عێراق بەدرێژایی نۆ دەیەی رابردوو، بۆتە مەیدانی ململانێ ناوخۆیی و دەرەكیەكان و وڵاتانی دەوروبەر چاویان تێبڕیوە و هەوڵی داگیركردنیان داوە و كرودشیانەتە گۆڕەپانی یەكلاكردنەوەی ململانێكانیان.هۆكاری سەرەكی ئەم دۆخە سیاسیە ناجێگیر و ئابوریە شلەژاوەش هەمیشە عێراقیەكان خۆیان بون، چونكە عێراق بە پێكهاتەی جیاوازی نەتەوەیی و ئاینی و مەزهەبی هەمیشە بونەتە هۆكار بۆ دەستوەردانی بێگانەكان بۆ كاروباری ناوخۆی عێراق و دروستكردنی كێشە و ململانێكان..یەكێك لە كێشە سەرەكیەكان و مەترسیدارەكانیش هەمیشە بریتی بوە لە كێشەی مەزهەبی نێوان عەرەبی سونە و شیعە، و بەنهێنی و ئاشكرا لە ململانێیەكی تونددا بوون و هەر لایەكیان هەلیان بۆ هەڵكەوتبێت ئەویتریان چەوساندۆتەوە و پەراوێزیان خستوە لە حوكم و دەسەڵاتدا.بەدرێژای دەسەڵاتی پاشایەتی و كۆماریەكان و بەدرێژایی تەمەنی دروستكراویی عێراق سونە مەزهەب باڵادەست بوون و هەمیشەش شیعەیان وەك هاوڵاتی پلە دوو سەیركردوە و تەنها بە ڕەمزی بەشداریان لە دەسەڵاتدا پێكردوون وەك چۆن مامەڵەیان لەگەڵ كوردیشدا كردوە..بەڵام دوای ڕزگاركردنی عێراق لە ساڵی 2003وە و لە ئەنجامی هەڵبژاردنەوە زۆرینەی شیعە مەزهەب بونەتە باڵادەست و گەرەكیانە تۆڵەی 83 ساڵەی ڕابووردوو لە سونەكان بكەنەوە بە كوشتن و پەراوێزخستن و بچوككردنەوەیان و دەركردنیان لە چوارچێوەی بڕیار و ناوەندی بڕیاردا و بە كردارەكیش هەروایان كردوە وماوەی ئەم 13 ساڵەی دوای ڕووخاندنی ڕژێمی بەعس نقومی خوێن و فرمێسك بوە و بزوێنەری جەنگ و ململانێكان لە سوڕانەوەیەكی مەترسیداردان و عێراق و گەلەكەی بەرەو ئایندەیەكی نادیار دەبەن.ململانێ سیاسیەكان لە ئێستادا هێندە توندبونەتەوە كە هەموو هێڵە سوورەكانیان بەزاندوە و مەترسی جدی دروست بوە بۆسەر هەڵوەشاندنەوەی ئۆرگانەكانی دەسەڵات و دەوڵەتی عێراقی و ئەگەری نەمان وسڕینەوەی دەوڵەتێك هەیە بەناوی عێراق لەسەر نەخشە و جوگرافیای ناوچەكەدا. هیچ كات عێراق بە هێندەی ئێستا لەبەردەم مەترسی هەڵوەشانەدنەوە و لەیەكترزاندا نەبوە و نیشە.هەموو ئەمانەش لە ئەنجامی ململانێی سیاسی ناشەریفانەی حیزب و سەركردەكانەوەیە و ململانێكانیش بەهۆكاری سیاسی و ئابوری و بەرژەوەندی تەسكی حیزبی و سەركردەكان و هۆكاری ئاینی و نەتەوەیی و مەزهەبی لە پشتەوەیە و بەدڵنیایش هەموو حیزب و سەركردەكان ڕۆڵی خراپیان هەیە لە هەڵایسانی ئەم ململانێیەدا و دروستكردنی ئەم دۆخە بە ئەجێندای دەرەكی وڵاتانی ناوچەكە لە ئێران و توركیاو سعودیە و …هتد.لە ئێستاشدا چونكە خۆیان بەشێكن لە كێشە و ململانێكان ناتوانن ڕێگا چارەسەریەكان بخەنە ڕوو چونكە بڕیار بەدەستی كۆتایی نین و شكۆ و هەیبەتی عێراق و سەروەری عێراقیان خستۆتە ژێر پێی دراوسێكانەوە...ئه‌م گرفتانه‌ی كه ئێستا له عێراق روو ده‌ده‌ن، ریشه‌یه‌كی قووڵی هه‌یه، به‌ڵام به به‌زمی حكوومه‌ته ته‌كنۆكراته‌كه‌ی سه‌رۆكوه‌زیران حه‌یده‌ر عه‌بادییه‌وه ده‌ستی پێكرد، كاتێك كه خۆی كرده فریادره‌سی چاكسازییه‌كانی عێراق و پێی وابوو ئه‌و هه‌موو گه‌نده‌ڵی و بێسه‌روبه‌رییه‌ی له عێراق له ماوه‌ی13 ساڵ حوكمی شیعه كراوه، به گۆڕینی هه‌ندێك ده‌موچاو دروست ده‌بێت، بێئه‌وه‌ی به‌ڕێزیان به‌رنامه‌یه‌كی تۆكمه‌ی پلان بۆ داڕێژراوی هه‌بێت بۆ بنبڕكردن یان باشتره بڵێین، كه‌مكردنه‌وه‌ی گه‌نده‌ڵی له عێراق و باشتر و خۆشتركردنی باری گوزه‌رانی خه‌ڵكی داماوی عێراق، كه بوێرانه ده‌ڵێم له كه‌مترین خزمه‌تگوزارییش بێبه‌شن.ئه‌م عێراقه‌ی دوای رووخانی سه‌ددامی له‌سه‌ر دروست كرایه‌وه.عێراق بە هۆی نارێك بوون و ناكۆكیی مەزهەبی و تائیفی ەردەوام هەست بە لێكترازان كراوە، وئەم وڵاتە هەمیشە لە زۆرداری و نەهێشتنی جووڵە و چالاكیی بەرامبەر ژیاوە و پێكهاتەكانی عێراق هیچ كاتێك بەبێ كێشە نەبوونە كە لەئەنجامدا كێشەكانیان دەوڵەتی لەگرفتی سیاسی داناوە لەسەر ئاستی ناوخۆ و دەورووبەر و وڵاتانی دوورتر لەو سنوورە،ئاماژەی بەوەشدا هەریەك لەو پێكهاتانەی عێراق تمووحی خۆی هەبووە و هیچ یەكیش لەوان ویست وخواستی نەهاتۆتەدی و هەریەك لەوانیش خۆی بەخاوەن ماف بۆ بەڕێوەبردنی وڵات دادەنێت وتائێستا هیچ زمانێكی یەكگرتوو نەدۆزراوەتەوە بۆ پێكەوەژیان.هەروەها لە كاتی نووسینەوەی دەستوور ئەو لێكنزیكبوونە بوونی هەبوو ئەگەرچی ویست وخواستی ئەو پێكهاتانە بەتەواوی تیایدا نەهاتۆتەدی بەڵام سەرەتا و هەنگاوێكی باش وتەندروست بوو كەزۆری نەكێشا چونكە سوننە و شیعە هەستیان بەوە دەكرد غەدریان لێكراوە و كوردیش ئەو بەربەستەی نەبینی كە ڕێگە لەدووبارەبوونەوەی مەینەتییەكانی ڕابردوو بگرێت ئەمە جگە لە ویست وخواستی نەتەوە و پێكهاتەكانی دیكەی ئەم وڵاتە كە ئەوانیش خۆیان بە مەغدوور دەزانن، لەساڵی 2005 تا ئێستاش لێكترازانەكە زیاتر بوو بەشێوەیەك كە سوننە وادەزانێت ئەوەی دەستی كەوتووە كەمە و شیعە هەستی دەكرد زۆر لەگەڵ سوننە نەرم بووە و دەبێ لەگەڵیاندا توندتر بێت و ئاشكرایكرد لە كۆبوونەوەكانی لایەنە سیاسییەكانی عێراق بەشیعە وسوننە كە لەگەڵ سەركردایەتیی كورد لەسەڵاحەددین بەڕێوە دەچوو هەردوولا بە شێوەیەكی ئاشكرا هەڕەشەیان لەیەكتر دەكرد بەتایبەتی نووری مالیكی كە بەئاشكرا دەیگوت بیمە سەرۆك وەزیران لەدژی سوننە دەوەستمەوە. سوننەش هەمیشە ئەوانی بە ڕافزی وكافر تۆمەتبار دەكرد وبەتوندی لەدژی شیعە دەوەستان ولێرەشدا كورد بە میانگیرترین لایەنی ئەو گەمە سیاسییە دەرچوو كەواتە كورد بەهیچ شێوەیەك نەبووە بەشێك لەو گرفتەی لە نێوان هەردوو مەزهەبدا هەیە بەڵام هەمیشە بەشێك بووە لەپرۆسەی سیاسیی گشتی لەعێراق و دووپاتیكردەوە حزب ولایەنە سوننەكانی عێراق واهەستیاندەكرد بەو پێیەی كورد بە زۆرینە سوننە مەزهەبە پاڵپشتییان دەكات لەدژی شیعە وشیعەش وایدەزانی بەوپێیەی شیعەو كورد هاو مەینەتی بوون ئەوا لەدژی سوننە پاڵپشتییان دەكات بەڵام كورد هاوسەنگیی خۆی پاراست ولەژدی هیچ كەسێكدا نەوەستا.ئیستا دەبیین كە دوای 15 ساڵ |بە سڕە كە گەنجینەی داھاتی ھەموو عێراقە لەسەر زەوی.. تاکە دەروازەی ئاوی دەکەوێتە سنووری بەسڕە و لەژێر زەوییش خەزێنەیەکی گەورەی نەوت و کانزا گرانبەھاکانە، لەبەر ئەوەش خەڵکی بەسڕە ئەگەر خۆپیشاندانیش ئەنجام بدەن مافی ئەوانە، لەبەر ئەوەی کەمترین خزمەتگوزاریی ژیانیان نییە.حکوومەتە یەک لەدوا یەکەکانی عێراق سەرەڕای چەندین بەڵێن ھیچیان جێبەجێ نەکردوون.. دەتوانم بڵێم دوای پڕۆسەی ئازادیی عێراق، بەسڕە ھەروەک خۆی ماوەتەوە.. گەر دۆخەكەش بەم شێوەیە بەردەوام بێت ئەوا بەدڵنیاییەوە لە ئەنجامی ئەم ململانێیەدا لەكۆتایدا لایەنێك یان چەند لایەنێك دەسەڵات دەگرنە دەست و دەبنە تاكڕەو ودیكتاتۆر و لە پێناو مانەوە و پاراستنی دەسەڵاتەكانیشیاندا سڵ لە بەكارهێنانی هیچ ڕێو شوێنێك ناكەنەوە دژی نەیار و یارەكانی دوێنێشیان و و ئەنجامیش دیموكراسی پێشێل دەكرێت و دیكتاتۆریەت جێگەی دەگرێتەوە. بۆیە دوای نۆ دەیە لە فەرمانرٍەوایی و لەدایكبوونی عێراقی ئیفلیج هیچ چارەسەرێك جگە لە دابەشبوون نییە
رێبوار حەمەلاو شوانی
