(پوختەی هەڵبژاردەیەك لە رۆمانە پۆلیسییەكانی ئاگاسا كریستی)
بەهادین جەلال
1- دواتر كەسیان لێرە نەمان And Then There Were None : یەكێكە لە رۆمانەكانی كریستی كە لە ساڵی 1939 بڵاوكرایەوە، باس لە دە كەسی نامۆ دەكەن داوایەكی نادیاریان پێ دەگات تا بچنە دوورگەیەكی دوور لە قەراخی دەریای دیڤۆن لە باكووری ئینگلتەرا، ئەو دە كەسە یەك لەدوای یەك گیان لەدەست دەدەن، لە كۆتاییدا پۆلیس بەو هۆكارانە ئاشنا دەبێت كە هاندەربوون بۆ ئەوەی روو لەو دوورگەیە بكەن، ئەو دوورگەیەش كەسی لێ ناژیێت جگە لەو دە كەسە نەبێت، پۆلیس نامەیەك لەناو شووشەیەكدا دەدۆزێتەوە كە بكوژەكانی هەموویان یەكێكە لە خۆیان!.
2- تاوانێك لە شەمەندەفەری رۆژهەڵات Murder on the Orient Express: رۆمانێكە لە ساڵی 1934 دەرچووە، ناودارترین رۆمانی ئاگاسا كریستییە، رووداوەكانی لە سووریاو توركیاو یۆگسلافییایە، باس لە بانگهێشتكردنی هیركیول بوارۆی لێكۆڵەرەوەی سەرۆك وەزیرانی ئینگلتەرا دەكات تا بگەڕێتەوە وڵات، لێكۆڵەرەوەكە سواری شەمەندەفەری خێرا دەبێت لە تۆرۆسی سووریا، دەبینێت كە سەرجەم كورسییەكانی ناو شەمەندەفەرەكە گیراون و شوێنی دانیشتن نەماوە، بۆیە سەرۆكی هێڵی شەمەندەفەرەكە داوای لێ دەكات لەسەر كورسیی تایبەتیی ئەو دابنیشێت، لە ئێوارەی رۆژی دواتر ، لێكۆڵەرەوەكە گوێی لە هاتوهاوارێك دەبێت، بە راكردن دەچێت بزانێت چییە، دەبینێت تەرمێك لەوێ كەوتووەو 12 چەقۆی لێدراوە، لێكۆڵەرەوەكە بەدوای لوغزی تاوانەكەدا دەگەڕێت، تا دواتر شەمەندەفەرەكە دەوەستێت و لە شوێنی خۆی پەكی دەكەوێت و گەشتەكە بەردەوام نابێت.
3-كوشتنی رۆجەر ئەكرۆید The Murder of Roger Ackroyd: رۆمانێكی پۆلیسییە لە ساڵی 1936 دەرچووە، لەبەر كۆتاییە تەمومژاوییەكەی زۆر قسەو باس هەڵدەگرێت، رووداوەكە لە گوندێكی خەیاڵاوی ئینگلتەڕایە، جیمس شبارد سەرگوزەشتەی بێوەژنێكی دەوڵەمەند دەگێڕێتەوە، چونكە ئەو بێوەژنە مێردەكەی خۆی كوشتووەو پیاوێكیش ئاگای لە تاوانەكەیە، بەڵام بەردەوام پارەی لێ دەسەنێت لەبەرامبەر بێ دەنگ بوون، ئافرەتەكە نامەیەك بۆ رۆجەر ئەكرۆید دەنێرێت كە داخوازی كردووەو بۆی روون دەكاتەوە كە پیاوێك هەیە بەردەوام پارەی لێ وەردەگرێت، گومان دەكەوێتە نێوان كەسانی دەوروبەری ئەو پیاوە، یەكەم كەسیش كوڕەكەیەتی كە ناوی رالف بانتۆنە و كاتی خۆی هەڵیگرتۆتەوە، فلۆرای كچەبرای ئەكرۆید پەنا دەباتە بەر هێركیول بوار كە لێكۆڵەرەوەیەكی بەلجیكییە تاكو داكۆكی لێ بكات و بێ تاوان دەرچێت، بەڵام ئەو لێكۆڵەرەوەیە زۆر زەحمەتی دەبینێت بۆ دەستكەوتنی بەڵگەو زانیاری دەربارەی ئەم تاوانە، تا لە كۆتاییدا دەگاتە ئەوەی كە بكوژەكە خودی دكتۆر شباردە كە سەرگوزەشتەكە دەگێڕێتەوە، لە رواڵەتیشدا هیچ گومانی ئەنجامدانی تاوانەكەی لەسەر نییە.
4- راگەیاندنی تاوانێك A murder is announced : رۆمانێكی پۆلیسییە، لە ساڵی 1950 دەرچووە، رۆمانەكە باس لە راگەیاندنی تاوانێك دەكات كە لە رۆژنامەیەدا بڵاوكراوەتەوەو دراوسێیەك لە رۆژنامەی بەیانیاندا خوێندوویەتییەوە، راگەیاندنەكە دەڵێت: تاوانەكە لە رۆژی هەینی 29ی ئۆكتۆبەر و لە كاتژمێر شەش و نیو لە ماڵی لیتل بادۆك روویداوە، مس بلاكلۆك بانگی هاوڕێیان دەكات بۆ میوانداری ، كە سەردانی مس بلاكلۆك دەكەن بێ ئەوەی ئاگاداری بكەنەوە، دوای ئەوەی هەموویان لە كاتی دیاریكراودا دەگەنە ئەوێ، گڵۆپەكانی ماڵەكە دەكوژێنەوە، هاتوهاوار دەبیسترێت، هاوكات دەنگی تەقەش دێت، دوای ئەوەی گڵۆپەكان دادەگیرسێنەوە، دەبینن تەرمی كەسێكی نامۆ لەوێ كەوتووە، خاوەن ماڵەكەش بریندارە، پشكنەر كرادۆك دێت بۆ ئەوەی لە رووداوی ئەم تاوانە نامۆیە بكۆڵێتەوە، تا دواتر دەردەكەوێت كە تاوانباری راستەقینە خودی مس بلاكلۆكە.
5- خاوەن بەرگە قاوەییەكە: The Man in the Brown Suit ئاگاسا كریستیی نووسەر ئەم رۆمانەی لە ساڵی 1942 بڵاوكردۆتەوە، رۆمانەكە باس لە(ئان)ناوێك دەكات دێتە لەندەن بۆ ئەوەی بەدوای سەركێشییەكدا بگەڕێت، بۆیە لەسەر شۆستەی شەمەندەفەری تونێلەكەو لە وێستگەی هایدپارك پیاوێكی لاواز دەبینێت كە بە ترسەوە رادەكات، بەڵام دەكەوێت بەسەر تێلی شەمەندەفەرەكەو دواتر كارەبا لێیدەدات و گیان لە دەست دەدات، پۆلیس ئەمەی بە رووداو تۆماركرد، بەڵام (ئان) قەناعەتی پێ نایەت، بۆیە دەست دەكات بە بەدواداچوون و لێكۆڵینەوە بۆ ئەوەی بزانێت خاوەن ئەو بەرگە قاوەییە كێیە؟ لە كاتی رووداوەكە تەرمەكە دەپشكنێت، ئەدی نهێنیی ئەو نامەیە چییە كە لێی كەوت و لەبەرچیش رادەكات؟!
6- شەوێكی بێ كۆتایی: Endless Night ئەمەش رۆمانێكی دیكەیە لە ساڵی 1967 بڵاوكراوەتەوە، رووداوەكانی ئەم رۆمانە لەناو خانوویەكی خەیاڵییە، ئەم ماڵە زۆر قسەو رووداوی ئەفسانەیی دەدرێتە پاڵ، مایكل ناوێك دێت و خانووەكە لە كچێكی دەوڵەمەند دەكڕێت، دواتر دەیكات بە هاوژینی خۆی، زۆر رووداوی سەیرو تەمومژاوی و ترسناك رووبەڕووی ئەو ژن و مێردە دەبنەوە، لە كۆتاییدا ژنەكە دەكوژرێت، بەڵام رۆمانەكە بەردەوام دەبێت بۆ ئەوەی دواتر نهێنیی كوشتنی ئەو ژنە روون بێتەوە.
7- تاوانێك لە یاریگەی گۆلڤ: The Murder on the Links لێكۆڵەر هیركیول بوارۆ دەگاتە فەرەنسا ، دوای ئەوەی لەلایەن كەسێكەوە بانگهێشت دەكرێت، بەڵام كە دەگاتە ئەوێ دەبینێت ئەو كەسە بە شێوەیەكی قێزەوەن كوژراوە، تەرمەكەشی لەناو گۆڕێكی كراوەدا دانراوە، بوارۆ لێكۆڵینەوە دەكات بەدوای هۆكارو شتە شاردراوەكانی ئەم تاوانەدا دەگەڕێت، دواجار بۆی دەردەكەوێت كە هۆكاری تاوانەكە بۆ تاوانێكی دیكە دەگەڕێتەوە كە پێش بیست ساڵ روویداوە.
8- تەرمێك لە كتێبخانەدا: The Body in the Library ئاگاسا لە ساڵی 1942 ئەم رۆمانەی بڵاوكردۆتەوە، رۆمانەكە باس لە كۆلۆنێل بانتری و ژنەكەی دەكات كە كاتژمێر حەوتی بەیانی لە خەو هەڵدەستن و دەبینن تەرمی كچێك لە سەر فەرشی كتێبخانەكە كەوتووە، ئەم تەرمە چۆن گەیشتۆتە كتێبخانەی كۆلۆنێل، ئەمەیان هاوڕێی خاتوو بانتری كە ناوی ماربلە هەوڵدەدات بیزانێت و بەدوای نهێنیی تاوانەكەدا بگەڕێت.
9- خانووە لارەكە: Crooked House ئەم رۆمانەی ئاگاسا كریستی لە ساڵی 1949 بڵاوكراوەتەوە، باس لە خێزانێكی بەختەوەری لیونایدز دەكات، ئەو خێزانەی كە هەموو ئەندامەكانی لەو خانووە بەرین ورازاوەیەدا دەژین لە ئاقاری شاری لەندەن، دوای كوشتنی ئەریستاید لیۆنایدز بكوژەكە لەناو ئەو خێزانەدا ئاشكرادەبێت، كاتێ پۆلیس سەرگەرمی لێكۆڵینەوەیە لەم تاوانە، تاوانی دووەمیش روودەدات و خەریكە سێیەمیشی بەدوادا بێت، بۆیە پۆلیس یەكێك لە ئەندامانی ئەو خێزانە دەستگیردەكات كە گومان دەكرێت بكوژەكە بێت.
10- كێشە تەمومژاوییەكە لە ستایلز: The Mysterious Affair at Styles ئەمەیان یەكەم رۆمانی ئاگاسا كریستییە كە لە ساڵی 1920 چاپكراوە، رووداوەكە باس لە پیاوێك دەكات بە ناوی هستنجز كە دێتە ناو كۆشكی ستایلزو كەسوكاری خۆی دەبینێت، بەڵام دەمەقاڵی روودەدات، لەمەدا خاتوو ئەنجلسۆرب بە شێوەیەكی گوماناوی دەمرێت، كە هەمووان گومان دەكەن ژەهرخوارد كرابێت، لێكۆڵەر دێتە ناو كۆشكەوەو دەست بە لێكۆڵینەوە دەكات، دەگاتە چەند بەڵگەیەك وەك فنجانێكی شكاوی قاوە، حەوزێكی تازەی چاندنی رووەك، چەند پەڕەكاغەزێكی دڕاو، گومانی رووداوەكە دەخرێتە سەر هەموو ئەندامانی خێزانەكە، تا لە كۆتاییدا ئەنجامی لێكۆڵینەوە روون دەبێتەوەو بكوژەكە ئاشكرا دەبێت.
ئاگاسا كریستی:
رۆماننووسێكی ئینگلیزییە لە ساڵی 1890 لەدایك بووەو لە ساڵی 1976 كۆچی دوایی كردووەو بە رۆماننووسی تاوان ناسراوە و بەرهەمەكانی بۆ 103 زمانی جیهانی وەرگێڕدراون.
