ل ماوێ بۆری خەلکێ گۆە ل تێگەھەکی دبوو بناڤێ پۆپۆلیزم(populism)، کو تێگەھەکێ سیاسییە و ژ وشەیا جەماوەری یان (popular) یا ئینگلیزی ھاتی وەرگرتن، و رامانا باوەرێن خەلکا ئاسایی یان گشتگەرایێ دھێت، و مەبەست ژێ ئەو جۆرێ کارێ سیاسییە ئەوێ تێدا سیاسەتوانێن لایەنەکێ تایبەت بۆ گەھشتن ب ئارمانجێن خۆ مفای ژ ھەست و سۆزێن خەلکێ و یێن نەتەوەیی و ئۆلی و یان پێدڤیاتیێن وان یێن بووژەنی و مادی وەردگرن یان بگۆتنەک دیتر ھەلپەرستانە ڤی لایەنی بکاردئینن بۆ مەبەستێن خۆ، و جۆرەکە ژ بسەردابرنا خەلکێ و خاپاندنا وان برێکا ئازراندنا ڤان لایەنێن گرنگ د ژیانا جڤاکیدا، و نەخاسمە د قۆناغ و دەمێن بەرتەنگیێ و تەنگاڤیێن سیاسی و دۆخێن گەلەک ئالۆزدا.
جھێ داخێیە ئەڤ سیاسەتە ل کوردستانێ ب گشتی و ھەرێما کوردستانێ ژی بوونا خۆ یا ھەی و تشتەک نوی نینە. ئەو دەمێن کەسێن وەکی سەلاحەدینێ ئەیووبی و پشتی ھنگی ژی ھەتا نۆکە خەلکێ کوردستانێ ب گەلەک ناڤ و نیشانێن وەکی ئایینی و ...ھتد، دھاتنە خاپاندن و ھێز و وزەیا وان، ل شوینا ل رەز و پەزێ وان و ماتیژێکرن ژ مال و زارۆکێن خۆ بھێتەمەزاختن، پۆل پۆل بۆ خزمەتا خەلکێ و پاراستنا بەرژەوەندیێن نەتەوەیێن دیتر دھاتنە گازیکرن و برن بۆ بەرۆکێن شەڕی ل دژی وان وەلات و نەتەوە و دەڤەرێن ژ پەیوەندی ب کوردان و بەرژەوەندیێن وان نەھەین. بابۆکالێن مە بەری ھزار سالان ب فەرمانا بێگانەپەرستێن ئەیووبی ب دەھان ھزار کیلۆمەتر و سالان ژ مالباتێن خۆ دویر دکەفتن و گەلەک ژ وان بێی حەمدی خۆ و نە ب ویست و ئارەزوویا چۆن و ھێدی و ھەتا ئەڤرۆ ژی نەزڤڕین و کەسێ نزانی ب "چ ئاڤ" چۆن. مە دیت پشتی ھزار سالا ژ وان قەنجییا وان نەتەوا چ دگەل کوردان دکر. ھەتا ئێکێ وەکی حارس ئەلزاری، سەرۆکێ ئەنجوومەنێ زانایێن ئیسلام-سۆننە، یێ وەکی ھەمی دزانن چ ھەلوێست بۆ دۆزا کوردی ھەی، و د وێ پەیڤا گۆتی و د. عەبۆلفەتاح بۆتانی د پەرتووکا خۆ لدۆر ئیسلاما سیاسی ل کوردستانێ دئینیت:"ھەر عێراقیەکێ بەحسێ فیدرالیەت و مافێ چارەنووس بکەت، لدویڤ شریعەتێ ئیسلامێ پێدڤیە بێتە کۆشتن"، ئایا نە بێڕێزییە بۆ وی سەلاحەدینی و ھەمی مرۆڤاتیێ؟ خزمەتا سەلاحەدینی چ پێڤە ھات، تنێ ئەو نەبیت ھەتا نۆکە ژی رۆژئاڤا ژ بھێزبوونا مە کوردان، بەلکۆ ب دەولەتکرنا وان خۆ بدویر دگرن و نەوێرن خۆ لێ بدەن؟ لدەمەکی، ب گەواھییا دیرۆکی و رۆژھەلاتناسان و گەلەک ڤەکۆلینێن زانستی نەتەوەیێ کورد ئێکە ژ ئاشتیپارێزترین و دلپاقژترین مرۆڤێن جیھانێ، یێن دویر ژ دەمارگیری و دۆگماتیزما ئایینی و نەتەوەیی، و باشترین بەلگە ژی ھەمی دیرۆکا کوردان، نەخاسمە د ڤان چەند سالانە کە بوویە جھێ شانازییا جیھانێ و خەلک و جیھان پێ مایە حێبەتی کا چەوا کورد دناڤ ڤێ گێژئاڤا رۆژھەلاتا ناڤین یا تژی دەمارگیرییا نەتەوەیی و ئایینی و نەژادی، شیای وەکی دەستکەکا گۆلێ پاقژ بمینت، و نەک تنێ دەمارگیر نەبیت، بەلکۆ بزاڤا ھشککرنا ڕھوریشالێن وێ ژی بدەت، و شکەستنا ئەفسانا داعشێ تنێ پشکەک بی ژ وێ حنێرێ، کۆ ب ھیمەتا پێشمەرگێ قەھرەمان و پشتەڤانییا کوردستانیێن دلسۆز و ب سەرکرداتییا جەنابێ سەرۆک بارزانی ھاتیە بدەستڤەئینان.
لێ خۆشبەختانە ھزرا مرۆڤێ کورد بەردەوام د گەشەکرنێدایە و ھێدی ئەو رۆژ نازڤڕن، و ھێدی تاکێ کورد و پێشمەرگێ قەھرەمان تنێ بۆ پاراستنا خەلکێ خۆ و یێ کوردستانێ و ژ ھەمی ئایین و نەتەوان و بێی جیاوازی دپارێزیت، نەک بۆ داگیرکرنا خاک و ئاخ و وەلات و تالانکرن و رەڤاندنا ژن و زارۆکێن خەلکێ و کۆشتنا خەلکێ بێتاوان و ژپێخەمەت خەلکەک دیتر، رێکا ھات و باتێ بگرتەبەر سنگێ خۆ، مال و حالێ خۆ بھێلت و ببەزت یێ خەلکێ ژ وان بستینت. ئەو یێن گەھشتین وێ باوەرێ ئەو رۆژ بسەرداچۆن ب ناڤێن جۆدایێن ئایینی بھێنەخاپاندن، چونکی مە کوردان چ ئاریشەیێن ژ ڤی بابەتی دگەل کەسێ نینن. ئەم تنێ خۆ دپارێزین، و ئەڤە مەزنترێن ئەرکە. سروشتی ئەقلێ دای مرۆڤی دا مرۆڤ خۆ بپارێزت، نەک خەلکێ بسەرداببت و وان بکۆژت و باژێڕێن وان وێران بکت.
کوردستانی ئەڤرۆ یێن گەھشتینە ئاستەکێ ھزرکرنێ دشێن جۆداھییا دناڤبەر رەش و سپی بکەن، و بزانن کی بۆ خزمەتا کورد و کوردستانێ دلەیزت و کی خزمەتا بێگانەیا دکەت. ھێدی رۆژا ھندێ یا ھاتی وزە و شیانێن کوردستانیان بۆ راگرتنا بەلانس و ھەڤسەنگییا ناڤخۆیی و پاراستنا دەستکەفتێن خۆ بمەزێخین نەک بۆ خزمەتا وان نەتەوە و لایەنێن چ منەت پێنەھەی.
ئەو تێدگەھن و دزانن راستە ئەم ھەمی پێدڤی ب پێدڤاتیێن ژیانا رۆژانەینە و ژیان بێی تێرکرنا وان پێدڤیاتیێن لەزگین و سەرەکی د ژیانێدا بڕێڤەناچیت، بەلێ پا ئەڤە ب رامانا ھندێ نینە ئەم خەلکێ خۆ بۆ خزمەتا خەلکێ بدەینە کۆشتن، و نەخاسمە ئەو بابەتێن چ پەیوەندی ب ئاریشە و ئاستەنگێن سیاسیێن نەتەوەیێ مە ناھێنەھژمارتن.
ھێدی پۆپۆلیستێن سیاسی ل کوردستانێ نەشێن مە کوردستانیان ژ ھەڤدۆ جۆدا و دویر بێخن، و ب ئازراندنا بابەتێن ئایینی، ھەست و سۆزێن نەتەوەیێ یێ دەمارگیرانە و تژی کەرب و کین و دۆگماتی و مەژی ھشکانەیێن زارۆکانی و نەخۆشدەروون و سایکۆپاتیک و سادیستی بێخنە د خزمەتا خەلکێ و بەرژەوەندیێن وان. ھێدی تاکێ کوردستانێ یێ گەھشتیە وێ باوەرێ، وەک چارلز رۆبێرت داروین، د تیۆرییا خۆ یا لدۆر ھەلبژارتنا سروشتی (natural selection) دا دبێژت "مان و ژیان تنێ بۆ بھێزانە"، و ھەکەر ئەم کوردستانی ڤاڤێر و جۆدا و پەخش و بەلاڤ ببین، ئەو ھێز نامینیت و خەلکا دیتر، دێ مە بسانەھی ژناڤ بەت، وەک چەوا ل رابردووی ئەڤ تراژێدیایە دووبارە و سەدبارە بووی.
ھێدی خوینا پێشمەرگە و شەھیدا بۆ مانێ و ژیانا کوردستانیانە، نەک ژناڤبرن و سۆتنا خەلکا دیتر بۆ لایەنەک تایبەت، و ب ھندێ کۆ کوردستان ئاخەک زەنگینە، پشتی دابینکرنا ئاسایشا دەروونی و جڤاکی، ئاسایشا خۆراکی بخۆ مسۆگەرکرییە، و ئەڤ ئاخا زەنگین و تژی پەترۆل و ئاڤ دشێت تێرا سەدھا مەلیۆن مرۆڤان بکەت، ھەکەر دادپەروەری و برایەتی و یەکسانی ھەبت، و ھێدی بۆ دل و لسەردەستێ دوژمان ئێکدیتر کۆشتن بھێتە سەکناندن، و ھێجەت بۆ لایەنێن پۆپۆلیزمیک نەمینیت.
د راستیدا داننان ب خەلەتی و شاشیێن رابردوو، و ھەبوونا گەندەلی و نەیەکسانیێ و نەدادپەروەریێ ژ لایەنێ زانستێ دەروونناسیڤە نەک کێماسییەکە، بەلکۆ مەزنترین بەلگەیێ سەلماندنا دەرووندروستییا وی سەرکردەیە یێ ڤی کاری بکەت و بزاڤان بکەت وان کێماسییان نەھێلیت و یێن سووچبار ب تووندترین شێوە سزا بدەت، دا دادپەروەری بھێتە جێبەجێکرن و چەسپاندن، بەرۆڤاژی ڤەشارتنا وان و بزاڤنەکرن بۆ چارەسەرکرن و بنبڕکرنا وان کێماسییەک مەزنە د کەساتییا سەرکرداندا، و دەلیڤە و ھێجەتەکە بۆ گەرمبوونا بازارێ پۆپۆلیزما سیاسی، بسەردابرن و خاپاندنا وان کەسێن بێ ئەزموون و د بنەڕەتدا لاواز ژ لایەنێ ھەستا نیشتمانی و نەتەوەیی، و ژ لایەک دیترڤە پێدڤی ب وان پێداویستیێن کو بۆ ژیانێ گرنگ و وان نەھەین.
تنێ بڤی رەنگی دێ کوردستان شێتن ژ وان قەیرانێن سایکۆپۆلیتیکێن گرێدای ب فاکتەرێن نافخۆیی و خۆدی (objective)، دەراز ببیت، و دێ مینیت یێن دەرەکی و بابەتیانە (subjective)، کو د بنەرەتدا گرێداینە ب فاکتەرێن ئێکەمڤە. ھەکەر سەرکرداتییا کوردستانێ شیا ب سەپاندنا دادپەروەریێ و یەکسانیێ و نەھێلانا گەندەلیێ ب ھەمی رەنگێن خۆڤە، مۆرالا کوردستانیان بلندتر بکەت، دێ رێزێن وان ئێکگرتیتر بن، و ھێدی دوژمن نەشێت بێتە دناڤدا، چونکی تنێ دێ مینن ھندەک کەسێن د گۆپیتکا لاوازیێدا، و ئەو ژی نەشێن ب ھزر و بیروباوەرێن پۆپۆلیزمانەیێن خۆ خەلکا برسی و ھەژار بسەرداببەن و چ جھەک بۆ باوەرێن وان یێن دژی نەتەوەیی و بەرژەوەندیێن گشتی نامینن، و ھنگی خەلک و وەلاتێن دیتر، زلھێز و نەزلھێز، بخۆ دێ دان ب ھەمی تشتێ کوردستانیان، تەنانەت مافێن رەوایێن وەکی ریفراندۆم و گەلەکێن دیتر کەن.
*ئەڤ بابەتە ل رۆژناما خەبات ژمارە (٥٥٣٨) ل بەرپەڕێ (٧) ل رێکەفتی (٢٦/٦/٢٠١٧) ھاتیەبەلاڤکرن.
*پرۆفیسۆرێ ە. /بسپۆرێ زانستێن سایکۆلۆژی و پەروەردەیی/فاکۆلتییا پەروەردە/ زانینگەھا زاخۆ