"ئاسوودەیی بۆ عێراق ناگەڕێتەوە ئەگەر نەگەڕێینەوە سەر نموونەی پیاوی بەهێز" ئەم دەستەواژەیە قسەی راوێژكارێكی سەرۆك وەزیران مالیكییە، كە لەم چەند رۆژەی رابردوودا كردبووی.
ئەم قسەیە لەكاتێكدا دێ كە ئاراستەی بەوسەلەی سیاسی لە لای خودی مالیكی بەرەو ئامادەكردنی كەشێكی لەبار دەچێ بۆ پەیڕەوكردنی نموونەیەكی توند لە حوكمدا.
لە ناوچەی عەرەبیدا و بۆ مەبەستێكی شۆڤێنی ئەم سیناریۆیە پێشوازییەكی گەرمی لێدەكرێ، لەسەر ئاستی ناوخۆش وا چاوەڕوان دەكرێ ناكۆكییەكی زۆری لێ بكەوێتەوە.
هەندێ لەو عێراقییانەی كە پێگەیەكی پیشەییان لە حكومەتی ئێستای عێراقدا هەیە، پێیان وایە حكومەتی بەغدا ئێستا لەلایەن حزبێكەوە بەڕێوە دەچێ و عێراق بەرەو دكتاتۆرییەت دەڕوا و سوپاش خەریكە سەرلەنوێ بێتە واجیهە و حكومەتی خاكی دووبارە ببێتەوە، بێ ئەوەی ئەو حزبە حساب بۆ ئەوە بكات كە ئەو بارە مەترسی لەسەر خودی خۆشییەوە هەیە. هەر ئەو عێراقیانەی پێیان وایە كە باری بێزاری لە شەخسی مالیكی بەتایبەتی هەندێ لایەنی سیاسی و قەوارەی پەرلەمانی گەیشتۆتە رادەی تۆفان و بە جیدیش بیر لە ئەلتەرناتیڤێكی دیكەی مالیكی دەكەن، چونكە ئەو مەسەلەیەی وەك مەسەلەیەكی پابەند بەرێساكانی گەمەی سیاسی عێراق نەماوە، بەڵكو مەسەلەكە پەیوەندی بە دوارۆژی عێراقەوە هەیە.
بەهەرحاڵ ئەوە بە پسەپسی دەگوترا، گوایە تەمەنی مالیكی زۆر درێژ نابێت، ئێستا لەپشت پەردە داخراوەكانی سیاسەتكارانی عێراقی دەرچووە و بەئاشكرا قسەو باسی لێوەدەكرێ، نەك هەر لەلایەن كوردەوە كە لەم دواییەدا ئازارێكی زۆری بەدەست مالیكییەوە چێشت، بەڵكو لەلایەن خودی لایەنێكی ناو ئیئتلافی شیعی كە بە حساب هاوپەیمانێكی سەرەكی ئەوە لەحوكمدا، كە ئەویش ئەنجومەنی باڵای ئیسلامییە وەك ئەو نامەیەی كە ئاراستەی حزبی دەعوە كردبوو، تیایدا ناڕەزایی خۆی بەرامبەر بە سیاسەتی تاكڕەوی مالیكی و حزبی دەعوە دەربڕیبوو.
رۆژنامەی "گۆلڤ نیوز" كە بە زمانی ئینگلیزی لە شاری دوبەی دەردەچێ، لە رۆژی 22ی ئەم مانگە راپۆرتێكی بڵاوكردۆتەوە كە تیایدا دەڵێ: ئەمەریكا نیازی لابردنی مالیكی هەیە وەك سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران.
ئەو رۆژنامەیە ئاماژە بەوەش دەكات كە سەرچاوەی ئەم راپۆرتە نهێنییە حزبێكی سەرەكی كوردییە كە بەشداری هەیە لە پرۆسەی سیاسی عێراقدا.
ئەو راپۆتە پاش چەند رۆژێك لە بڵاوكردنەوەی كتێبێكی رۆژنامەنووسی ئەمەریكی بۆب وودۆرد دێ كە تیایدا گوتبووی: ئیدارەی ئەمەریكا سیخوڕی لەسەر سەرۆك وەزیرانی عێراق دەكات.
ئێستا ئەم زانیارییە هەڵایەكی گەورەی لەناو سیاسەتكارانی عێراق و دەوروبەر و جیهان دروستكردووە، هەتا خودی مالیكی لە راست و دروستی ئەم هەواڵە خەریكی كۆكردنەوەی زانیارییە.
راپۆرتەكەی "گۆلڤ نیوز" باسی سێ سیناریۆ دەكات بۆ لابردنی مالیكی:
1- كودەتا لەناو خودی دامەزراوەكە.
2- مەجبووركردنییەتی لەسەر ئەوەی كە دەست لەو كارەی خۆی بكێشێتەوە.
3- ئاسانكردنی كردەی تیرۆركردنی بەدەستی هەندێ كۆمەڵەی تیرۆریستی كە لەم دواییەدا دووبارە چالاكییەكانی بە شێوەیەكی دیار زیادیكردووە، یان بەدەستی كەسانی تر.
ئەو راپۆرتە ئەوەش دەڵێ كە جێگری سەرۆك كۆماری عێراق د.عادل عەبدولمەهدی باشترین پاڵێوراوە لەلای ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا، چونكە لە مالیكی پراگماتیترە، هەرچەند تێبینی ئەوەی لەسەرە كە ئەویش لە ئێران نزیكە.
ئەو هۆیانەی كە پاڵ بە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا دەنێ بۆ ئەوەی بیر لە دوورخستنەوەی مالیكی بكات بریتین لە:
1- نزیكی لە ئێران.
2- هەڵوێستی بەرامبەر بە رێككەوتنە ئەمنییە درێژخایەنەكەی نێوان عێراق و ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا.
3- سیاسەتی پەراوێزخستنی لایەنەكانی دیكە.
راستە ئەمەریكا ئەو كاتەی نەماوە تا بیرلە گۆڕینی بكات، ئەویش بەهۆی هەڵبژاردنەكانی مانگی تشرینی دووەمی داهاتوو، بەڵام وا چاوەڕوان دەكرێ بە هاتنی ئیدارەی نوێی ئەمەریكا ئەویش لەسەر تەخت نەمێنێ.
هەتا محەمەد جەواد لاریجانی راوێژكاری دەسەڵاتی قەزائی لە ئێران بەرلە دوو رۆژ تەئیكیدی لەم ئاراستەیە كرد و ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكای بەوە تۆمەتبار كرد كە دەیەوێ بەعسییەكان بەشداریان لە حوكمی عێراقدا هەبێ.
هەرلەم چوارچێوەیەدا سەرچاوەیەكی عێراقی ئاماژە بەوە دەكات كە هەندێ راوێژ سەبارەت بە قۆناخی دوای مالیكی لە عەممانی پایتەختی ئوردون بەڕێوەچوو، سەرۆك وەزیرانی پێشووش ئەیاد عەلاوی لێی دوور نییە، یانیش راستەوخۆ لێی بەشدارە و واچاوەڕوان دەكرێ كە رۆڵێكی مەركەزی لە سەركردایەتی كردنی حكومەتێكی یەكێتی نیشتمانی و ئاشتەواییدا ببینێ، ئەویش بە حوكمی پەیوەندییە باشەكانی بەسەركردە سوننییەكان و ئەفسەرانی سوپای هەڵوەشاوە.
هەر ئەو سەرچاوە عێراقییە تەئكید لەوە دەكاتەوە كە مالیكی ئاگاداری ئەو جۆرە پەیوەندییە نهێنییانەیە، كە ئەگەر سەری گرت ئەوا هەروەك كودەتایەكی دەستووری دەبێ.
ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا مالیكی بەوە تۆمەتبار دەكات كە گوایە كۆمەڵە سەركردەیەكی عەسكەری و مەدەنی پەراوێز خستووە، كە بە حسابی ئەمەریكا دۆستی ئەون و لێی نزیكن.
مالیكی بە درێژایی سەرۆكایەتیكردنی ئەنجوومەنی وەزیران پاڵپشتییەكی زۆری لێكراوە لەلایەن ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكاوە، چەند جاریش زیاتر لە یەك بەرپرسی ئەمەریكی مالیكیان بە دۆستی ویلایەتە یەكگرتووەكان داناوە.
بەتایبەتی پاش ئەوەی كە توانی باری ئەمنی باشتر بكات، چ بە لێدانی سوپای مەهدی لە بەسرە و شاری سەدری بەغدا، كە هەندێ كەس تا ئێستا بە گەمەیەكی ئێرانی دایدەنێن و لەم دواییەشدا میدیاكانی بەغدا ئەو نامەیەی مالیكیان بڵاوكردەوە كە ئاراستەی سەركردەكانی سوپای مەهدی كردبوو، كە داوای لێكردبوون لەو ماوەیەدا یان خۆیان حەشار بدەن،یانیش بچنە ناو خاكی ئێرانەوە.
لەراستیدا بڵاوبوونەوەی ئەم نامەیە كاریگەرییەكی سلبی هەبوو لەپەیوەندی نێوان ئەمەریكا و مالیكیدا. بێجگە لەو نامەیە، ئەو یەكە سەربازییەی كە سەر بەمالیكی بوون و هێرشیان كردەسەر بینایەی پارێزگای دیالە و سكرتێری پارێزگاریان كوشت تەنیا لەبەر هۆڵێكی سەر بە پارێزگا بوو. ئیسناد كە سەر بەمالیكییە بۆ چالاكییەكی خۆی دەیویست ئەو هۆڵە چۆل بكرێ كە پارێزگار وەك چالاكییەكی حكومەتی مەحەلی كۆنگرەیەكی تیا سازدابوو، ئیتر كە رازی نەبوو هۆڵەكە بۆ ئیسناد چۆل بكات، ئیسناد پەیوەندی بە مالیكییەوە دەكات و ئەویش ئەو هێزە رەوانە دەكات، كەبەمەش سەرۆك وەزیران لە پێناو هۆڵێكدا دەستووری پێشێل كرد و لیوایەكی سەربازی رەوانە كرد، لیوایەك نەك بۆ دەركردنی تیرۆریست و میلشیاكان، بەڵكو بۆ دەركردنی پارێزگار لە هۆڵێكی سەر بە پارێزگا كە تیایدا كۆنگرەیەكی حكومی بەڕێوە دەچوو..! لە راستیدا، مالیكی لە ماوەی ئەم دوو ساڵەی رابردوودا، بە چەند ئەزموونێك تێپەڕی وتیایاندا ئیسپاتی هێز و توانای خۆی كرد لە وەرگرتنی چەند بڕیارێكی ترسناك، هەروەها ئیسپاتی تاكڕەوی خۆشی كرد، وەك ئەوەی كە هەندێ لە هاوپەیمانان باسی لێوە دەكەن.
مالیكی قەت دوو دڵی نەكرد لە دژایەتیكردنی هەندێ لایەن كە هاریكاری بوون لە وەرگرتنی پۆستی سەرۆك وەزیران، مەبەستم لێرەدا رەوتی سەدرە، كە بە بۆچوونی ئەمەریكییەكان ئازایەتییەكی گەورەی نواند، بەبێ ئەوەی لە پاشینەی ئەو مەسەلەیە بگەن كە چۆن ئێران داوای لە سوپای مەهدی كردبوو چالاكییەكانی خۆی سڕ بكات بۆ ئەوەی مالیكی لەبەردەم ئەمەریكییەكاندا وەك پیاوێكی بەهێز پیشان بدرێ و گیانی سادوسەودای لەلا بەرز بكرێ.
هەرچەند ئەم راپۆرتە زۆر ترسناكە، بەڵام بایەخێكی ئەوتۆی پێ نەدرا، بەڵام پێویستە ئەوەی تێیدا هاتووە بە جددی وەربگیرێ، نەك وەك پروپاگەندەیەك، چونكە لە ساكارترین شێوە دەربارەی ئاستی نزمی پەیوەندییەكانی نێوان هاوپەیمانانی دوێنێ و هاوبەش لە پرۆسەی سیاسیدا دەدوێ.
دزە پێكردنی ئەو راپۆرتە بۆ هۆیەكانی راگەیاندن شتێكی رێكەوت نییە، چونكە لەكاتێكدا دێ كە پەیوەندی نێوان هاوپەیمانی كوردستان و حكومەتی مالیكی لە پاشەكشەدایە. ئەو لایەنەی دزەی بەو راپۆرتەی كردووە چاوەڕوانی كاردانەوەی بەرامبەرە دەربارەی ئەو شتانەی كە لە راپۆرتەكەدا هاتوون.
بەتایبەتی لەلایەن خودی مالیكییەوە كە ئەمڕۆ بەرامبەر بە هاوپەیمانی كوردستانی راوەستاوە كە نزیكترین هاوپەیمانی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكایە لە زۆربەی مەسەلەكاندا.
بۆیە بڵاوكردنەوەی ئەو راپۆرتە، لە واقیعدا وەك نامەیەكی فشارخستنی كێشی قورس دادەنرێ، چونكە هەڕەشەیەكی دیارە كە پێویست بە راڤەكردن ناكات. بێ شك ئەو فشارانەی كە لەسەر مالیكین زۆر گەورەن، بەڵام وا چاوەڕوان دەكرێ كە نەچێتە ژێر باریان.
سەبارەت بە هەڵوێست لە رێكەوتنە ئەمنییەكە لەگەڵ ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا پێداگیرە لەسەر نەمانی دوا سەربازی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا بە كۆتایی هاتنی ساڵی 2011، ئەمەش دژ بەویستی ئەمەریكایە، كە دەیەوێ بەهۆی ئەو رێكەوتنە داپۆشێكی شەرعی پەیدا بكات بۆ مانەوەی هێزەكانی بۆ ماوەیەكی درێژ.
بەڵام مالیكی ئەم رێككەوتنە رەوانەی ئەنجومەنی نوێنەرانی كردووە بۆ ئەوەی دوا بڕیاری لەسەر بدات، یان ئەوەتا قبوڵی دەكات یانیش رەتیدەكاتەوە، لەم رووەوە دامەزراوە دیموكراتە دەستوورییەكانی خستۆتە گەڕ بە رێگەیەك كە ناتوانرێ گلەیی لێ بكرێ.
سەبارەت بە پەیوەندییەكانیشی لەگەڵ ئێران، ئەو بابەتە زۆر ئاڵۆزە، ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا ناتوانێ بەم زووانە كەسێك بێنێ كە پەیوەندییەكی لاوازتری هەبێ لەگەڵ ئێراندا.
ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا سوورە لەسەر مانەوەی بۆ ماوەیەكی درێژ لەعێراقدا، چونكە سوپای خۆی بۆ خاتری چاوی عێراقییەكان نەناردووە، بەڵكو بۆ هێنانەدی بەرژەوەندییە ستراتیژییە درێژ خایەنەكانی، بۆیە رێككەوتنێك بارێكی یاسایی پێ بدات بۆ بوونی هێزەكانی لە عێراقدا شتێكە ئەمەریكا دەستی لێ بەرنادات و كەسانێكی عێراقیش هەن كە لەمەودوا پاڵپشتی دەكەن.
ئایا ناكۆكی لەسەر هەندێ بڕگەی رێككەوتنەكە و سوروبوونی مالیكی لەسەر ئەو هەڵوێستەی خۆی پاڵ بە ئەمەریكا دەنێن بۆ ئەوەی یەك لەو سیناریۆیانە بەكاربێنێ كە راپۆرتەكە باسیان لێوە دەكات؟
هەردوو سیناریۆی یەكەم و دووەم وا دیارە ئاسان و هەمیشە قورس بن، سەبارەت بە سیناریۆی یەكەم زۆر ئاسانە ئەویش بەدەستپێكردن بە كێشانەوەی ئەو بڕوایە كە پێی دراوە. دەستوور لە بڕگەی 8ی ماددەی 61 ئاماژە بەوە دەكات كە سەرۆك كۆمار مافی ئەوەی هەیە داواكارییەك بە كێشانەوەی ئەو بڕوایە لەسەرۆك وەزیران پێشكەش بە ئەنجوومەنی نوێنەران بكات.
هەروەها 5/1 ی ئەندامانی ئەنجوومەن مافی ئەوەیان هەیە ئەو جۆرە داواكارییە پێشكەش بكەن، كە ئەم ژمارەیەش زۆر بە ئاسانی زامن دەكرێ، بەڵام قورساییەكەی لەوە دایە كە ناتوانرێ 138 دەنگ مسۆگەر بكرێ، واتەزۆرینەی رەها بۆ كێشانەوەی ئەو بڕوایە، بەتایبەتی پاش دوا كۆدەنگییەكەی رۆژی 22ی تەمموزی رابردوو لەكاتی دەنگدان بە یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان.
كەواتە تەنیا لایەن كە دەكرێ هاوپەیمانی كوردستان لەو مەسەلەیەدا پشتی پێ ببەستێ ئەنجومەنی باڵای ئیسلامییە، كەئەمیش مەسەلەیەكە لەوانەیەسەركردەكانی ئەنجوومەنی باڵای ئیسلامی بەر لەوەی هیچ بڕیارێك بدەن، بۆ ماوەیەكی درێژ بیری لێ بكەنەوە. چونكە ئەگەر بڕیارێكی وایان دا ئەوا كۆتایی بە قەوارەی ئیئتلافی یەكگرتوو دێنن، ئەمە لە كاتێكدا هەربەخۆیان وەك داردەستێك بەكاری دێنن لەگەڵ نزیكبوونەوەی هەڵبژاردنەكانی ئەنجوومەنی پارێزگاكان.
سەبارەت بە سیناریۆی دووەمیش، ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا پێویستی بە چەند هۆیەكی بەهێزە بۆ ئەوەی باوەڕ بە مالیكی بێنێ بۆ ئەوەی دەست لەكار بكێشێتەوە. چونكە لە رێی هەڵبژاردنەوە سەرۆكایەتیكردنی ئەنجوومەنی وەزیرانی وەرگرتووە كە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا توانای تانەی نەماوە و ئەزموونی دوو ساڵی رابردووش ئاماژە بەوە دەكەن كە كەسایەتی مالیكی لەو جۆرەیە كە قبوڵی فشار ناكات و ئەستەمە بە ئیرادەی خۆی واز لە بەرپرسیارێتی بێنێ.
ئەمە لەلایەك، لەلایەكی دیكەش زۆر ئەستەمە پێشبینی بەو شتانە بكرێ كە ئەمەریكییەكان پێیانە و، هەروەها سەبارەت بەو هۆیانەی كە ئامادەی دەكەن بۆ هێنانەدی ئەو ئامانجە. چونكە ئەو هۆیانە زۆرن كە لە هەندێكیاندا سەركەوتن و توانیان رژێمی چەند وڵاتێكی ئەم جیهانە بگۆڕن.
سەبارەت بە سیناریۆی سێیەم، ئەوا لە سایەی باری ئەمنی ئێستای عێراق شتێكی ئەستەم نییە بۆ ئەوەی بێتە جێبەجێكردن، خۆ لەكاتی خۆیدا چەند ئەندامێكی ئەنجوومەنی حوكم و وەزیر و بەرپرسی گەورە و مامۆستای زانكۆ تیرۆر كران، كە تا ئێستا ئەو زنجیرەیە هەرچەند كەمتربووە، بەڵام بەردەوامە.