لە كاتێكدا ناسنامەی نەتەوەیی عێراق كێشەی لە نێوان نوێنەرانی كورد و عەرەب لە كۆنگرەی ئاشتبوونەوەی نیشتمانی هێلسنكیدا دروستكرد، كە لە ژێر سەرپەرشتی رێكخراوی ئیدارەی قەیرانە نێودەوڵەتیەكان بەڕێوەچوو و تیایدا ژمارەیەك لە پەرلەمانتارە عەرەبەكانی عێراق هەوڵیاندا ناسنامەی عەرەبی بلكێنن بە عێراقەوە، كەچی كۆندالیزا رایس وەزیری دەرەوەی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا و بەبێ قووڵبوونەوە لەمەسەلەی هەستیاری وادا، لە لێدوانێكدا ئەوەی راگەیاند كە عێراق بەشێكە لە ئوممەی عەرەبی.
بەڕاستی ئەمە یەكێكە لە سەیروسەمەرەكانی سیاسەتی ئەمەریكا، كە تا دوێنێ هەوڵی دوورخستنەوەی عێراقی دەدا لە دەورپشتە عەرەبییەكەی، كەچی ئەمڕۆ لە عەرەب زیاتر دەربارەی عروبەی عێراق و نەتەوەی عەرەب دەدوێ.
رایس لەو لێدوانەدا دەربارەی ئەو مەترسییە گەورەیە دوا كە ئێستا رووبەڕووی عروبەی عێراق و نەتەوەی عەرەب و پەیوەندییەكانی ئەو وڵاتە لەگەڵ دەوروپشتە عەرەبییەكەیدا بووەتەوە، ئەویش بەهۆی فراوانی دەسەڵاتی ئێران و دەستێوەردانی لەكاروباری عێراقدا.
رایس لەو لێدوانەدا، رەخنەیەكی توندی ئاراستەی وڵاتانی عەرەب كرد و گلەیی لێكردن كە بەپێی پێویست نەیانتوانیوە بەرگری لە عروبەی عێراق بكەن.
هەر لەو لێدوانەدا، رایس رایگەیاند بوو كە بۆ سێ مەبەست فشارێكی زۆری خستۆتە سەر وڵاتانی عەرەب:
1- زڤراندنی باڵیۆزەكانیان بۆ بەغدا.
2- رووبەڕووبوونەوەی دەسەڵاتی ئێران.
3- پاراستنی عروبەی عێراق.
ئەوەی گوێی لەو قسەو لێدوانەی رایس دەبێتەوە، كە بەرپرسانی دیكەی ئەمەریكاش دەیكەن، وا مەزندە دەكات كە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا بە قودرەتی قادر بووەتە داكۆكیكارێكی دژوار لە نەتەوەی عەرەب و بۆ عروبەی عێراقیش لەو وڵاتە عەرەبییانە بەپەرۆشترە!!
پرسیار ئەوەیە: ئایا ئەم حیكایەتە نامۆیە چییە؟ بە باوەڕی من ئەم حیكایەتە شایانی ئەوەیە كە وتووێژێكی وردی لەسەر بكرێ، چونكە ئەو قسە و لێدوانەی رایس و بەرپرسانی دیكەی ئەمەریكا، كە ئەمڕۆ دەربارەی عروبەی عێراق و نەتەوەی عەرەب دەیكەن، بە قسەو لێدوانێكی زۆرنامۆ دادەنرێ، چونكە بە شێوەیەكی ساكار دژی هەموو گوتار و ستراتیژییەتێكی ئەمەریكایە لە ناوچەكەدا، ئەمە سەرەڕای ئەوەی كاتێ ئەمەریكا دەستی بە شەڕ دژی عێراق كرد بۆ ئەوەی بوو كە لە دەوروپشتە عەرەبییەكەی دووری بخاتەوە.
ئەم ئامانجە زۆر بە روونی لەبیروبۆچوونی پلاندا نەزانی شەڕەكە دیار بوو، بە واتایەكی دیكە ئەو ئامانجە لەچوارچێوەی بۆچوونێكی ستراتیژی و سیاسیدا دارێژرابوو، بە كورتی دەكرێ لەبیروبۆچوونی ستراتیژی ئەمەریكا، پێش و پاش شەڕی عێراق ئاماژە بە سێ رەهەند بكەین كە هەرسێكیان ئەوە دەسەلمێنن كە لاوازكردنی بیرۆكەی عروبە ئامانجێكی ستراتیژی ئەمەریكا بوو، بە ئیعتیباری ئەوەی:
1- نەتەوایەتی عەرەب ئایدیۆلۆژییەكی توندڕەو رەگەز پەرستە و یەكێكە لەو هۆكارە سەرەكییانەی كە بوونەتە هۆی دژایەتیكردنی ئەمەریكا و رۆژئاوا و ئەو ئایدیۆلۆژیایەش تا ئێستا ململانێ و هەڵوێستێكی توندی لێكەوتۆتەوە. ئەگەر ئێمە بۆشیكردنەوە ستراتیژییەكانی ئەمەریكا، پێش و پاش شەڕی عێراق، بگەڕێینەوە تێبینی كۆمەڵێ شیكار دەكەین كە هەر هەموویان تەئكید لەسەر ئەو لایەنە دەكەنەوە، بە ئیعتیباری ئەوەی كە یەكێكە لە ئامانجە گەورەكانی ئەمەریكا و یەكێكیشە لەو هۆكارە سەرەكییانەی كە رێیان بۆ شەڕەكە خۆش كرد.
2- بە ئیعتیباری ئەوەی سوننە لە عێراقدا داینەمۆی بیری عروبەوین. كە ئەمیش بە مەترسییەكی زۆر گەورە لەسەر ئەمەریكا و بەرژەوەندییەكانی دادەنرێ، ئەمانە بە درێژایی مێژوو خەریكی قوڵكردنەوەی پێناسەی عەرەب و ئینتیما بۆ وڵاتی عەرەبی بوونە، بۆیە پێویستە رۆڵ و كاریگەرییان كەم بكرێتەوە.
پلاندانەرە ئەمەریكییەكان پێش و پاش شەڕی عێراق ویستیان بە یەكجاری سوننە لەدەسەڵاتی عێراق دوور بخەنەوە بۆ ئەوەی رۆڵێكی ئەوتۆیان لە سیستەمی نوێدا نەمێنێ.
3- سەرەڕای ئەمانە، ئەوەی بە پرۆژەی رۆژهەڵاتی ناوینی نوێ ناو دەبرێ و ئیدارەی ئەمەریكا خستوویەتە روو، لە جەوهەردا مەبەست لێی بەربەرەكانێ كردنی عروبە و هەر ئاراستەیەكی یەكگرتنەوە و تەكامولی عەرەبی بوو، لەسەر بنچینەی نەتەوایەتی عەرەب. لەو سێ رەهەندە بۆمان بە دیار دەكەوێ كە شەڕ دژی عروبە لەعێراق و گشت وڵاتانی عەرەبیدا ئامانجێكی روونی ئەمەریكا بوو لەو شەڕەی كە دژ بە عێراق كردی.
هەر لە رۆژی یەكەمی شەڕەكەوە بوو، ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا كاتێكی ئەوتۆی بە فیڕۆنەدا لە جێبەجێكردنی ئەو پلانەی كە داینابوو، واتە خەلاسكردنی عێراق لە بیرۆكەی عروبەوی و پچڕاندنی ئەو پەتەی كە عێراقی بەوڵاتانی دیكەی عەرەبییەوە دەبەست. ئەمەیان چۆن كرد ؟
هەموومان بەووردی ئەوە دەزانین، بەڵام لێرەدا ئاماژە بەهەندێ هێڵی گشتی دەكەین دەربارەی ئەوەی كە كراوە.
لەسەرەتادا تێكدانی دەوڵەتی عێراق و دامەزراوەكانی بوو، لەسەرووی هەموویان دامەزراوی سوپا. ئەو تێكدانەی مەبەست بوو بۆ نەهێشتنی پێناسە یەكگرتووەكەی عروبەوی عێراق و بنەماكانی یەك دەوڵەت، ئەویش بە تێكدانی ئەو دامەزراوە دەوڵەتییانەی كە ئامانجیان یەكخستنەوەی عەرەب بوو، بەمەش ویستیان لە جیاتی پێناسەی عەرەبی عێراق پێناسەی تایفی و نەتەوەخوازی فەرز بكەن.
ئەمەریكا بە خۆی شێواز و چەمكی (بەشكاریی تایفی) هێنایە ئاراوە، ئەویش لە ژێر گوتەی بەشكاریی رێژەیی هەر تایفەیەك.
رۆڵی سوننە بەتەواوی پەراوێز خرا و خەڵكی تایفیش جێ هەستیارەكانی دەوڵەتیان گرتەوە، ئەوانەی كە دژی بیرۆكەی عروبەوی بوون و هەر ئەمەریكاش لە پشتی داڕشتنی دەستووری نوێی عێراق بوو كە بە ئاشكرا تیایدا عروبەی عێراق پشتگوێ خرا و دابەشكردنیشی لەسەر بنچینەی تایفی كرا بە بنچینەیەك. لەو رووەوە ئەگەر جورئەت بەخۆمان بدەین دەتوانین بڵێین: ئەمەریكا بە كردەوە دەستی لەگەڵ ئێران تێكەڵ كرد بۆ نەهێشتنی عروبەی عێراق.
ئەم مەسەلەیە لێرەدا پێویست بە وردەكاری ناكات، هەموو ئەو دەسەڵاتەی كە ئەمڕۆ ئێران لە عێراقدا هەیەتی و ئەمەریكا لێی نیگەرانە، لە ژێر چاوو رەزامەندی ئەمەریكا بووە.
دەسەڵاتی ئەمەریكا مامەڵەی لەگەڵ ئەو هێزانە كرد كە سەر بە ئێران بوون لە عێراقدا، بە ئیعتیباری ئەوەی هاوپەیمانی سروشتی ئەمەریكان لە عێراقی نوێدا، ئەمەریكا ئەمانەی بە پاڵپشتێكی بنچینەیی دادەنا بۆ نەهێشتنی عروبەی عێراق و یەكپارچەیی خاكەكەی لە چوارچێوە عەرەبییەكەیدا.
كاتێ ئێران پارەو چەكی دەدایە ئەو میلشیانەی كە سەربەو هێزانە بوون، ئەمەریكا لێی ئاگادار بوو و چاوی خۆشی لە بەرامبەریدا دەنووقاند.
كاتێ ئەم میلشیانە شاڵاوی جینۆسایدی نەتەوەیی و تایفیان بەڕێوە دەبرد و ئەو هەموو كشتوبڕەیان ئەنجام دەدا، هەر هەمووی بە ئاگادار و رەزامەندی ئەمەریكا بوو.
كاتێ ئەو هێزە تایفیانە بوونە خاوەن بڕیار لە عێراقدا و وتارەكانیان بۆ دژایەتی كردنی بیرۆكەی عروبەوی تەرخانكرد، ئەم هەڵوێستەیان جێی رەزامەندی دەسەڵاتی ئەمەریكا و ئەركانی ئیدارەكەی بوون، بەراستی ئەمەریكا ئەمەی دەویست.
هاوتەریب لەگەڵ ئەمەدا، نابێ هەوڵی پلاندانەرە ستراتیژییەكانی ئەمەریكا لەبیر بكەین لە گۆڕینی نەخشەی ناوچەكە لە رووی سیاسی و جوگرافیاوە، لەسەر بنچینەیەكی نوێی تایفی و ئەتنی ئەویش بەپێی ستراتیژیەتێكی نوێ.
جەوهەری ئەم ستراتیژییەتە لە هەقیقەتدا ورووژاندنی هەستی تایفی و بەرپاكردنی ململانێی تایفی بوو، وەك سەرەتایەك بۆ نەخشەیەكی نوێی ناوچەكە.
ئامانجی ستراتیژی ئەمەریكا بە تەواوەتی نەهێشتنی هەر توانایەك بوو بۆ تەكامول یان نزیكبوونەوەیەك لە نێوان وڵاتانی عەرەب لەسەر بنچینەی بەرژەوەندی نەتەوایەتی.
نەك هەر ئەمە، بەڵكو نەهێشتنی ئەو وڵاتە عەرەبیانەی كە لەسەر بیرۆكەی نەتەوەیی دامەزراون و لە جیاتی ئەوان چەند دەویلە (دەوڵەتۆكە)یەكی تایفی دوورەپەرێز دروست بكەن كە لە سایەیدا كۆتایی بە بیرۆكەی عروبەوی بهێنرێ.
بۆ نموونە ئێمە ئەو واقیعە دەخەینەڕوو: پاش رزگاركردنی عێراق بە چەند مانگێك، سەرۆكی ئەمەریكا جۆرج بووش چاوی بەسەرۆكی پێشووی فەرەنسا جاك شیراك كەوت، شیراك بە وردی باسی نەتەوەی عەرەبی بۆ كرد لە عێراق و گشت ناوچەكەدا، بەكورتی رایەكەی ئەوە بوو هۆشداری بداتە بوش كە بە چاوێكی سووك سەیری هەستی نەتەوایەتی عەرەب لە عێراق نەكات، چونكە ئەمە دەبێتە هۆی رەفزكردنی هێزەكانی ئەمەریكا و بەرهەڵستكاری كردنی.
شیراك ئەزموونی بەر لە چل ساڵی خۆی لە جەزائیر خستەڕوو كە ئەو كات لەو وڵاتەدا ئەفسەری وڵاتی فەرەنسا بووە، بۆ ئەوەی ئەو دیدەی خۆی بۆ بووش بسەلمێنێ. بەڵام رای بوش چی بوو؟ بوش بە شیراكی گوت: من لەگەڵ ئەو رایەی تۆ نیم، عێراقییەكان ئێمەیان خۆش دەوێ، لە رژێمێكی دیكتاتۆری خوێنمژ رزگارمان كردن، ژمارەیەكی زۆر كەم بەرهەڵستیمان دەكەن ئەوانەش پاشماوەی رژێمی پێشوون یانیش تێرۆریستن و لەدەرەوەی عێراق هاتوون.
بووش بەو وەڵامە ویستی بە شیراك بڵێ: نەتەوایەتی عەرەب لە عێراق ئەو واتا و رۆڵ و بەهایەی نەماوە، كەواتە چ شتێك روویدا؟ ئەگەر هەڵوێستی ئیدارەی ئەمەریكا لە عروبەی عێراق ئەمە بێ، ئەی بۆچی رایس ئەمڕۆ دەربارەی عروبەی عێراق و نەتەوەی عەرەب دەدوێ و بەرگرییان لێ دەكات و داوایان لێدەكات كە دژ بە دەسەڵاتی ئێران بوەستن؟
وەڵامی ئەم پرسیارە زۆر ئاسانە و مەسەلەكەش خۆی لە دوو خاڵ دەبینێتەوە:
1- ئەمەریكا پاش ئەو هەموو ساڵە گەیشە ئەو باوەڕەی كە بە گێلی سیاسی خۆی كلیلی عێراقی رادەستی ئێران كرد. ئەوەی بۆ ئاشكرا بوو كە نرخێكی زۆری دا بۆ پاكتاوكردنی دەسەڵاتی سوننە و سەپاندنی دەسەڵاتی تایفی لەسەر حیسابی ئاراستەی عروبەویەكە.
ئەمەریكا گەیشتە ئەو باوەڕەی كە بە هۆی ئەو سیاسەتە چەوتەی خۆی عێراقی كردە بارمتەیەك بە دەستی ئێران كە ئێستا لە ململانێیدا لەگەڵ ئەمەریكا بەكاری دەهێنێت.
ئەوەشی بۆ ئاشكرا بوو كە بڵند بینی ئێران هەر عێراق نییە، بەڵكو عێراقی كردۆتە وێستگەیەك بۆ كۆنترۆڵكردنی ناوچەكە و نەهێشتنی دەسەڵاتی ئەمەریكا لەو ناوچەیەدا.
2- ئەمەریكا لەسەر ئەوەی كە گوتمان ستراتیژیەتی خۆی گۆڕی، بە لایەنی كەمی لە هەندێ لایەنی و بەپێی ئەو هەمواركردن و گۆڕینەشی ئێران بوو بە دوژمنی ژمارە(یەك) ی ئەمەریكا لە عێراق و ناوچەكە، نەك رێكخراوی قاعیدە، یان هەر رێكخراوێكی تر.
بەپێی ئەركانی ئیدارەی ئەمەریكا، ئێران ئەمڕۆ شەڕێكی بە وەكالەت دژ بە ئەمەریكا لە عێراق بەڕێوە دەبات و ژەنەراڵ پترایۆسیش لە شایەددانەكەی بەرامبەر بە كۆنگرێس ئەم هەقیقەتەی باسكرد.
كەواتە لە چوارچێوەی ئەم دوو لایەنەدا، لێدوانەكەی رایس و بەرپرسانی دیكەی ئەمەریكا دێ و ئەو رۆڵەی كە دەیانەوێ وڵاتانی عەرەب پێی هەڵستن.
بەشێوەیەكی ساكار ئەمەریكا دەیەوێ حكومەتە عەرەبییەكان بە وەكالەت شەڕێكی سیاسی دژ بە ئێران بەڕێوە ببەن و ئەو حكومەتانەش بكاتە میلشیای سیاسی خۆی لە چوارچێوەی ستراتیژیەتە نوێیەكەی و هەروا لە ململانێیەكەیدا لەگەڵ ئێران.
ئەمەریكا بەو لێدوانەی دەیەوێ قدیلە بە هەستی عەرەبی بكات و داوایان لێبكات ئەوە رۆڵە ببینن كە ئەمەریكا دژ بە ئێران دەیەوێ، بەڵام ئەمە لەسەر حیسابی كێ؟ حەتمەن لەسەر حیسابی كورد.
ئەمەریكا هەست بەوە ناكات كە لێدوانی وا كاریگەری خۆی هەیە لەسەر هاوپەیمانە كوردەكەی و زیاتر هانی عەرەبە توندڕەوەكان دەدات بۆ سەپاندنی پێناسەی عەرەبی لەسەر عێراقدا.
ئەمڕۆ ئەگەر پێنج پەرلەمانتاری عەرەبی لە هێلسينكی داوای ئەوە بكەن، سبەی ئەو پێنجە دەبێ بە پەنجا و: سەد، كە ئەمەيش لە بەرژەوەندی ئەو عێراقە نوێیە نییە كە ئەمەریكا گەرەكییەتی.