لەوەتەی رژێمی سەددام حوسێن رووخاوە، پەیوەندییەكانی نێوان بەغدا و تاران بەخراپترین قۆناغدا تێدەپەڕێ.
حكومەتی مالیكی و لایەنە سیاسییە شیعییەكانی فەرمانڕەوا سیاسەتی ئێرانیان بەرامبەر بە عێراق بە دڵ نییە و پێیان وایە ئەو سیاسەتە سەقامگیری عێراقی تێكداوە و هەڕەشەش لە ئایندەی فەرمانڕەوایی شیعە دەكات لە عێراقدا.
بەپێی ئەو زانیارییانەی كە وەدەست هاتوون ، چەند لایەنێكی سیاسی عێراقی كە بە پارێزەری رۆڵی ئێران لە عێراق دادەنرێن، ئێستا ئەو سیاسەتەی ئێران رەتدەكەنەوە رەخنەشی لێدەگرن، هەتا هەندێ چاودێری سیاسی هەست بە گرژییەی رانەگەیەندراو دەكەن لە نێوان ئەو لایەنانە و تاراندا، هەڵەی سیاسی تاران لەوەدایە كە بە چاوی كێشەكانی لەگەڵ ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا سەیری عێراق دەكات و لایەنە سیاسییە شیعییەكانیش پێیان وایە ئەو سیاسەتەی ئێران لە شێواز و هەڵسوكەوتدا نەك هەر زیان بە ئەمەریكییەكان دەگەیەنێ، بەڵكو عێراقییەكانیش، كە ئەمیش هەڕەشە لە پشتگیری سەقامگیری و بوونیادنانی دەوڵەتدا دەكات.
هەر ئەو چاودێرە سیاسییانە پێیان وایە تاران هەر لە ساڵی 2003 وە لە ئاست پەیوەندییەكانیدا لەگەڵ عێراقدا، پشتی بە دوو پرەنسیپ بەستووە، یەكەمیان پشتگیریكردن و یەكخستنی لایەنە سیاسییە شیعییەكانە بەشێوەیەك كە بەهۆی میكانیزمە دیموكراتییەكانەوە لە سەر كورسی دەسەڵات بیانهێڵتەوە و دووەمیشیان پشتگیریكردنە لە میلیشیا شیعییەكان بۆ ئەوەی بەرهەڵستی ئەمەریكییەكان بكەن.
بەڵام بە گەیشتنی عێراق بۆ قۆناغی بوونیادنانی دەوڵەت و سەپاندنی یاسا دژ بەیەكی ئەو دوو پرەنسیپەی خستە ڕوو، چونكە دامەزراندنی میلیشیات و ئەنجامدانی كاری توند و تیژی دەسەڵاتی دەوڵەت كەم دەكاتەوە.
بیانووی تاران بۆ لایەنە سیاسییە شیعییەكان ئەوەیە كە ئەم كارەی هاوتەریبە لەگەڵ توندوتیژییەكەی رێكخراوی قاعیدە كەلەلایەن چەند لایەنێكی ئەقلیمی و توندڕەوە سوننیەكانی ناوەوە و دەرەوەی عێراق پشتگیری لێدەكرێ.
دەبێ ئەوەش بڵێین كە لەگەڵ بەردەوامی ئەركە ئەمنییە هاوبەشەكەی ئەمەریكا و عێراق لەلاوازكردنی هەڵگەراوەكانی سوننە و رێكخراوی قاعیدە و هی تر، هەندێ میلیشیاتی شیعی وەك هەڤڕكییەك بۆ حكومەت پەیدابوون هەر بەدەستی ئەو ملیشیاتانەشی هەندێ شارو شارۆچكەی باشووری عێراق پشێویان تیاكەوت و جوڵەی بازرگانییان تیا راوەستا و پیاوانی ئایینی و فەرمانبەری حكومیش هاتنە كوشتن.
بارەكە گەیشتە رادەی ئەوەی سوپای مەهدی چەند زایەرێكی كەربەلا بكوژێ و ئیتر شەڕی حكومەت و هەندێ لایەنی شیعی لەلایەك و سوپای مەهدی لەلایەكی دیكە بەرپابوو، تا كار گەیشتە ئەوەی تاران بێتە سەر خەت و توانی بەهۆی كاریگەری لەسەر لایەنە شیعییەكاندا بە ئاماژەیەك شەڕەكە راگرێ، بەتایبەتی پاش ئەوەی موقتەدا سەدر قایل بوو بە ئاگر بەست لەگەڵ هێزەكانی حكومەت ولایەنە سیاسییە شیعییە هاوچاوەكانی.
سەرچاوەی سیاسییەكانی عێراق ئەو پرسیارە دەپرسن كە چۆن حكومەت دەتوانێ سەركەوتن وەدەست بێنێ لە كاتێكدا تاران تەحەكوم بە چالاكییەكانیدا دەكات؟
هەر ئەو سەرچاوانە تەئكید لەوە دەكەنەوە كە ئەو پشتگیرییەی ئێران بۆ میلیشیاتی سەدر نەك هەر هەڕەشەیە بۆ سوننە، بەڵكو بۆ شیعە و حكومەتیش، ئەو موشەكانەی كە ئاراستەی بەرپرسە شیعییەكان لە ناوچەی سەوزدا دەكرا، ئێرانی بوون.
كاتێ سەرۆك كۆماری ئێران مەحمود ئەحمەدی نەژاد سەردانی عێراقی كردو وەك هەڵوێست دژ بە سیاسەتەكەی لە عێراقدا، ئایەتوڵڵای عوزما عەلی سیستانی ئامادەنەبوو قسەی لەگەڵ بكات، زۆر بە توندیش ئیدانەی كارە توندوتیژییەكانی ئەو مێلیشاتانەی كردو گوتی:تەنیا هێزەكانی حكومەت بۆیان هەیە چەك هەڵگرن، ئەم قسەیەشی ئەو كات وا لێك درایەوە كە سەماحەتی دژی سیاسەتەكەی نەژادە، بەتایبەتی سەبارەت بە میلیشات و چەكداركردنیان و بەكارهێنانیان دژ بە یەكتر.
سەرچاوەكان ئەوەش دەڵێن كەكاتێ تاران رێی بە رەوتی سەدر و ئیئتیلافی یەكگرتوو دا بگەنە رێككەوتنێككە بەهۆیەوە هێزە ئەمنییە هاوبەشەكان توانیان بچنە ناوشاری سەدرەوە، جێی خۆشحاڵی حكومەتی عێراق و لایەنە سیاسییە شیعییەكانی فەرمانڕەوا بوو، بەڵام ئەو خۆشحاڵییە زۆر درێژەی نەكێشا، كاتێ كە زانیان ئێران لە جیاتی سوپای مەهدی چەند جڤاتێكی هەڵبژێردراوی بۆ تێكدانی سەقامگیری و ئەمنییەتی عێراق دروستكردووە، ئەو جڤاتانەی كە سوپای ئەمەریكا بە جڤاتە تایبەتییەكان و حكومەتی عێراق بە لە یاسالادەر و خەڵكیش(خەڵكی شاری سەدر) بە جڤاتی كۆمار(واتە كۆماری ئیسلامی) ناو دەبەن، كە ئێستا هەروەكو رێكخراوی قاعیدە بەشێوەیەكی فراوان دەستیان بەكاری توندوتیژی كردووە، وەك تەقاندنەوەی شارۆچكەی ئەلحورییە و هەروا ئەنجوومەنی شارەوانی شاری سەدر.
هەر ئەو سەرچاوانە پێیان وایە لایەنە سیاسییە هاوبەشەكانی شیعە گەیشتوونەتە ئەو باوەڕەی كە تاران و پاسدارەكانی خەریكی فرەوانتركردنی كارە توندوتیژییەكانی ئەو جڤاتانەن، بەتایبەتی ئەگەر حكومەت بەردەوام بێ لە مەسەلەی مۆركردنی رێككەوتنە ئەمنییەكەی نێوان عێراق و ئەمەریكا كە تاران بەهەموو توانایەكییەوە دژایەتی ئەو رێككەوتنە ئەمنییە دەكات.
وا پێشبینی دەكرێ ئەو پەیوەندییە خراپەی نێوان لایەنە شیعییەكانی ناو حكومەتی عێراق و ئێران لە ماوەی چەند مانگێك یان چەند هەفتەیەكی تر بەشێوەیەكی ئاشكرا بەدیار بكەوێت، بەتایبەتی ئەگەر تاران لەو سیاسەتەی ئێستای پاشگەز نەبێتەوە، یان راستی نەكاتەوە، سەرۆكی حكومەتی عێراق ئێستا دەستی بە شاڵاوێكی ئیعلامی و سیاسی و ئەمنی كردووە بە سەپاندنی هەیبەتی دەوڵەت و گێڕانەوەی ئەو كۆدەنگییەی كە لەسەر حكومەتەكەیدا هەبوو، هەتا هۆیەكانی راگەیاندن ئەو خۆپێشاندانانە نیشان دەدەن كە بۆ پشتگیری لە مالیكی لە شارەكانی باشووری عێراق بەڕێوە دەچن و تیایاندا وێنەی مالیكی بەرز دەكەنەوە كە ئەمەیش پێچەوانەی ئەو نەریتەیە كە پاش رزگاركردنی عێراق نەمابوو و وێنەی پیاوانی ئایینی جێی وێنەی سەدامیان گرتبوو.
موقتەدا سەدر یەكێك بوو لەو سەركردانەی كە لەو رووەوە كێبڕكێی كەسایەتییەكی ئایینی وەك ئایەتۆڵڵای عوزما عەلی سیستانی دەكرد، بەڵام وێنەی هەڵواسراوەكانی لەسەر جامی ئۆتۆمبێل و لەناو جانتای گیرفان و بڵاوكردنەوەی لەناو مۆبایلەكاندا كە سەر وەختانێك وەك پاسەپۆرت بۆ چوونە ناو شارە شیعییەكان و بارەگای پۆلیسی و سوپا و خۆ رزگاركردن لە خاڵەكانی پشكنین بەكار دەهێنرا ئێستا بووەتە هۆی تۆمەت بەستن بەوەی كە هەڵیدەگرێ و لە گەڕەكێكیشەوە بۆ گەڕەكێكی دیكە لە لایەن هێزەكانی حكومەت و لایەنە شیعییەكانی فەرمانڕەواوە راو دەنرێن.
ئەم وێنە هەڵگرتنەی سەدر لە بەرامبەر وێنەكەی ئایەتۆڵڵای عوزما عەلی سیستانی بەشێك بووە لەو سیاسەتەی كە تاران بۆ لاوازكردنی پێگەی سیستانی پەیڕەوی دەكرد، مەسەلەكەش مەسەلەی مەرجەعییەت بوو، كە ئایا نەجەف بێ یان قوم. راستە لایەنە شیعییەكانی فەرمانڕەوا پەروەردەی بندەستی ئێرانن، بەڵام روحییەتێكی عەرەبییانەیان هەیە و دەیانەوێ مەرجەعییەتی نەجەف بۆ گشت شیعە زیندوو بكەنەوە لە بەرامبەردا تاران ئەمەی پێ ناخۆشە، چونكە لە دەستدانی مەرجەعییەتی قوم ئەو كاریگەرییەی بەسەر شیعەی جیهاندا نامێنێ، واتە رۆڵە مەزهەبییەكەی لاواز دەبێت كە ئەمەیش لە بەرژەوەندی ئەو نییە، موقتەدا سەدر زۆر بایەخ بەو مەسەلەیە نادات و تەنیا گیروگرفتی ئەو وەرگرتنی دەسەڵاتە لەو لایەنە شیعییانەی كە ئێستا حوكمی عێراقیان بە دەستە و گرەویش لەسەر ئەو ناكۆكییانە دەكات كە لە نێوان تەوافوقی سوننی و هاوپەیمانی كوردستان و ئیئتیلافی یەكگرتوودا هەیە سەبارەت بە چەند مەسەلەیەك وەك كەركووك و یاسای نەوت و رێككەوتنە ئەمنییەكەی نێوان عێراق و ئەمەریكا.
یەكێك لە ئەنجامە لابەلاكانی رووداوەكانی بەغدا و بەسرە و میسان و دەرهاوێشتە فرە لایەنەكانی گەڕانەوەی گەرمی بوو بۆ پەیوەندی حكومەت لەگەڵ كورددا كە ئەمیش بە پێچەوانەی ویستی رەوتی سەدر بوو.
هەندێ كەس ئەو گەرمییە نرخی ئەو پاڵپشتییە كوردییە دادەنێن كە لە ماوەی تەنگژەكەدا پێشكەش بە مالیكی و لایەنە شیعییەكانی دیكە (ئیئتیلافی یەكگرتوو) دەكرا و هەندێكی دیكەش بەو شێوەیە راڤەیان دەكرد كە هاژێبوونی كورد بەوەی كە بەهێزكردنی بەغدا رێ بۆ پاراستنی هەمیشەیی هەولێریش دەكاتەوە.
بۆیە هەر لەو چوارچێوەیەدا دەتوانین بڵێین سەردانە چەند جارەكییەكەی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ بەغدا نەك هەر بۆ وتووێژكردن بوو سەبارەت بە كێشە هەڵواسراوەكانی نێوان هەردوولا، بەڵكو بۆ نوێكردنەوەی ئەو پاڵپشتییە بوو، بە تایبەتی ئەگەر زانیمان هەرێمی كوردستان هەڕەشەیەكی زۆری وڵاتانی دراوسێی لەسەرە و رۆژ نییە خاكەكەی تۆپباران نەكرێ.
راستە تا ئێستا هەڵوێستی مالیكی دەربارەی داواكارییەكانی كورد روون نییە، بەڵام ئەو هەڕەشەیەی كە لەسەر كورد و ئەو پاڵەپەستۆیەی كە لەسەر حكومەتی مالیكی هەیە وایان لێ دەكات كە لە یەكتر نزیك بن، بە تایبەت سەبارەت بە رێككەوتنە ئەمنییە چاوەڕوانكراوەكەی نێوان ئەمەریكا و عێراق كە ئەمڕۆ باس و خواستێكی زۆری لەسەر دەكرێ. هەڵوێستی كورد زۆر روونە و بە پێویستی دەزانێ ئەو رێككەوتنە بێتە مۆركردن، بەڵام ئەو مەسەلەیە لە لایەن مەرجەعییەتی نەجەف و لایەنە شیعییەكانی فەرمانڕەوا تائێستا یەكلانەبۆتەوە.
بەپێی قسەی شارەزایەكی ئەمەریكی لە سیاسەتی عێراقیدا تا ئێستا مەرجەعییەتی نەجەف، بەتایبەتی سەید سیستانی قسەیەكی روونی دەربارەی ئەو رێككەوتنە نەكردووە و لایەنە شیعییەكانی فەرمانڕەواش لە بنەوە شتێك دەڵێن و لەسەرەوەش شتێكی دیكە.
هەڵوێستی موقتەدا سەدریش روونە و دژی مۆركردنی رێككەوتنێكی وایە كە ئەمیش هەر بە هاندانی تارانە.
ئەو شیزو فرینیا سیاسییەی كە تووشی ئیئتیلافی یەكگرتوو بووە زۆر بە روونی لە وتووێژە ژوورە داخراوەكاندا بەدی دەكرێ.
ئاژانسی یۆ ئێس نیوز پێی وایە، لە وەتەی رژێمی پێشوو رووخاوە، سەركردەكانی ئیئتیلافی یەكگرتوو تووشی ئەو بارە بووینە، لە ژوورە داخراوەكاندا ئاماژە بەوە دەكەن كە پێویستیان بە هێزێكی بیانی هەیە بۆ ئەوەی بیانپارێزێ كەچی لەگەڵ خەڵك و میدیاكاندا بە زمانێكی دیكە قسە دەكەن و دەڵێن ئێمە دژی ئەوەین كە ببینە دارودەستی وڵاتێكی بیانی.
راستە قسەكردن لە بەهارێكی سیاسی بە پێوانەی حكومەتی عێراق و دامەزراندنەوەی پرۆژەی دەوڵەت هەندێ نیشانەی ئیجابیان تێدایە، بەڵام ناكرێ لە بارێكی وادا پشتی پێ ببەسترێ، چونكە دوور لە گریمانەی بوونی ئەمەریكا بۆ ماوەیەكی درێژ و لەبەرچاونەگرتنی تەئكیداتی ئەمەریكا كە ئەو بوونەی كاتی دەبێ، بونیادنراوە.
ئەمە سەرەڕای ئەوەی كە ستراتیژییەتی مانەوە بە بەردەوامی بەندە بەسەر هەڵدانەوەی تەنگژەی سیاسی و ئەمنی و ئەگەری زیادبوونیان.
هاوینی ئەمساڵ عێراق كە هەرزوو بە رووبەڕووبوونەوەیەكی بەردەوامی نێوان رەوتی سەدر و هێزەكانی حكومەتی عێراق و ئەمەریكا دەستی پێكرد، ژمارەیەكی زۆری چاودێران پێشبینی ئەوە ناكەن كە بە گریمانەیەكی گەشبین كۆتایی پێ بێ.
بەباوەڕی من هێشتا سەدر چەند سەرە داوێكی لە دەستەو واچاوەڕوان دەكرێ كە لەكاتی پێویستدا و بەفەرمانی ئێران بەكاریان بێنێ، بەتایبەت ئەگەر زانیمان جۆرە حەساسیەتێك لەنێوان مالیكی و هێزە ئەمەریكییەكان هەیە سەبارەت بەپێكهاتەكانی (ابناء العراق) كە لەوانەیە لەلایەن سەدرەوە ئیستغلال بكرێ، كە هەندێ لەبەرپرسانی عێراق بەمیلیشیای ئەمەریكی دایدەنێن، مالیكی تووشی رەخنەیەكی توندی لایەنە شیعییەكانی فەرمانڕەوا بووە، ئەویش بەهۆی ئەو بێدەنگییەی كە بەرامبەر ئەو میلیشیاتانە دەینوێنێ كە لەبارودۆخێكی زۆر نالەباردا لەلایەن هێزەكانی ئەمەریكاوە دامەزراون و لەزۆربەی هەرە زۆری ناوچە سوننیەكاندا بەهەمان رۆڵی میلییشیاتی سەدرو سوننیەكان هەڵدەستێ.
بەپێی راپۆرتێكی ئەمەریكی كە چەند رۆژنامەیەكی ئەمەریكی بڵاویان كردبووەوە ئاماژە بەوە دەكات كە هەواڵگری سەربازی سەربە سوپای ئەمەریكا چەند حاڵەتێكی تۆمار كردووە كە گوایە پەیوەندییەكی نهێنی نێوان ئەو میلیشیاتانەو رێكخراوی قاعیدە هەیە.
ئەوانەی كە لەحكومەتی عێراق نزیكن پێیان وایەهێزەكانی ئەمەریكا لەساتێكی مێژووییدا هەڵەیەكی ستراتیژییان كردووە كە مالیكی وەك شەخس لێی سوودمەندە، بەتایبەت لەبەڕێوەبردنی كۆمەڵە كێشەیەك كە بە تەئكید رێككەوتنە ئەمنییەكە یەكێكە لەوان.
رووداوەكەی گوندی(جناجە) كە هێزە ئەمەریكییەكان بەبێ ئاگاداری مالیكی ئەنجامیان دابوو، ئێستا بۆتە كێشەكەیەكی تر لەنێوان خۆی و هێزە ئەمەریكییەكاندا، تا كار گەیشتۆتە ئەوەی ئەمەریكییەكان، ئاماژە بەرێككەوتنێكی نهێنی بكەن كە گوایە مالیكی و حزبی ئیسلامی عێراق مۆریان كردووە تا نەهێڵن پێكهاتەكانی (ابناء العراق) ببنە حزبێكی سوننی هاوچاوی حزبی ئیسلامی عێراق لە هەڵبژاردنەكانی پارێزگاكان و پەرلەمانداو تۆمەتی ئەوەشی دەدەنە پاڵ كە گوایە لەكاتێكدا داوای هەڵوەشانەوەی (ابناء العراق) دەكات چاوپۆشی لە (جڤانی كۆمار) دەكات كە لەلایەن ئێرانەوە پشتگیری دەكرێ و كاری سەرەكیشی هێرش كردنە سەر هێزەكانی ئەمەریكایە.