ئێستا بابەتی سەرەكی میدیاكانی توركیا ئەو كێشەیەیە كە لە نێوان پارتی داد و گەشەپێدان (ئاكەپە) و دادگای دەستووری هاتۆتە ئاراوە.
ئەو دادگایە نەك هەر داوای داخستنی (ئاكەپە) دەكات بەڵكو داخستنی پارتی كۆمەڵگەی دیموكراتی(دەتەپە)ش دەكات و كێشەكەشی گەیشتۆتە رادەی ئەوەی كە دادگا و حكومەت دژ بە یەك بەیاننامە دەربكەن.
یەكەم جار دەستەی سەرۆكایەتی دادگا لە بەیاننامەیەكیدا رەخنەیەكی توندی ئاراستەی حكومەت كرد، لەلایەك حكومەتی بەوە تاوانبار كرد كە دەست لە دادگا وەردەدات و لەلایەكی دیكەوە لەمەسەلەی حیجابدا بڕیاری خێرای داوە، دواتر دادگایەكی دیكە لە بەیاننامەیەكیدا پشتگیری لە دادگای دەستووری كرد و ئەویش رەخنەی توندی لە حكومەت گرت.
بەرامبەر ئەو رەخنە توندە حكومەتیش بە توندی وەڵامی دەستەی سەرۆكایەتی دادگای دایەوە و جەمیل چیچك وتەبێژی حكومەت گوتی: راگەیاندنی دادگا راگەیاندنێكی سیاسییە و هیچ بنەمایەكی یاسایی نییە و مافی ئەوەشی نییە بە ناوی خەڵكەوە قسە بكات.
ئەو ناكۆكییەی كە لە نێوان دادگا و حكومەت دروستبووە راستەوخۆ كاریگەری خراپی لەسەر سیاسەت و ئابووری توركیا كردووە، بۆرسە دابەزینی بەخۆبینیوە و رێژەی هەڵامسان و نرخی دۆلاریش بەرز بووەتەوە، بەپێی سەرچاوەیەكی توركی (هەبەر جیلەر) رێژەی هەڵامسان 52/16%یە پاش ئەوەی كە 10%بوو، بۆیە شارەزایانی ئابووری پێیان وایە ئەگەر لە تەك دادگا سوپای توركیاش بەیاننامە دژ بە حكومەت دەر بكات ئەو كات باری توركیا هەر بە تەواوی دەشڵەژێ، لە رووی ئابوورییەوە بازاڕی توركیا بەگشتی چاوەڕێی ئەنجامی دادگایە كە بە چ شێوەیەك تەواو دەبێت، ئەو دادگایە چەند دوا بكەوێت بەو ئەندازەیە كاریگەری نەرێنی لەسەر بازاڕەكەدا دەكات.
بەیاننامەكەی دادگای دەستووریش كە رەخنەی توندی لە حكومەت گرتبوو، كاریگەری نەرێنی لەسەر بازاڕ دروستكرد و خەڵك چاوەڕێی مەترسییەكی گەورە دەكەن گەر بێتو بە فەرمی و بەپێی بڕیاری دادگا پارتی داد و گەشەپێدان دابخرێ.
هەتا رەجەب تەیب ئەردۆگان سەرۆك وەزیرانی توركیا دەربارەی داخستنی پارتەكەی و لە لێدوانێكیدا بۆ cnnTurk گوتی: ئێمە هەوڵ نادەین پرۆسەی دادگاییكردنی پارتەكەمان دوابخەین، چونكە ئەو مەسەلەیە هەر چەند دوا بخرێ كاریگەری دەكاتە سەر ئابووری وڵاتمان و خاوەن سەرمایە بیانییەكان نایەنە توركیا و بەشداریش لەوەبەرهێنان ناكەن، حەز دەكەین بەرلەوەی هەڵبژاردنی شارەوانییەكان ئەنجام بدرێ، دادگاییكردنی پارتەكەمان كۆتایی پێ بێت.
مەبەستی ئەردۆگان لەو لێدوانە، تەنیا لایەنە ئابوورییەكە نییە، ئەو حەز دەكات ئەگەر بڕیارەكە هەر دەردەچێ، با بەر لە هەڵبژاردنەكە دەربچێ، بۆ ئەوەی ئەو پارتە ماوەی جووڵەی هەبێ و بەناوی حزبێكی دیكەوە بەشداری لە هەڵبژاردنەكە بكات.
بەڵام بەپێی ئاماژەكان وا چاوەڕوان دەكرێ دادگا بەر لە ماوەیەكی كورت لەوادەی هەڵبژاردنەكان ئەو بڕیارە دەربكات بۆ ئەوەی هیچ كەس بەو رانەگات حزبێكی دیكە دروست بكات، یان پێشی رابگات نەتوانێ بە رێك و پێكی بچێتە ناو هەڵبژاردنەوە.
ئەوەی ئێستا كە زۆر ئازاری (ئاكەپە) دەدات ئەو ناكۆكییەیە كە كەوتۆتە نێو ریزەكانی، بەتایبەتی لە نێوان سەرۆك كۆمار و سەرۆك وەزیراندا.
راپۆرتە رۆژنامەڤانییەكان زۆر بە روونی باس لەو ناكۆكییە دەكەن كە كەوتۆتە نێوان عەبدوڵڵا گول و ئەردۆگان سەبارەت بە ئەگەری داخستنی پارتەكەیان. رۆژنامەی (حورییەت) ئاماژە بەو ساردییە دەكات و دەڵێ: "گرنگترین مەترسی كە لەسەر ئاكەپە بێ زیادبوونی ململانێ و گرژییەكانی نێوان لایەنگرانی هەردوو تەریقەتی نەورەسی و نەقشبەندییە".
هەروا ئاماژە بەوە دەكات كە گفتوگۆیەكی فراوان لە ئارادایە سەبارەت بەو كەسایەتییەی كەوا چاوەڕوان دەكرێ ببێتە سەرۆكی پارتە نوێیەكە لەبارێكدا ئەگەر دادگای دەستووری بڕیاری قەدەغەكردنی 71 كەسی ناو ئاكەپە بدات.
ئەو ناكۆكییەی نێوان لایەنگرانی هەردوو تەریقەت وای كردووە كە كەسایەتییە باڵادەستەكانی ئەو پارتە ترسی ئەوەیان هەبێ نەوەكو پارتەكەیان بەهەمان دەردی پارتەكەی نەجمەدین ئەربەكان بچێ كە لە ساڵی 1974 دروستی كردبوو، كە پاشان بەهۆی ناكۆكی لە نێوان ئەو دوو تەریقەیە دا پارتەكەی هەڵوەشایەوە و ئەندامەكانیشی هەر هەموویان بەشدارییان لە دامەزراندنی (ئاكەپە) كرد و بوونە هۆی سەركەوتنی ئەو حزبە لە هەڵبژاردنەكانی 2002-2007 دا.
(ئاكەپە) هەست بە ئیحراجییەك دەكات بەتایبەتی لە باشووری رۆژهەڵاتی توركیا، ئەویش بەهۆی كەمبوونی رێژەی دەنگەكانی، كە بەبۆچوونی سیاسەتكار و رۆژنامەنووسانی تورك دوا سەردانەكەی ئەردۆگان بۆ ناوچەكە هەر بۆ ئەوە بوو كە وێنەی پارتەكەی لەلای خەڵكی ئەو ناوچەیە جوانتر بكات.
ئەردۆگان لەو سەردانەیدا هەنگاوی تەواوكردنی پرۆژەی گاپی ئاشكرا كرد و ئەو پلانەی بەیەكەم هەنگاوی جدی وەسفكرد كە لەم چەند ساڵەی دواییدا بۆ پێشڤەبردنی ئەو ناوچەیە هاوێژراوە و ئەم سیاسەتكار و رۆژنامەڤانانەش پێیان وایە ئەگەر لەگەڵ ئەو هەنگاوەی ئاكەپە رێگە بەبەكارهێنان و پەروەردەیی زمانی كوردیش بدرێ ئەوە زۆر باشتر دەبێت.
محەمەد عەلی بیراندی رۆژنامەڤانی تورك دەربارەی ئەو هەنگاوە لە رۆژنامەی (پۆست) دەنووسێ: ئەو پلانەی رەجەب تەیب ئەردۆگان كە بۆ باشووری رۆژهەڵاتی توركیا ئامادەی كردووە، وا دەبینرێت كە لە مێشكی ئەو كابرایەدا شتێكی گەورە هەیە. هەتا ئێستا گەلێك حكومەت پلانی وایان خستبووە روو و بەڵێنی ئەوەیان دابوو كە ئەو ناوچەیە دەكەنە گوڵستان، بەڵام دواتر دەركەوت كە هەموو ئەو بەڵێنانە بێ سوودبوون، خەڵك بێ ئومێدن، جا بۆ ئەوەی ئەمجارە باوەڕ بەو بەڵێنانە بكەن پێویستە ئەردۆگان جێبەجێیان بكات. ئەو خەڵكە ئیدی وشیار بوونەتەوە و داوای مافی خۆیان دەكەن و حەزیش دەكەن وەك مرۆڤ ئەو مافایەن پێ بدرێ و لەوە زیاتر ئازار نەدرێن. خاوەن زمان و كەلتووری خۆیان بن و بەشی خۆشیان هەبێ لە داهاتی توركیا.
هەر بەپێی ئەو نووسینەی بیراند، لەوانەیە هەندێ كەس بڵێن مانگی ئاداری ساڵی 2009 هەڵبژاردنی شارەوانییەكان ئەنجام دەدرێ، لەبەر ئۆپەراسیۆنە سەربازییەكەی توركیا بۆ سەر هەرێمی كوردستان ئێستا دەنگەكانی پارتی داد لەو ناوچەیەدا كەم بووەتەوە، جا بۆ ئەوەی جارێكی دیكە ئەو دەنگانە بۆ لای خۆی راكێشن ئەم هەنگاوەی ناوە. مەبەستەكە هەرچییەك بێت با ببێت، بەڵام گرنگ ئەوەیە ئەمجارەش فێڵ لە خەڵكە كە بە ئەسڵ كوردن نەكرێ، چونكە ئەنجامەكەی لە هی پێشووتر خراپتر دەبێ، بەتایبەتی لەسەر (ئاكەپە) كە بوونی بە گەرەنتی دادەنرێ بۆ پاراستنی یەكپارچەیی خاكی توركیا.
ئەم بۆچوونەی بیراند تا رادەیەكی زۆر راستە، چونكە نەك هەر ئەو، بەڵكو گشت میدیاكانی توركیا بوونی ئاكەپە لە ناوچەكانی رۆژهەڵات و باشووری رۆژهەڵات بەوە گرێدەدەن كە پەیوەستە بە مەسەلەی یەكگرتنی نەتەوەیی و ئاسایشی نەتەوەییەوە. ئەگەر ئەو پارتە لەو ناوچانە نەمێنێ دەسەڵاتی توركیا لەو ناوچانە نامێنێ.
ئەو هەڵبژاردنە گشتییەی كە لە توركیا بەڕێوە چوو ئاشكرای كرد لەو دوو ناوچەیەدا تەنیا (ئاكەپە) و (دەتەپە) جێگیرن. ئەگەر هاتوو (ئاكەپە) دابخرێ ئەوكات ئەو ناوچەیە تەنیا بۆ (دەتەپە) و (پەكەكە) بەجێدەمێنێت. لەو هەڵبژاردنەدا (دەتەپە) زەربەیەكی قورسی خوارد، بۆیە هەڵبژاردنی شارەوانییەكانی لەلا زۆر گرنگە، ئەگەر هاتوو لەو هەڵبژاردنەدا شكستی هێنا و شارەوانی دیاربەكری لەدەستدا، ئەوكات كاریگەری پەكەكە لەسەر سیاسەتی كوردی توركیا لەناو دەچێت.
هەر ئەو میدیایانەپێیان وایە كە بەرامبەر نەتەوەپەرست و عەلمانییەكانی توركیا، ئاكەپە تەنيا یەك كارتی لەدەست هەیە، ئەویش پشتگیری ئەو دوو ناوچەیە كە دەتوانێ بەهۆیەوە بەربەداخستنی بگرێت. شەمزینی ساكیك كە پێشتر یەكێك لەسەركردەكانی پەكەكە بوو، ئێستا لە بەندیخانەی دیاربەكرە، دەربارەی داخستنی (ئاكەپە) نامەیەكی رەوانەی رۆژنامەڤانی تورك شامیل تایەر كردووە. لەنامەكەدا ساكیك دەڵێ: لە ناوچە كوردنشینەكاندا ئاكەپە 55% ی دەنگەكانی وەدەستهێنا. ئەگەر هاتوو ئەم پارتە داخرا بۆشاییەك لەو ناوچانە دروست دەبێت، ئەو بۆشاییەش نەك لەلایەن (جەهەپە) و (مەهەپە) وە، بەڵكو لەلایەن (دەتەپە) و (حزبوڵڵا) وە پڕ دەكرێتەوە.
ئەگەر هاتوو (ئاكەپە) داخرا زۆربەی شارەوانيیەكان دەكەونە دەست (دەتەپە) و لەوانەیە زیاتر لە 100 پەرلەمانتار وەدەست بێنێ. ئەگەر هاتوو ئەم شتە بێتە ئاراوە ئەوا ژمارەی چەكدارانی پەكەكە لە 5 هەزارەوە دەبێ بە 50 هەزار.
ئەو نامەیەی شەمزین ساكیك (هورهەبەر) بە فیتی (ئاكەپە) بڵاوی كردەوە وەك هۆشداری دانێك بۆ دادگای دەستووری و رای گشتی توركیا كە ئەگەر ئەو پارتە دابخرێ ئیتر ئەنجامەكەی وا دەبێ.
ئەوەی دەكرێ لێرەدا ئەویش ئاماژەی پێ بدرێ ئەوەیە كە لەناو (دەتەپە)شدا دوو بەرەكی هەیە، ئەو دوو بەرەكییە لە نێوان لایەنی رادیكاڵ و لایەنی لیبراڵدایە. ئەمینە ئاینا بوەتە سەرۆكی گروپی دەتەپە لە جێی ئەحمەد تورك، ئەو گۆڕانكارییە ئەوە دەسەلمێنێت كە لایەنی رادیكاڵەكان زاڵبوونەتە سەر بەڕێوەبردنی دەتەپە.
یەكێك لە لیبراڵەكانی (دەتەپە) دەڵێ: لایەنی رادیكاڵەكان حەزیان لێیە بەر لە هەڵبژاردنی شارەوانییەكان دادگای دەستووری بڕیاری داخستنی ئاكەپە و دەتەپە بدات، چونكە پێی وایە كە داخستنی (دەتەپە) پتر لایەنگر بۆ پەكەكە رادەكێشێت. بۆیە لایەنی رادیكاڵەكان هەموو جارێك سەردانی ناوچەی باشووری رۆژهەڵات دەكەن و ئەو پروپاگەندەیە دەكەن كە ئەگەر لە هەڵبژاردنی شارەوانییەكان بەتایبەت دیاربەكر ئاكەپە سەربكەوێت ئەوە قۆناغی لەناوچوونی پەكەكە دەست پێدەكات.
لەلایەكی دیكەوە لایەنی رادیكاڵەكان هێزی خۆیان لە پەكەكەوە وەردەگرن، بەڵام لایەنی لیبراڵەكان توانای خۆیان لە هیچ هێزێكەوە وەرناگرن.
پەكەكە بەهیوایەكی زۆر گەورەوە چاوەڕێی بڕیاری دادگای توركیا دەكات سەبارەت بە داخستنی ئاكەپە و دەتەپە. پەكەكە حەزی لێیە ئەو دوو پارتە دابخرێن، ئەگەر هاتوو ئاكەپە دابخرێ ئەو دەنگانەی كە ئاكەپە لەو ناوچەیەدا وەدەستی هێنابوو بۆ دەتەپە یان حزبێكی هاوشێوەی دەتەپە دەڕوات كەوا چاوەڕواندەكرێ لەبارێكدا ئەگەر (دەتەپە) دابخرێ لەلایەن پەكەكەوە بێتە دامەزراندن.
بەینی خۆمان بێت پەكەكە زۆر حەز دەكات (دەتەپە) دابخرێ بۆ ئەوەی بەخەڵكی بڵێ: فەرموون ئەوە بە چاوی خۆتان دەبینن كە چۆن توركیا رێ بە سیاسەت نادات و سووریشە لەسەر رێگە چارەی سەربازیی.
پاش سەردانەكەی ئەردۆگان، دەنیز بایكاڵیش سەردانی شاری (ئۆرفا)ی كرد. ئەو سەردانەشی بۆ ئەوە بوو كە پارتەكەی (جەهەپە) ببێ بە ئەلتەرناتیڤی (ئاكەپە) لە ناوچە كوردییەكاندا.
دەنیز پێی وایە بە داخستنی (ئاكەپە) و (دەتەپە) تاكە ئەلتەرناتیڤ حزبوڵڵایە، بۆیە ئەو سەردانەی وەك هەوڵێكە بۆ ئەوەی كورد لە جیاتی ئەوەی دەنگ بە حزبوڵڵا بدەن بە (جەهەپە) ی بدەن. بڕیاریش بوو پاش ئەو سەردانەی بۆ (ئۆرفا) سەردانی (دیاربەكر) یش بكات و لەوێ لەگەڵ رێكخراوە مەدەنییەكان كۆببێتەوە، بەڵام ئەو رێكخراونە لە بەیاننامەیەكدا رەتی ئەوەیان كردەوە تا ئەو كاتەی دەنیز داوای لێبوردن لە كورد دەكات.
ئەوەی جێی سەرنجە دەنیز بایكاڵ لەشاری (ئورفا) جەمەدانی سووری لەمل كردبوو، كەچی چەند ساڵێك لەمەوبەر كەسێك ئەو جەمەدانییەی لە مل بكردایە دەست بەجێ دەستگیر دەكرا.
گرێدانی جەمەدانی سوور لەلایەن بایكاڵەوە وەك پەیامێك بو بۆ كوردی توركیا كە ئەو لەگەڵ چارەسەركردنی كێشەی كوردە.
پرسیار ئەوەیە: ئایا دەبێ ئەو خەڵكە وا بەئاسانی باوەڕ بەم رەفتارەی بایكاڵ بكات؟