سەرۆك وەزیران نوری مالیكی بە پێش سەردانەكەی سەرۆكی هەرێمی كوردستان كەوت و تەئكیدی لەسەر بونیادنانی دەوڵەتێكی مەركەزی كردەوە كە تیایدا دەسەڵاتی هەرێمەكان بەهێزتر نەبێ لە دەسەڵاتی دەوڵەتی مەركەزی، وەك ئەوەی كە عێراق دەوڵەتێكی فیدراڵی نەبێت.
ئەم هەڵوێستەی مالیكی یەكسەر پاش كۆبوونەوەی هەردوو حزبە كوردستانییەكە لە دوكان و سەلاحەدین هات، كە بەر لە سەردانەكەی سەرۆك بارزانی ئەنجام دران بۆ ئەوەی سەرۆكایەتی شاندێكی كوردستانی بكات بۆ بەغدا و هەڵوێستی هەرێمی كوردستان سەبارەت بەو مەسەلانەی كە بوونەتە جێی ناكۆكی لەگەڵ حكومەتی فیدراڵی بخاتەڕوو.
مالیكی بەمە نەوەستاو دوورتر رۆیشت تا رادەیەك لە لێدوانێكیدا بۆ تایمزی لەندەنی رایگەیاند كە پێویستە كەركووك وەك هەرێمێكی سەربەخۆ مامەڵەی لەگەڵ بكرێ و بوونی هەر هێزێكی چەكداریش لە دەرەوەی هەرێمی كوردستان وەك میلشیا سەیر دەكرێ، كە ئەمەش دژی ماددەی (140)ی دەستوورە و حوكمێكی پێش وەختە و سەبارەت بە زاراوەی شەراكەتیش گوتی: شەراكەت لەگەڵ هەرێمی كوردستاندا نابێ لە سەرووی دەستوورەوە بێ، ئەو شەراكەتەی كە دەمانەوێ دەبێ شەراكەتێكی دەستووری بێ و ئەو فیدراڵییەتەی كە باسیشی لێوە دەكرێ دەبێ فیدراڵییەتێكی راستەقینە و لە چوارچێوەی دەستوور بێ.
ئەم قسانەی مالیكی خۆی لەخۆیدا تەگەرە خستنێك بوو بۆ ئەو دانووستانەی كە شاندی هەرێمی كوردستان نیازی بوو لەگەڵ بەغدا بیكات.
من نازانم چۆن مالیكی لەكاتێكدا دەیەوێ ئەو شەراكەتەی هەرێمی كوردستان شەراكەتێكی دەستووری بێ، كەچی هەر بە خۆی دژی ماددەیەكی دەستووری دەوەستێ و داوا دەكات كەركووك وەك هەرێمێكی سەربەخۆ مامەڵەی لەگەڵ بكرێ.
مرۆ كە سەیری مالیكی دەكات و بەو شێوە دژ بە یەكە مامەڵە لەگەڵ دەستوور دەكات ئەو پرسیارە لەخۆی دەكات و دەڵێ: تۆ بڵێی مالیكی دەنگی بۆ ئەو دەستوورە نەدابێ بۆیە ئەو قسانە دەكات؟
لە چەند وتاری پێشووماندا گوتمان مالیكی مەبەستیەتی هەرێمی كوردستان لاواز بكات، بەڵام ئایا ئەمەی پێ دەكرێ؟ هەموومان دەزانین سەرەڕای ئەوەی كە مالیكی خۆی وەك مرۆیەكی بەهێز پیشاندەدات، لە هەمانكاتدا تووشی گرفتێكی زۆر بووە، بنكەی جەماوەری حزبی دەعوە ئێستا لەلاوازیدایە و چەند گروپێكی لێ جیابۆتەوە كە دوانیان گروپی چاكسازی ئیبراهیم جەعفەری بوو، بەڵام هێزی مالیكی لەوەدایە كە پارەیەكی زۆری لەبەردەستە و بەو پارەیەش توانیویەتی تا رادەیەك چەند هێزێكی عەشایەری لە دەوری خۆ كۆبكاتەوە. بەپێی زانیاری بەغدا لەو رۆژانە مالیكی سەد ملیۆن دۆلاری بۆ بەسرە ناردووە بۆ ئەوەی دابەش بكرێتە سەر عەشایەری بەسرە. هۆكارێكی دیكەی هێزی مالیكی لەوەدایە كە دوو وڵاتی ئەقلیمی ئێران و توركیا پشتگیری لێ دەكەن، ئەمە سەرەڕای وڵاتانی عەرەبی و گەڕانەوەی باڵیۆزخانەیان بۆ بەغدا.
مالیكی لەم هەوڵەی خۆی دەیەوێ حزبی دەعوە لە حزبێكی نوخبەوییەوە بكاتە حزبێكی جەماوەری، بەڵام لەمەدا چەند كێشەیەكی بۆ هاتۆتە پێش، بەتایبەتی لەلایەن چەند هێزێكی ناو حكومەت و پەرلەمان، وەك بەرەی تەوافوق دەربارەی فایلی ئەنجومەنەكانی سەحوە و هەروا رەوتی سەدر، ئەمە بێجگە لەوەی مالیكی تووشی تەحدییەكی تر بووە لەگەڵ هاوپەیمانە سەرەكییەكەی، واتە ئەنجومەنی باڵا بەتایبەتی دەربارەی فایلی ئەنجومەنەكانی ئیسناد كە ئەنجومەنی پێی وایە هەوڵێكی مالیكییە بۆ پتەوكردنی دەسەڵاتی خۆی لە پارێزگاكاندا كە ئەویش لەسەر حسابی ئەنجومەنە.
كێشەی تری نێوان ئەو دوو لایەنە شیعییە لەوەدایە مالیكی بەهۆی هێزی سەربازییەوە خۆی وەك مرۆیەكی بەهێز پیشاندەدات، كەچی ئەنجومەن پێی وایە نابێ بۆخۆی بەهێزكردنی پشت بە سوپا ببەسترێ چونكە ئەو سوپایە سوپای بەعسە و هیچ كاتێك ئەو سوپایە موڵكی كەس نییە.
لە راستیدا مەسەلە هەڵواسراوەكانی نێوان بەغدا و حكومەتی هەرێمی كوردستان لەسەر عائیدیەتی كەركوك و پێناسەكەی و ئەو شوێنانەی كە ناكۆكییان لە سەرە و هەروا مافی هەرێمی كوردستان لە ئیمزا كردنی گرێبەستە نەوتییەكان لەگەڵ كۆمپانیا بیانییەكان بەركەوتی هەرێمی كوردستان لە بودجەی دەوڵەت و بڵاوبوونەوەی سوپای عێراق لە ناوچە كوردییەكان و هێزی پێشمەرگە و بودجە داراییەكەی لە وەزارەتی بەرگری عێراق، ئێستا زۆر بە هێز خۆی تەرح دەكات، چونكە مانەوەی ئەو ناكۆكییانە كار دەكاتە سەر تەواوی پرۆسەی سیاسی.
ئەنجومەنی باڵا تا رادەیەكی زۆر هەزمی ئەو مەسەلەیەی كردووە، بەڵام مالیكی كە تووشی غروورییەكی زۆر بووە نایەوێ ئەو راستییە بخاتە بەرچاوی خۆی و لەمەشدا پشت بە هۆكارێكی نێودەوڵەتی دەبەستێ.
كەواتە ئێستا عێراق رووبەڕووی دوو كێشە بۆتەوە. ناكۆكی شیعە بە شیعە لەسەر بابەتی ئەنجومەنەكانی ئیسناد و، ناكۆكی شیعە- كورد لەسەر بابەتی ئەو ناوچانەی كە ناكۆكییان لەسەرە كە ئایا سەر بە هەرێمی كوردستان دەبن یان بەغدا. هەرچەند ناكۆكییەكانی مالیكی بەتایبەتی لەم ساتەوەختەدا هەر هەموویان خۆیان لە چوارچێوەكانی ململانێی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان دەبینێتەوە، بەڵام ئەو ململانێیەی كە لەگەڵ هەرێمی كوردستاندا دەیكات جیاوازی هەیە لەگەڵ ئەوەی كە لەگەڵ لایەنەكانی دیكەدا دەیكات، بەپێی بەرپرسە ئەمەریكی و عێراقییەكان ئێستا شەڕێكی شاراوە لە عێراق بەڕێوە دەچێت و پێشیان وایە ئەو شەڕە و میلشیاكانی شیعە دەیكەن هەر لە رووبەڕووبوونەوەی توندو تەقینەوە تا دەگاتە رادەی كوشت و بڕین، وەك كوشتنی ساڵح ئەلعگیلی پەرلەمانتاری سەر بەرەوتی سەدر كە ئامانجیشی لەو كوشتنە ترساندنی هەندێ لایەنە بۆ ئەوەی كاریگەرییەكی ئەوتۆیان لە هەڵبژاردندا نەبێت. بەپێی سەركردەیەكی ئەمەریكی كە پلەی ژەنەراڵی هەیە ئێستا هەندێ لایەنی عێراقی پیادەی تیۆری كۆتایی هێنان بە ئەویتر دەكەن و لەمەشدا تا رادەیەك سەركەوتنیان وەدەستهێناوە.
بمانەوێ یان نەمانەوێ ئێستا شاڵاوێكی زاڵمانە دژ بە كورد ئەنجام دەدرێت چ لەناو حكومەتی فیدراڵدا بێت، یان ئەنجومەنی نوێنەران و مەبەستیش لەمە رەشكردنی رۆڵی ئەو هەرێمە لەلای هەردوو گروپە عەرەبییەكەی عێراق و هەروا ناوبانگە نێودەوڵەتییەكەی، لەمەشدا رۆڵی مالیكی بەرچاو و دیارە.
بە قسەی یەكێكی نزیك لە سەركردەی لایەنێكی شیعی ئەو شاڵاوەی كە ئێستا دژ بە كورد ئەنجام دەدرێ گوایە مەسیحییەكانی لە مووسڵ دەردەكات و لە هەوڵی ئەوە دایە مەسیحییەكان لە دەشتی موسڵ كۆ بكاتەوە و هەرێمێكی تایبەت بەوان دروست بكات كە لە ژێر كۆنترۆڵی هەرێمی كوردستاندا بێت، لە كۆبوونەوەیەكی حزبی دەعوە باس كراوە و هەر لەوێ بڕیاری ئەوە دراوە دەست بەو شاڵاوە بكرێ و بۆ جێبەجێكردنی ئەو شاڵاوەش ئوسامە ئەلنجێفی و حەنین قەدۆیان هەڵبژاردووە و هەر یەكێكیشیان ئەركێكی پێ سپێردراوە، ئەلنجێفی بۆ وروژاندنی مەسەلەی مەسیحییەكان و قەدۆش بۆ پێشمەرگە.
كورد هەمیشە رێزی لە پێكهاتە نەتەوەیی و ئاینییەكانی كوردستان گرتووە و هەمیشەش لەگەڵ ئەوەدابووە كە ئەو پێكهاتانە بگەنە تەواوی مافەكانی خۆیان و، هەموو كەسیش ئەو شایەدییە دەدات كە هەرێمی كوردستان نموونەی پێكەوە ژیانی برایانەی گشت پێكهاتەكانییەتی، ئیتر چۆن پەنا دەباتە بەر شتێكی وا؟
بەداخەوە دەڵێم بەرپرسانی مەسیحی لەناو هەرێمی كوردستان و حكومەتی فیدراڵ كەس ئامادە نەبوو بەیەك وشەش بەرگری لە هەرێمی كوردستان بكات و بێ و بڵێ كاكە من مەسیحییەكی كوردستانم یان عێراقم و ئەو تۆمەتە رەت دەكەمەوە، چونكە ئەگەر وا بوایە ئەو مەسیحییانە روویان لە هەرێمی كوردستان نەدەكرد بۆ ئەوەی ژیانیان بپارێزرێ! هەربەخۆشیان دەزانن ئەگەر بەدەستی عەرەبی موسڵ بێ نەك هەر مەسیحییەكان بەڵكو یەك كوردیش ناهێڵێ لەوێ بێ.
ئەوەی قەرەتەپە زەقترین نموونەیە كە وەكو كورد دەبێ پەندی لێ وەرگرین، مالیكی بە لەف و دەورانێك توانی ئەو ناوچەیە لەهێزی پێشمەرگە چۆڵ بكات، كە ئەمەشی كرد رووی لە خانەقین كرد. كە ئەمەش ئەگەر لۆیچووبایە سەر داوای چۆڵكردنی كەركووكیشی دەكرد، بەڵام خۆشبەختانە كورد هەر زوو پاش قەرەتەپە لە مەبەستی مالیكی حاڵی بوو و كەوتە سەنگەر لێی.
بەڵێ ئەوەی قەرەتەپە هەڵەیەكی گەورە بوو و كردمان و دەبێ پەندی لێ وەربگرین، چونكە مەترسییەكە نەك تەنیا لەسەر ئەو شوێنانەیە كە ناكۆكییان لەسەرە، بەڵكو لەسەر ئەو پۆستانەشە كە كورد لە بەغدا وەریان گرتووە. بۆ نموونە رابینینی ئەوە دەكرێ كەلەسەر پۆستی سەرۆك كۆمار، پاش تەواوبوونی ماوەكەی، ئەویش بكرێتە كێشە، هەروا سەبارەت بەپۆستی وەزیری دەرەوە بە هەنجەتی ئەوەی كە عێراق بەشێكە لە ئوممەی عەرەبی و ئیتر چۆن دەبێ وەزیری دەرەوەی یان سەرۆك كۆمارەكەی كورد بێ؟
هەق نییە ئەو كێشانەی كە لە نێوان بەغدا و هەولێردا هەن لە تاریكیدا بمێننەوە، راستە تەوافوقێك لەسەر مەسەلەیەك یان یاسایەك دەكرێ، بەڵام ئەو تەوافوقە چارەسەرێكی كاتییە و كۆتایی بە كێشەكان ناهێنێ و ئەو كێشانەش وەك بۆمبێكی تەوقیتكراو دەمێننەوە و لەو كاتە دەتەقێندرێنەوە كە ئەو كێشانە ئاڵۆزتر دەبن.
من گەیشتوومەتە ئەو باوەڕەی كەمالیكی هیچی لێ چاوەڕوان ناكرێ، راستە لە كۆبوونەوە چوارقۆڵی و پێنج قۆڵییەكەی ئەمجارەی بەغدا جۆرە نەرمییەك نوانراوە و بڕیار درا بۆ هەر كێشەیەك لێژنەیەك دروست بكرێ، بەڵام چەند جار ئەو جۆرە لیژنانە دروست كراون كەچی هیچ ئەنجامێكیان نەبووە، كەواتە چارەسەر لە گۆڕینی ئەم و ئەو نییە، بەڵكو لە سیستەمەكە و لە جۆری بیركردنەوەكە دایە.
ئەنجومەنی باڵا و رەوتی سەدر كە دوو قەوارەی سیاسی گەورەن ماوەیەكە گەیشتوونەتە ئەو باوەڕەی كە مالیكی تاكڕەوە و ئەو قسانەشیان لە دانیشتنە لابەلاكاندا نەدەشاردەوە، كەچی تا ئێستا بیریان لە ئەلتەرناتیڤێكی ئەوتۆیان نەكردۆتەوە بۆ چارەسەركردنی وەزعەكە، هەر یەكەو سەیری ئەویتر دەكات كە پێی بڵێ چ بكات. مالیكی ئەم بێدەنگییەی ئەوانەی بۆخۆی ئیستغلال كردووە، هەروا ئیستغلالی وەزعی ئێستای ئەمەریكاشی كردووە، مەبەستم لەو وەزعەی ئەمەریكا هەڵبژاردنەكانی سەرۆكایەتی ئەمەریكایە كە كەس نازانێ كێ دەردەچێ، ئایا ئۆباما یان ماكین و سەرۆك بوشیش بەرلەوەی ماڵئاوایی لە كۆشكی سپی بكات دەیەوێ ئەو رێككەوتنە مۆر بكرێ كە بە دیدی من ئەو جۆرە رێككەوتنە كە ئەو دەیەوێ قەت بە چاوی خۆی نابینێ، هەتا پاش دەرچوونیشی لە كۆشكی سپی.
هەموومان دەزانین ئێران رۆڵێكی ئێجگار گەورە دەبینێ بۆ ئەوەی عێراقییەكان ئەو رێككەوتنە ئەمنییە مۆر نەكەن، هەتا ئۆدێرنۆ فەرماندەی هێزە فرە رەگەزەكان لە عێراقدا لە دوا لێدوانیدا ئێران بەوە تۆمەتبار كرد كە گوایە بەرتیلی داوەتە هەندێ پەرلەمانتاری عێراق بۆ ئەوەی لە دژی ئەو رێكەوتنە ئەمنییەی نێوان ئەمەریكا و عێراق بوەستن.
من حەز ناكەم زۆر باسی كێشە هەڵواسراوەكانی نێوان حكومەتی هەرێم و حكومەتی بەغدا بكەم، چونكە كێشەكان ئەوەندە ئاڵۆز بووینە كەوامان لێدەكات زۆر گەشبین نەبین لە چارەسەركردنیاندا، چونكە ئەو نەفەسە دانووستانەی كە بەغدا هەیەتی بەهیچ شێوەیەك لەلایەن هەرێمەوە نایەتە قبوڵ كردن. بەتایبەتی ئەگەر زانیمان ئێستا هەوڵێكی زۆر لە ئارادایە بۆ ئەوەی فەیلی و شەبەك لە كورد جیابكەنەوە وەكو كەمینەیەك هەڵسوكەوتی لەگەڵدا بكەن.
بەهەرحاڵ كێشەكانی نێوان بەغدا و هەولێر كۆتاییان نایەت، چونكە هەتا ئەگەر ئەو كێشانە چارەسەریش بكرێن، ئەوا بەغدا كێشەی تر دەهێنێتە پێش و ئیتر هەمان وەزعی پێشوو دووبارە دەبێتەوە.
من لێرەدا دەمەوێ ئاماژە بە یەك خاڵی گرنگ بكەم كە ئەویش چاككردنی وەزعی خۆمانە لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ، بەتایبەتی ئێران و توركیا.
ئێران رۆڵێكی ئێجگار گەورە دەگێڕێ لە عێراقدا، زۆربەی لایەنە شیعییەكان سەر بەو وڵاتەن و بەپێی فەرمانی ئەو وڵاتەش دەجوڵێنەوە كە دەكرێ بەهۆی پەیوەندییەكی باشەوە ئەو وڵاتە فشار بخاتە سەر ئەو لایەنانە. توركیاش پەیوەندییەكی باشی لەگەڵ لایەنە سوننییەكاندا هەیە كە دەكرێ بەهەمان شێوە كار بكاتە سەر ئەو لایەنانە. دوا دیداری سەرۆك بارزانی لەگەڵ بەرپرسی فایلی عێراق لە وەزارەتی دەرەوەی توركیا لە بەغدا بە هەنگاوێكی زۆر ئیجابی دادەنرێ بۆ ئەوەی لاپەڕەیەكی نوێ لە پەیوەندی نێوان هەرێمی كوردستان و توركیا بكرێتەوە، بەتایبەتی لەو دیدارە دیاربوو كە ئەنقەرە گەیشتۆتە ئەو باوەڕەی كە بەبێ هەولێر ناتوانێ كێشەی خۆی لەگەڵ پەكەكە چارەسەر بكات، بەتایبەتی پاش ئەنجامدانی ئەو هەموو ئۆپەراسیۆنانەی كە تا ئێستا هیچیان لێ شین نەبوویتەوە.
پێموایە كاتی ئەوە هاتووە كە پاش ئەوە هەموو كێشەیەی كە بەغدا بۆمانی دروست دەكات رێی ئەوەی نەدەینێ كێشەی ئێمە و توركیا بۆخۆی ئیستغلال بكات كە تا ئێستا بەهۆیەوە توانیویەتی تا رادەیەك فشارمان بخاتە سەر.
بە كورتی دەبێ ئێمەی كورد هەر لە ئێستا خۆمان بۆ پاش كشانەوەی هێزەكانی ئەمەریكا ئامادە بكەین، چونكە لەو باوەڕەدام كە بە كشانەوەی ئەو هێزە گیروگرفتێكی زۆرمان بۆ دروست دەكرێ.