پەیوەندیی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا لەگەڵ ڕۆژهەڵاتی ناڤین بەر لە جەنگی یەكەم زۆر سنووردار بووە، هەرچەندە سەرۆك ئەندرۆ جاكسۆن لە ساڵی ١٨٣٣ دا پەیوەندیی فەرمی لەگەڵ سوڵتانی عومان دروست كردبوو، پەیوەندیی بازرگانی نێوان ئیران و ئەمەریكا لە ساڵی ١٨٥٧ دەستیپیكرد، بەڵام ڕاگەیاندنە چواردە خاڵییەكەی سەرۆك ودرۆ ویلسۆن لە كۆنگرەی ئاشتیی پاریس بە ناوی (ڕاگەیاندنی پرینسیپەكان بۆ ئاشتی) كە زیاتر مەبەستی ڕزگاریی نەتەوەكانی ژێردەستی عوسمانی بوو، یان ویستی لەو دەرگایەوە بێتە ناو دنیای ڕۆژهەڵاتی ناڤینی دوای عوسمانی و قاجارەكان، سەرەتایەكی جددی بوو بۆ نزیكبوونەوەی ئەمەریكا لەم ناوچەیە، بەڵام ڕۆڵی كارا و كاریگەریی ئەم وڵاتە لە دوای دووەم جەنگی جیهانی و سەرەتای جەنگی ساردەوە دەستیپێكرد لە كۆتایی چلەكانی سەدەی ڕابوردوو. ڕۆژهەڵاتی ناڤینیش بووە مەیدانێكی ئەو جەنگە و پاراستنی بەرژوەندییەكانی ویلایەتە یەكگرتووەكان لەو ناوچەیەدا بووە بەشێك لە پاراستنی ئاسایشی نەتەوەیی و تا ئێستاش بەردەومە. لە كاتی داڕشتنی ستراتیژی ئاسایشی نەتەوەییدا گرنگی بە ئەم ناوچەیە دراوە و دواستراتیژی ئاسایشی نەتەوەیی كە كاتێك ماكماستەر ڕاوێژكاری ئاسایشی نەتەوەیی بوو، بەم شێوەیە ئەولەویاتەكانی لە ڕۆژهەڵاتی ناڤین دیاری دەكات: «ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا ئەیەوێت ڕۆژهەڵاتی ناڤین نەبێتە ناوچەیەكی ئارام، یان پێگەی تەشەنەكردنی تیرۆریستە جیهادییەكان و هیچ هێزێك كە دژایەتی ویلایەتە یەكگرتووەكان دەكات، تیایدا باڵادەست نەبێ و بەشێك بێت لە بازاڕی سەقامگیری و وزەی جیهانی.»
بە كورتی هێڵە گشتییەكانی ستراتیژی ئەمەریكا لە ڕۆژهەڵاتی ناڤیندا پێگەی هەرێمی كوردستان لەو چوارچێوانەدا دەخەینەڕوو.


بەردەوامیی هەناردەكردنی نەوت لە ناوچەكەوە بۆ دەرەوە
سامان و سەرچاوەكانی وزە، بەتایبەتی نەوت لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناڤین ڕەنگە سەرەكیترین فاكتەری بایەخ و گرنگیی ناوچەكە بێت لە ڕووی ستراتیژییەوە، زۆر لە مێژە ئەوە ڕوون بۆتەوە كە ئەو هێزەی دەسەڵاتی دەرهێنان و ناردنە دەرەوەی نەوتی ڕۆژهەڵاتی ناڤینی هەبێت، دەتوانێت كۆنتڕۆڵی ئابووریی جیهان بكات و، سعودییە و عێراق و ئێران و كوەیت و ئیمارات خاوەن ڕێژەیەكی بەرچاوی نەوتن و هەر لە كۆنەوە و دوای جەنگی یەكەمی جیهانی ویلایەتە یەكگرتووەكان چاوی بڕیوەتە نەوتی ئەم ناوچەیە. هەرچەندە سەرەتای گەڕان بە دوای نەوت و دۆزینەوەی دەگەڕێتەوە بۆ سەرەتای سەدەی نۆزدەیەم و ئەڵمانیا و دواتر بەریتانیا و بە هاوكاری گوڵبێنكیانی ئەرمەنی ئەمەریكی نەوتیان دۆزییەوە و یەكەم پاڵاوگەی نەوتیش بەریتانییەكان لە ساڵی ١٩١٢ لە عەبادان دروستیان كرد، بەڵام یەكەم جەنگی جیهانی هەموو ئەو پرۆژانەی وەستان. دوای جەنگ ئەمەریكاش شانبەشانی لایەنەكانی تر بووە هاوبەشێكی كارا لە دەرهێنانی نەوت. كۆمپانیای نەوتی توركی كە زیاتر كۆمپانیایەكی بەریتانی بوو، لە ساڵی ١٩١٢ دامەزرابوو، لە ساڵی ١٩٢٧ لە كەركووك نەوتی دۆزییەوە لە ساڵی ١٩٢٨ ویلایەتە یەكگرتووەكان لە ڕێگەی گروپی كۆمپانیاكانی پەرەپێدانی ڕۆژهەڵاتی نزیك كە لە چەند كۆمپانیایەكی ئەمەریكی پێكهاتبوو، بووە لایەنێكی سەرەكیی ڕێككەوتننامەیەك كە بە (ڕێكەوتننامەی هێڵی سوور) ناسرا، كە دیسانەوە گوڵبێنكیان شاسواری گفتوگۆ و دانوستانەكانی بوو. ڕێكەوتننامەكە لە ساڵی ١٩٤٨ كۆتایی هات، كاتێك دوو كۆمپانیای ئەمەریكیی ناو گروپی كۆمپانیاكانی پەرەپێدانی ڕۆژهەڵاتی نزیك لە گەڵ ئارامكۆی سعودی و بەحرەینی بێ ڕەزامەندیی لایەنەكانی تری ڕێكەوتننامەی هێڵی سوور بوونە هاوبەش و خاوەن پشك. لەو كاتەوە تا ئەمڕۆش پاراستن و تا ڕادەیەكی زۆریش كۆنتڕۆڵكردنی سامان و سەرچاوەكانی وزە بەتایبەتی نەوت بەشێكی گرنگی ستراتیژی ئاسایشی نەتەوەیی ویلایەتە یەكگرتووەكانە. لە دوای دووەم جەنگی جیهانی و لە ساڵانی سەرەتای جەنگی سارد، یەكەم هەڕەشە بۆ سەر ئەم سامانە گرنگ و سترتیژییە بریتی بوو لە خۆماڵیكردن (نەتەوەییكردن)ی نەوتی ئێران لە لایەن حكومەتەكەی موسەدەقەوە. ئیدارەی ئەمەریكی ئەو كاتە ڕۆڵی سەرەكی لە لادانی موسەدەق و گۆڕینی سیاسەتی نەتەوەییكردنی نەوتی ئێراندا هەبوو. تەنانەت هەندێك لایان وایە یەكێك هۆكارەكانی گۆڕینی ڕژێمی قاسم لە عێراق مەسەلەی نەوت بووە، بەتایبەتی ڕۆڵی لە پێكهێنانی ئۆپێك و پلانی بۆ نەتەوەییكردنی نەوت. تا ئێستاش فاكتەری نەوت لە جەنگی هەشت ساڵەی نێوان ئێران و عێراق و ئازادكردنی كوەیت و ئازادكردنی عێراق لە ساڵی ٢٠٠٣ و پەیوەندیی نێوان ئەمەریكا و هەرێمی كوردستان جێگەی گفتوگۆی جددی و بەردەوامن. تەنانەت پێكهێنانی هاوپەیمانییەك لە كەنداوی عەرەبی لە لایەن ئیدارەی سەرۆك ترامپ دژی هەڕەشەكانی ئێران بۆ ڕێگریكردن لە بەردەوامیی ناردنی نەوت جارێكی تر گرنگیی نەوت و ڕۆژهەڵاتی ناڤین دەردەخەن.


هەر لە ساڵی ١٩٢٧ كە نەوت لە بابەگوڕگوڕ دۆزرایەوە، تا ئێستاش نەوت كاریگەریی گەورەی لەسەر كوردستان هەبووە. جگە لەم دە دوازدە ساڵەی ئەم دواییە، نەوت هەمیشە مایەی كێشە و وێرانكاریی بووە بۆ كوردستان بە گشتی و ئەم بەشەی كوردستان بە تایبەتی و یەكێك لە هۆكارەكانی لكاندنی باشووری كوردستان بە عێراقەوە نەوت بووە. لە دواساتەكانی یەكەم جەنگی جیهانی و لە ئەنجامی پشكنینە جیۆلۆجییەكانی ئەڵمانیای بەر لە جەنگ دەركەوتبوو كە لە ویلایەتی موسڵدا نەوت هەیە و هەر ئەمەش وایكرد بەریتانیا دوای ڕاگەیاندنی ئاگربەست موسڵ داگیر بكات، كێشەی سەرەكیی ئەو كاتەی بەریتانیا ناردنە دەرەوەی نەوتەكە بوو، كە لە ئەنجامدا بووە فاكتەرێكی لكاندنی كوردستان بە عێراقەوە. كوردستان هیچ سنوورێكی دەریایی نەبوو، توركیای ئەو سەردەمە زیاتر نزیك بوو لە سۆڤیەت و سووریاش هی فەڕەنسییەكان بوو. كێشەی هەناردەكردنی نەوت تا ئێستاش كۆسپێكە لەبەردەم بەكارهێنانی ئەم كاڵا گرنگە وەك سامانێكی ستراتیژیی ئابووری و سیاسی لە كوردستاندا. لەگەڵ ئەمەشدا دەكرێت بەشێك لە گرنگیدانی ئەمەریكا و ڕۆژئاوا بە هەرێمی كوردستان بۆ بوونی نەوت و دەرهێنانی لەلایەن خۆمانەوە بگێڕینەوە. بۆ نموونە: ئیدارەی سەرۆك ترامپ لە هەوڵی بەردەوامدایە بۆ بە سفر كردنی هەناردەكردنی نەوتی ئێران، بەڵام كەمبوونەوەی نەوت لە بازاڕەكانی جیهان دەبێتە هۆی زیادبوونی نرخەكەی و ئەمەش كاریگەری لەسەر هەڵبژاردنەكان دەبێت، بەتایبەتی لە هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیی ساڵی داهاتوو لە ئەمەریكا. بۆ كەمكردنەوەی كاریگەریی نێگەتیڤی كەمبوونەوەی، یان نەمانی هەناردەی نەوتی ئێران، سەرۆكی ئەمەریكا ناچار بووە پەنا بۆ سعودیە بەرێ، بۆ زیادكردنی بڕ و ئاستی هەناردەكردن. ئەمەش ئاسان نییە، چونكە ئاستی هەناردەكردن لە لایەن ئۆپێك دیاری دەكرێت و ئاستی هەناردەكردن كاریگەری لەسەر نرخ دەبێت. لێرەدا هەرێمی كوردستان كە ڕۆژانە نزیكەی ٥٠٠ هەزار بەرمیل نەوت هەناردە دەكات، دەتوانێت كاریگەریی هەبێت. جگە لەمە پەیوەندیی هەرێم و توركیا تا ڕادەیەكی زۆر پەیوەندییان بە بەرژەوەندییە ئابوورییەكانەوە هەیە، كە نەوت و غاز بەشێكی گرنگی ئەو پەیوەندییانەن. گرنگیدانی ڕووسیاش بە كوردستان لەبەر نەوت و غازەكەیەتی، نەك لەبەر ئەوەی پێویستی پێیانە، بەڵكو لەبەر ئەوەی دەیەوێت باڵاترین دەستی هەبێت كە هەناردەكردنی نەوت و غاز و لە ڕووی سیاسییەوە سوودیان لێوەربگرێت.


كەواتە نەوت و غازی سروشتی ڕۆڵی گرنگ لە پەیوەندییە سیاسی و ئابوورییەكاندا دەگێڕن. هەرێمی كوردستانیش دوای ئەوەی بڕیاری دەرهێنان و هەناردەكردنی نەوتی دا، بۆتە گەمەكارێكی بچووك، بەڵام گرنگی ئەو مەیدانە. خۆ ئەگەر كێڵگە نەوتییەكانی كەركووكیش لەژێر كۆنتڕۆڵی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا بمانایەنەوە، ئەوا گرنگیی جیوپۆلیتیك و جیۆئیكۆنۆمیكی هەرێمی كوردستان گەلێك زیاتر دەبوو. لە بیرمان نەچێت كە بوونی نزیكەی ٩٠٪ی نەوتی سووریا لەو ناوچانەی لە بندەستی هێزەكانی سووریای دیموكراتیكدا پاڵنەرێكی بەهێزە بۆ مانەوەی ئەمەریكا، نەك لەبەر ئەوەی ئەمەریكا پێویستی بەو نەوتە هەیە بەڵكو بۆ ئەوەی ڕژێمی سووریا لەو سامانە (چەند كەمیش بێت) بێبەش بكات و لە دانوستاندنەكانی داهاتووشدا لەسەر پرۆسە و سیستەمی سیاسیی سووریاش دەستی بەهێزتر دەبێت.


پاراستنی سەقامگیریی ناوچەكە
پاراستنی سەقامگیریی ڕۆژهەڵاتی ناڤین بە شێوەیەك كە خزمەتی بەرژەوەندییەكانی ئەمەریكا بكات، هەمیشە جێگەی بایەخی ویلایەتە یەكگرتووەكان بووە. هەرچەندە لە سەردەمی سەرۆكایەتیی (جۆرج دەبلیو بوش)دا مەسەلەی دیموكراسی وەك یەكێك لە ئامانجە ستراتیژییەكانی ئەمەریكا لە ناوچەكەدا زیاتر گرنگی پێدراو پرۆژەی ڕۆژهەڵاتی ناڤینی گەورە، یان ڕۆژهەڵاتی ناڤینی نوێ زۆر قسەی لەسەر كرا. بیرۆكەی ئەم پرۆژەیە ئەوە بوو كە یەكێك لە هۆكارەكانی توندوتیژی و تیرۆریزم لە ناوچەكەدا نەبوونی دیموكراسی و بوونی ڕژێمانی ئۆتۆكرات و سەپێنەرە و بڵاوكردنەوەی دیموكراسی بە هاوكاری ئەمەریكا، تەنانەت ئەگەر لە ڕێگەی ئاژاوەی خوڵقێنەریشەوە بێت، لە مەودای درێژدا لە بەرژەوەندیی ئەمەریكایە. هەروەك لە نەخشەكەشدا هاتووە، هەندێل لاو ناوەند لاشیان وابوو، یان دەیانویست وا پیشانی بدەن كە سەرلەنوێ دەستكاربی نەخشەی ناوچەكە دەكرێتەوە و لەو ناوەشدا كورد دەبێتە خاوەن دەوڵەت. ئەگەر ئەمەریكا لە عێراق سەركەوتوو بوایە و بێتوانیایە دەوڵەتێكی دیموكرات و مۆدێرن دابمەزرێنێ ئەوا لەسەر جێبەجێكردنی ئەم بیرۆكەیە بەردەوام دەبوو. ئەم پلانە تووشی بەرەنگاریی گەورە بۆوە و دەوڵەتانی ئێران و توركیا و سووریا بە ئاشكرا و ئەوانی تر لە ڕێگەی ترەوە كەوتنە دژایەتی و ئەوەی ئەلقاعیدە و گروپە تیرۆریستییەكانی تر كردیان، كە بووە هۆی شەڕی ناوخۆ لە عێراقدا هاوكار نەبوون بۆ بەردەوامبوون لەسەر جێبەجێكردنی. سەردەمی ئیدارەی ئۆباما و بە تایبەتی هیلاری كلینتۆن ویستیان لە ڕێگەی پشتگیریی شۆڕش و ڕاپەڕینەكانی بەهاری عەرەبی گۆڕانكاری دیموكراسی لە ڕژێمەكاندا بكەن، بەڵام وەك دەزانین ئاكامی ڕاپەڕینەكان ئەوە نەبوو كە ئەوان و خەڵكیش تامەزرۆی بوون. ئیدارەی سەرۆك ترامپ گەڕاوەتەوە بۆ سەر سیاسەتە تەقلیدییەكەی ئەمەریكا كە پاراستنی سەقامگیرییە لە ناوچەكەدا، هەتا ئەگەر ئەو سەقامگیرییە ببێتە هۆی مانەوەی هەندێك ڕژێمی نادیموكراسی و ئۆتۆكرات.


چەندین ساڵە بە بیانووی هێشتنەوەی سەقامگیری و ڕێزگرتن لە سنوورەكان و پاراستنی ئاشتیی جیهانی و دەستنەخستنە نێو كاروباری یەكترەوە، خەڵكی كوردستان دەچەوسێنرێتەوە و تەنانەت پشتگیرینەكردنی ڕیفراندۆمی هەرێمی كوردستان لە لایەن كۆمەڵگەی نێودەوڵەتییەوە بە پاساوی دروستبوونی ناسەقامگیری بوو لە ناوچەكەدا. ستراتیژیی ئەمەریكا هەر لە كۆنەوە وا داڕێژدراوە كە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناڤین بۆ پاراستنی ئاسایشی نەتەوەیی گرنگە و عێراقیش وڵاتێكی گرنگی ڕۆژهەڵاتی ناڤینە و ناسەقامگیریی لە عێراقدا كاریگەریی نێگەتیڤی لەسەر ناوچەكە دەبێت. لە هەمان كاتدا دەشزانن عێراقی ئەمڕۆ بە بێ كورد سەقامگیر نابێت و هەمیشە هەوڵدەدەن لەو چوارچێوە یاسایی و دەستوورییەی ئەمڕۆ هەیە، هەرێمی كوردستان بەهێز بكەن.


بەرەنگاربوونەوەی چەكی كۆمەڵكۆژ
بەر لە كارەساتی ١١ سێپتێمبەر ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا چەكی كۆمەڵكوژی وەك چەكی ناوكی و چەكی كیمیاوی بایۆلۆجی لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناڤین بە هەڕەشەیەكی جددی بۆ سەر ئاسایشی نەتەوەیی نەدەزانی، یان بەرەنگاربوونەوەیان بەشێك نەبوو لە ستراتیژیی ئاسایشی نەتەوەیی. دوای ١١ سێپتێمبەر و هەوڵدانی كۆماری ئیسلامی ئێران بۆ دروستكردنی چەكی ناوكی و ئەگەری بەكارهێنانی چەكی كۆمەڵكوژ بە تایبەتی كیمیاوی و بایۆلۆجی لە لایەن دەوڵەتانی شكستخوردوو (Rough States) و گروپە تیرۆریستەكان، بووە خەمێكی گەورەی ئەمەریكا. هۆكاری سەرەكیی لێدانی عێراق لە ساڵی ٢٠٠٣، وەك دەزانین، ئەوە بوو كە عێراق خاوەن چەكی كۆكوژ بوو. بەشێك لە هۆكارەكانی دژایەتیی ئەمەریكا بۆ ئێران ئەوەیە كە ئێران كار بۆ دروستكردنی چەكی ناوكی دەكات.
لەم ڕووەوە بەرژەوەندییەكانی هەرێمی كوردستان و ئەمەریكا یەكن، چونكە گەلی كوردستان بە گشتی قوربانیی بەكارهێنانی چەكی كیمیاوین و هەموو ستراتیژی و سیاسەتێك بۆ بنبڕكردنی ئەم چەكانە لە بەرژەوەندیی كوردستانە.


بەرەنگاربوونەوەی تیرۆریزم
بەر لە ١١ سێپتێمبەریش كردەوە تیرۆریستییەكان هەبوون، بەڵام ئەوەی لەو ڕۆژەدا ڕوویدا، توانا و بەرنامەی ئەو هێزانەی زیاتر ڕوونكردەوە و بەرەنگاربوونەوەیان بووە بەشێك لە ستراتیژیی ئاسایشی نەتەوەیی ئەمەریكا.
یەكێك لە شانازییەكانی شۆڕشەكانی كوردستان بەتایبەتی لەم پارچەیەدا ئەوە بووە كە پەنایان بۆ كاری تیرۆریستی و كوشتنی خەڵكی سڤیل نەبردووە. بە پێچەوانەوە كورد بە گشتی قوربانیی تیرۆری دەستی دوژمنەكانی بووە و هەوڵە تیرۆریستییەكەی ساڵی ١٩٧٠ بۆ لە ناوبردنی بارزانیی نەمر یەكێكە لە نموونەكان. ڕۆڵی هێزی پێشمەرگە و خەڵكی كوردستان لە بەرەنگاربوونەوەی ئەلقاعیدە و تێكشكاندنی داعش ئاشكرایە. كەواتە ئێمە و ئەمەریكا لەم ڕووە گرنگەوە هاوبەرژەوەندیین و هەڕیم بەشێكی گرنگی ئەو هاوپەیمانییە نێودەوڵەتییەیە لە دژی تیرۆر و تا ئێساش لە دژایەتیكردنی تیرۆر بەردەوامە.


دوورخستنەوە، یان لاوازكردنی ئەو دەوڵەتانەی هەڕەشە لە بەرژەوەندییەكانی ئەمەریكا دەكەن لە ناوچەكەدا
وەك ئاماژەمان پێدا هەوڵدانی ئەمەریكا بۆ نزیكبوونەوە لە ڕۆژهەڵاتی ناڤین لە كۆتاییەكانی یەكەم جەنگی جیهانییەوە دەستیپێكرد و دواتر بەرژەوەندییە نەوتییەكان زیاتر و زۆرتر لەو ناوچەیەی نزیك كردنەوە. گەورەترین هەڕەشە بۆ ئەمەریكا لە دوای دوەم جەنگی جیهانی، یەكیتی سۆڤیەت بوو، بۆیە كەمكردنەوەی دەسەڵاتی سۆڤیەت لە ڕووی ئایدیۆلۆجی و سەربازی و ئابووری و سیاسی و تەنانەت كەلتووری و كۆمەڵایەتییەوە بووە یەكێك لە پێشینەكانی پاراستنی ئاسایشی ئەمەریكا و ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناڤینیش یەكێك بووە لە مەیدانە سەرەكییەكانی ئەو ململانێیە. دوای داڕمانی ئیمپراتۆریەتی سۆڤیەت، ئەمەریكا بووە تەنیا سوپەرپاوەر لە جیهاندا. ئەم پێگەیەی ئەمەریكا لە دنیا و ئەم ناوچەیەشدا تووشی تەحەدای جددی بۆتەوە لە لایەن ڕووسیا و چینەوە. ڕووسیا و چین ساڵ دوای ساڵ بە دەسەڵات و بازووی بەهێزتری سەربازی و ئابووریی خۆیان كۆسپ بۆ ئەمەریكا دروست دەكەن. بەرنامە ئابوورییە سیاسییەكەی چین بۆ دنیا و ئەم ناوچەیە (دەستپێشخەریی پشتێن و ڕێگا)، زۆر ڕوون و ئاشكرایە و سیستەمی سیاسی و ئابووریی تاكجەمسەری لە ئایندەدا بۆ دوو جەمسەرییەكەی جاران دەگەڕێتەوە، بەڵام ئەمجارە چین جێگای یەكێتی سۆڤیەت دەگرێتەوە. جگە لە چین، ڕووسیا و ئێرانیش دوو لەو لایەنانەن كە هەڕەشە لە بەرژەوەندییەكانی ئەمەریكا دەكەن لە ناوچەكەدا.
چین و ڕووسیا و ئێران بە پلە و شێوازی جیاواز لە هەرێمی كوردستاندا بەرژەوەندییان هەیە و لە زۆر ڕووەوە ئەم بەرژەوەندییانە لەگەڵ بەرژەوەندییەكانی ئەمەریكا یەك ناگرنەوە. پێویستە هەرێمی كوردستان بە وریاییەوە مامەڵە لەگەڵ ئەو لایەنانە بكات و تا دەكرێت خۆی نەكاتە بەشێكی ململانێكان.
بڵاوكردنەوەی دیموكراسی
وەك لە سەرەوە باسمانكرد، مەسەلەی دیموكراسی و مافی مرۆڤ و دیاریكردنی چارەنووس لە سەردەمی ئیدارە جیاوازەكانی ئەمەریكادا بە شێوازی جیاواز مامەڵەی لەگەڵ كراوە. هەرچەندە ئەمانە لە بنەما گرنگەكانی بەها و پرینسیپەكانی ئەمەریكان، بەڵام بە هۆكار و پاساوی تێكنەدانی سەقامگیری، زۆربەی ئیدارەكان مانەوەی ئەو ڕژێمانەیان لاپەسەند بووە كە پارێزەری بەرژەوەندییەكانی ئەو وڵاتەن و ئەو هەوڵانەش كە لەسەردەمی سەرۆك بوش و سەرۆك ئۆباما دران، شتێكی ئەتۆیان لێ سەوز نەبوو. تەنانەت ئەو ئومێدەی كە ئیدارەی سەرۆك بوش لە سەر بە دیموكراتیكردنی عێراق هەڵیچنیبوو، دەركەوت گەشبینییەكی بێ بنەمایە.
بڵاوبوونەوەی دیموكراسی لە ڕۆژهەڵاتی ناڤین لە بەرژەوەندیی گەلی كوردە و لە سیستەمی سیاسیی هەرێمی كوردستانیش یەكێكە لەو بنەما بەهێزانەی كە پەیوەندییەكانی لەگەڵ دنیای دەرەوە لەسەر هەڵچنیوە.

هەڵوێستی ئەمەریكا بەرامبەر كوردستان هەر لە سەرەتای جەنگی ساردەوە تا ساڵی ١٩٩١ و بەشداری لە دامەزراندنی ناوچەی ئارام و بێفڕین هەڵوێستێكی دۆستانە نەبووە و هەڵوێستی نسكۆی ساڵی ١٩٧٥یش نموونەی ئەو هەڵوێستەیە. تەنانەت بەشداریی ئەمریكا لە دامەزراندنی ناوچەی ئارام وەك جۆرج بوش ١٦ نیسانی ١٩٩١ دا وتی لەبەر هۆكاری مرۆیی بووە. تەنانەت لەسەردەمی كلینتۆن-یشدا هەوڵەكانی ئیدارەكەی بۆ نەهێشتنی شەڕی ناوخۆ لەبەر ئەوە بوو كە دۆخێك دروست نەبێت، سەدام بگەڕێتەوە ناوچەكە، یان ئێران سوود لە كێشە و ئاژاوەكان وەربگرێت، كاتێكیش ئۆپۆزسیۆنی عێراقی دروست بوو، پەیوەندییەكان لە چوارچێوەی هێزەكانی ئۆپۆزسیۆندا بوو. خۆ ئەگەر هەڵوێست و هەوڵەكانی سەرۆك بارزانی نەبوایە لە كاتی ئامادەكردنی درافتی دەستووردا، پۆڵ بریمەر نیازی نەبوو فیدڕاڵیزم لەسەر بنەمای نەتەوەیی و جوگرافی بخاتە دەستوورەوە.

پەیوەندییەكانی هەرێم و ئەمەریكا دوای سەرهەڵدانی ئەلقاعیدە و شەری نێوان سوننە و شیعە پێشتر كەوتن و كاتێكیش داعش هێرشی هێنایە سەر كوردستان، هەرێم بووە بەشێكی كاریگەری ئەو هاوپەیمانییە نێودەوڵەتییەی كە ئەمەریكا سەركردایەتی كرد.
هەرچەندە ئەمەریكا هەمیشە جەخت لەسەر یەكپارچەیی عێراق دەكات و وەك هەڵوێستیان بەرامبەر ڕیفراندۆم دەریخست، بەڵام لە چوارچێوەی عێراق و لەسەر بنەمای دەستوور هەوڵی بەهێزكردنی هەرێمی كوردستانیش دەدەن، بەتایبەتی دوای ئەوەی وەبەرهێنانێكی گەورەی ماددی و گیانییان لە عێراقدا كرد بۆ چەسپاندنی دیموكراسی و سەروەریی یاسا و بۆ ئەوەی عێراقی نوێ ببێتە هاوپەیمانێكی بەهێزی ئەمەریكا، بەڵام ڕۆژ دوای ڕۆژ عێراق زیاتر دەبێتە وڵاتێكی نامۆ بەو ئامانجانە و پەیوەندی خراپی ئەمەریكا لەگەڵ كۆماری ئیسلامی ئێران و توركیا و سووریا و ناسەقامگیریی لە بەشێكی زۆری وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناڤیندا لە لایەكەوە و سەقامگیریی ئەمنی و سیاسی و سیستەمی حوكمڕانی و كەلتووری لێبوردن و پلۆڕالیزم و سێكیولاریزم و بوونی نەوت و غاز، هەرێمی كوردستانی كردۆتە مەڵبەندێكی سەرنجڕاكێش بۆ ئەمەریكا و ڕۆژئاوا.

هەمیشە دەبێت ئەوە بزانین كە سیاسەتی دەرەوەی هیچ وڵاتێك هەمیشەیی نییە و بە پێی بەرژەوەندی و گۆڕانكارییەكان لە تەرازووی هێزدا و تەنانەت ئایدیۆلۆجیا و دیدی سیاسیی ئەوانەی دەسەڵاتدارن، دەگۆڕێت. فاكتەری دەرەكی گرنگە، بەڵام لەوە گرنگتر فاكتەر و دۆخی ناوخۆیە. ڕاستە بەریتانیا لە ساڵی ٢٠١٧دا پشتگیری خۆی بۆ دامەزراندنی ماڵێكی نەتەوەیی (National Home) لە فەلەستین دەربڕی و بە بەڵێنی بەلفۆڕ ناسرا بۆ پشتگیریی دامەزراندنی دەوڵەتی جوولەكە، بەڵام ئەو بەڵێنە، نەبووە هۆی ئەوەی ئەمەریكا و فەڕەنسا و تەنانەت خودی بەریتانیای دوای یەكەم جەنگی جیهانی بە كردەوە هەوڵی جێبەجێكردنی ئەو بڕیارە بدەن. ماوەی زیاتر لە سی ساڵی خایاند تا دەوڵەتیان دروستكرد. ئەوە سەركردەكان و لۆبی جوولەكە لە ئەمەریكا و هاوكاری دارایی دایەسپۆرای جوولەكە و ڕێكخستن و چالاكییە سەربازییەكانی جولەكە بوو كە لە ناو فەلەستیندا دەوڵەتی دروستكرد.




بەرپرسی مەكتەبی پەیوەندییەكانی دەرەوەی
پارتی دیموكراتی كوردستان