سیاسەت و فەلسەفەکا پاقژا و راست و دروستا ژیانێ بۆ مرۆڤی گرنگە. مال و سەروەت و سامان و تشت و مۆلک و زەڤی و خانی و ... ھەردەم گرنگ بیە و وەسا مینت. ما کەس ھەیە ئەڤ تشتە نەڤێتن ھەتاکۆ یێ شەمییا بێ ئاقلتر و کەرتر ژی!
دبێژن پاشایێت ئاریاییا وەزیرەک ھەبی ناڤێ وان دکرنە بۆزۆرگمێھر، ئانکۆ گەلەک دلۆڤان. وەزیرێ ھەمی تشت و شۆلا بی. ئێک ژ وان داھینانەک کر و گۆت بۆ ھندێ خەلک سکالایێت خۆ بگەھینتە مە، رابی وەریسەک ب دەرگەھێ حەوشا کۆچکێ ڤەکر و زەنگلەک ژی ب وی سەری ڤە کر یێ ل ژۆرڤە. یێ ھاتبا ھەژاندبا دا خۆلاەک چت و وی ئینتە نک وەزیری و ب گفتگۆیێ چارەسەرا ئاریشا وی کن. رۆژەکێ زەنگ ھاتەلێدا، چۆن دیتن کەرەکێ بەردایە و ژ برسا دەڤێ خوە ھاڤێتیە وی کنفی و قەستا خوارنا وێ دکت. زەنگل ژی یا د ھەژت. ئینا وەزیری لدویڤ خۆدانێ وی ھنارت و ھۆشداری دایێ پتر خزمەتا وی بکت و مافێ وێ زەحمەتێ بدتێ یا شۆلی پێدکت. راستی چ مامۆستایەک وەکی دیرۆکێ نینە بەس یێ بڤێت ژ وی مامۆستای فێری وانەکێ ببت.
د بەرسڤا پسیارەکا نەجمەدین ئیبراھیمی دا لدۆر ھندێ کا وی حەجی عەمەرێ نەرمکی دیتە یان نە، فەیسەل سەلیم تەھا بلێجانی، ڤێ ھاڤینێ و پشتی بەحسێ چەوانییا بریندارییا پێ خۆ ب کەلەمەکی و د زبارەکا ھەڕکێلا حەجی شەریفێ نەرمکی و چارەسەرییا وێ لنک ئاڤھێ، دبێژت:" ... نەدیتە بەس ناڤێ حەجی عەمۆی وەک ناڤێ فلان زەنگینێ نۆکە ھەمی دەما لسەر ئەزمانێ ھەمی خەلکێ بی...". ئیبراھیمێ نەرمکی و کەسێن دیتر دبێژن کۆ ش میسل ھەتا وانێ زەنگینێت وەکی وی نەبین.
جۆداھییا زەنگینێت نۆکە و بەرێ یا د ھندێدا کۆ یێت بەرێ زەنگینییەکا سۆشیالیستی بی و تشت و مالێ خەلکێ ژ خەلکێ دەڤەرێ بی و بەرھەم ژی ھەر بۆ وان بی و زەنگین و نەزەنگینی پێکڤە دکر و دخوار و بەلکۆ ھندی وان دخوار ھند نەدگەھشتە زەنگینی بخوە. بەلێ نۆکە دەولەمەندی سیستەمەکێ سەرمایەدارییە. خەلک دکڕت و ئێک زەنگین دبت و بەرھەم و وی مالی دبت و ل ئەورۆپا و جھێن دیتر ڤەدشێرت یان ڤیلە و جزیرا و کۆمپانی و تشتا پێدکڕت و د بانکا دا ھلدگرت ھەتا رۆژەکێ بدەردەکی بچت و بۆ وان وەلاتا بمینت و ش کیستێ خەلکێ بچت. یان ژی تشتێ وی ل عۆمبارا ئێکسپایر ببت و پاشی منەتێ ل حکومەتێ بکت و بێژت ھندە تەن تشتێ من ئێکسپایێر بی وەرن بسۆژن! بێی ھندێ کەس و چ لایەنەک پسیارەکێ و نەرازیبوونەکێ بکت. ئەڤ چەندە دێ بسەر دفنا وی ڤە چت. جارا بێت خرابتر و زوویتر وەکت. مرۆڤێ نۆکە یێ د دەستێ زەنگینا دا بیە عەبدەک بێ دەڤ و ئەزمان. ھەتاکۆ د سیاسەتێدا ژی وەسایە.
دەمێ مال ببتە بھایەک پیرۆز، گەلەک کەس دێ ب کارێت کرێت بزاڤا زەنگینبوونێ کن. ھێدێ فەلسەفا ھندێ مال کەرەستەک و ئالاڤەکە بۆ بەختەوەرییا خوە و کەسێن دەوروبەر رامانا خوە نەمایە. بدەستڤەئینانا مالی بھەر رەنگەکی، ھەتاکۆ نەرەوشتی و خۆفرۆتن و خیانەت و ... ھتد، یا بیە ھۆنەرەک مەزن و یێ وە نەکت د چاڤێ گەلەکا دا خشیم و ساویلکەیە. مافیایێن مالی لناڤ جڤاکێ و دامەزراوێت حکومی و سیاسی و جڤاکی و پەروەردەیی و کارگێڕی و خزمەتگۆزارییدا ئەرک و مافێن خۆ ژبیر کرینە و باشتر بێژین پاشگۆە ھاڤێتینە و تنێ کۆمکرنا مالی ب ماف و ئەرکێ خۆ دبینن. ئەکادیمی، سیاسی، رێڤەبەر، کارمەند، ھۆنەرمەند، ئەندازیار، نۆژدار، و ...ھتد، ھەمی وەدکن، و یێ وەنەکت تڕانە پێدئێنەکرن.
یا کمباختر د سیاسەتێدا ھۆنەرمەندێ مەزن ئەوە یێ ش ڤێ پارتێ بچتە د یا دیتر دا، و پشتی ماوەکی خوە گران بکت و بزانت کا دێ کی وی گرانتر کڕت دا بگەھتە وێ، بێی ھەبوونا ھیچ فەلسەفەکا جێگیر د ھزر و بیروباوەرێت خوە دا. ھێدی پیرۆزی بۆ رێباز و بھایێن نیشتمانی و رەوشتی و مرۆڤی رامانەک نەمایە، رامان تنێ یا د پەیداکرنا مالی دا ب ھەر رێک و بھایەک ھەبیت. ھەتا کۆ خەلک ژی پتر حەژ ڤان تۆخمە مرۆڤا دکن. بەلگە ژی ئەوە د ھەلبژارتنان دا ئەڤ کەسە ب دەنگێ ڤی جڤاکی دگەھنە گۆپیتکێ، و ل دام و دەزگەھێن یاساییدا ھزر و بەرژەوەندیێت خوە دکنە یاسا و بسەر خەلکێ دسەپینن و خەلک نڤستی. جارا بێت ئێکدیتر دێ وەکت ھەر دێ خەلک زوویتر دەنگێ خوە دتە وی و بیرا خوە ل ھنگی نائینت کا ئەڤ مرۆڤە ئەوە یێ بۆ مالی و پارەی بەری نۆکە لیتلیتانێ دکر و ژ ڤی چەقی دچۆ چەقێ دیتر و نۆکە نە بۆ وی و نە بۆ چ کەسەکێ نیشتمانپەروەر نابتە مال. ژ وێ ژی کمباختر ئەوە ھندەک ژ ڤان مرۆڤا ئەون یێت بناڤ و لبن کۆلاڤێ ئایینی ڤی کاری و کاسبیێ دکن.
غاندی و خەلکێ وی چەند ھەیڤا تشت ژ دەیکا داگیرکەرا، بریتانیا، نەکڕی نەچار بین دان ب سەبخۆییا ھندستانێ بدت. خەلکێ مە ھێشتا فێر نەبیە چەوا سزایا ھۆنەرمەندێن مالدز و خۆپەرست بدن. بڤی دەست و داری و نەمانا دادپەروەریێ د ھزرا زەنگینێ ھەڤچەرخ، ئەو رۆژ ب رۆژێ ژ ھەژار و بەلەنگازان دویرتر دکەڤن و ھند ژی کەربێت ھەژاران زێدەتر و بلندتر دبن ھەتا رۆژەکێ بپەقت.
*مامۆستایێ ئەکادیمی و پرۆفیسۆرێ ە. /زانینگەھا زاخۆ