەوە، كاتێ وەزیری دەرەوەی توركیا سەردانی بەغدای كرد و چەند كۆبوونەوەیەكی گرێدا كە تیایاندا نوێنەرانی حكومەتی هەرێمی كوردستان ئامادەی بوون و لەو كۆبوونەوانەشدا هەڵوێستی هەرێم روون و ئاشكرابوو كە بە هیچ شێوەیەك بەشداری لەو رووبەڕووبوونەوەیەدا ناكات.
سەرچاوە توركییەكان تەئكید لەوە دەكەنەوە كە سەركردایەتی كورد ماوەیەكە و دوور لە چاو میدییەكان، وتووێژ لەگەڵ زیاتر لەلایەك و تیمێك دەربارەی كێشەی كورد بە هەردوو بوعدە توركی و عێراقییەكەی دەكەن و بەپێی هەر ئەو سەرچاوانەش لەو هەوڵەیدا سەركردایەتی توانیوویەتی باوەڕ بە پارتی كۆمەڵگەی دیموكرات لە توركیا و چەند كەسایەتییەكی كاریگەری كورد بێنێ بۆ دۆزینەوەی رێگە چارەسەرییەكی ئاشتییانە بۆ ئەو گیروگرفتانەی كە هەن، بۆ ئەوەی ناوچەكە لەو گێژاوە رزگاربكەن.
سەركردایەتی كورد لەو هەوڵەیدا رووبەڕووی چەند تەگەرەیەك بۆتەوە، نەك هەر تەنیا لەلایەن سەركردە توندڕەوەكانی ناو پارتی كرێكارانی كوردستانەوە، بەڵكو لەلایەن سەرۆك حكومەتی توركیا رەجەب تەیب ئەردۆگانیشەوە كە سوورە لەسەر جیاكردنەوەی هەردوو فایلە كوردییەكەی عێراق و توركیا، ئەمە سەرەڕای مەترسییەكان نەوەكو ئەو كارە كاریگەری خراپی هەبێ بۆ سەر پارتەكەی، بەتایبەتی لەو قۆناخە هەستیارەی كە پارتەكەی تیایدا تێپەڕ دەبێت، پاش پاشەكشەی ئاستی جەماوەرییەكەی، كە لەوانەیە ئەو كارە زیاتر كار بكاتە سەر دەنگەكانی پارتەكەی لە هەڵبژاردنەكانی شارەوانیدا كە بڕیار وایە لە مانگی ئاداری داهاتوودا بەڕێوەبچێت، بەتایبەتی پارتە عەلمانییەكان و نەتەوە پەرستە توندڕەوەكان و دامەزراوە عەسكەرییەكە بە دوای هەلێكدا دەگەڕێن بۆ ئەوەی گورزێكی كوشندەی لێ بووەشێنن.
دەبێ ئەوەش بڵێین، راستە ئەردۆگان ترسی هەڵبژاردنی هەیە، بەڵام لە هەمان كاتدا ئەوە ناشارێتەوە كە خەریكی ئامادەكردنی هەندێ پلانە بۆ ئەوەی دەرگایەكی نوێ بەرامبەر بە كوردی وڵاتەكەی بكاتەوە، بەتایبەتی لە رووی سیاسی و رۆشنبیری و كۆمەڵایەتییەوە، ئەویش لە ژێر ناونیشانی ئەو گۆڕانكارییەی كە یەكێتی ئەوروپا داوای دەكات وەك مەرجێك بۆ وەرگرتنی توركیا لەو یەكێتیەدا.
ئێستا میدیاكانی توركیا باس لەوە دەكەن كە ئەردۆگان لەم نزیكانە بەرنامەیەك بۆ گواستنەوەی بەندكراوە كوردەكان بۆ دوورگەی ئیمرالی رادەگەیەنێ كە تیایدا ئۆجەلان بە تەنێ مەحكومیەتی خۆی لەوێ بەسەر دەبات، هەروا باس لەوە دەكەن كە لەوانەیە چەند بڕیارێكی سیاسیش بدات سەبارەت بە لێبوردن، بەڵام بە چەند مەرجێك، هەفتەی رابردووش هەوڵە كرانەوەكەی بە كردنەوەی تەلەفزیۆنێكی فەرمی بە زمانی كوردی دەسپێكرد.
پارتە نەتەوە پەرستە توندڕەوەكانی توركیا، بەر لە هەموویان پارتی بزوتنەوەی نەتەوە پەرست دژ بەو پێشنیارانەن كە دەیانەوێ سیفەتی تیرۆر لەسەر پەكەكە لابدەن و بە لە یاسا دەرچوو، یان رێكخراوە ناشەرعیەكە ناو بهێنرێ، وەك سەرەتایەك بۆ دەستپێكردنی وتوێژ، بەپێی هەندێ سەرچاوە ئەم پێشنیارە داواكارییەكی پارتی كۆمەڵگەی دیموكرات بوو كە لە دوا سەردانی شاندێكیدا بۆ سلێمانی و هەولێر و دیداریان لەگەڵ تاڵەبانی و بارزانی پێشكەشیان كردبوو.
دوا پرسیار ئەوەیە: ئایا سەركردایەتی كورد لەو هەوڵەیدا توانیویەتی ئەنجامێك لەسەر ئاستی فایلی پەكەكە و پەیوەندییەكانی هەرێم بە توركیاوە وەدەست بێنێ؟
حەتمەن رۆژانی داهاتوو ئەوەمان بۆ روون دەكەنەوە، بەڵام بە تەئكیدەوە ئەو كۆنگرە نێودەوڵەتیيەی كە بڕیار وایە لەسەر كێشەی كورد لە وڵاتێكی ئەوروپا ئەنجام بدرێت كە توركیاش ئامادەی دەبێت، ئەگەر ئەنجام درا ئەوا دەبێتە دەستكەوتێكی گەورە بەهۆیەوە شەرعیەتێك دەدرێتە هەرێمی كوردستان و پەیوەندییەكانی نێوان هەرێم و توركیاش پێ دەنێتە قۆناخێكی ترەوە، گرنگ بۆ توركیاش ئەوەیە بەشێوەیەكی بێدەستی نەچێتە ناو وتوێژەكانەوە، بەڵكو بەپێی پلان و ستراتیژییەتێك كە پێشووەخت بۆی داڕێژ رابێ.