عومەر ئەلرەداد*
لە عەرەبییەوە: بەهادین جەلال
لەوەتەی گورزە مووشەكییە سێقۆڵییەكەی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا و فەرەنساو بەریتانیا كە لە سووریا ئەنجامیاندا، ئینجا گورزە سەربازییەكانی ئیسرائیلیش دوای ئەو دژی بنكە سەربازییەكانی ئێران لە سووریا زیاتر رووی لە هەڵكشان بوو، ئەم گورزە سەربازییانە فڕۆكەخانەكان و بنكەكانی ئێرانی لە دیمەشق لە (فڕۆكەخانەی سەربازیی تی فۆڕ)و فڕۆكەخانە سەربازییەكانیان لە حەما و دێرزور كردە ئامانج، تەنانەت پێكهاتەكانی میلیشیای حزبوڵاشیان لە ناوچەی قنەیتیڕە گرتەوە.
ئیسڕائیل مەبەستییەتی قەبارەی هەڕەشەكانی ئێران بۆسەر ئاسایشی نەتەوەیی خۆی كەمبكاتەوە، ئەمەش بەگوێرەی ئەو پاساوەی كە گوایە ئێران هێڵی سووری بەزاندووە و زۆر دەستتێوەردان لە سووریادا دەكات، بەڵام لە راستیدا هیچ پەرەسەندنێكی تایبەت بە دوژمنداریی ئێستای نێوان ئیسڕائیل و ئێران لەئارادا نییە، بۆیە بەپێی تێگەیشتنێكی تازەی ئەم دواییەی نێوان رووسیاو ئیسڕائیل، ئیسڕائیل دەتوانێت هێرشی ئاسمانی بكاتە سەر بنكەكانی ئێران، بەڵام دوور لە پێكهاتەكانی سوپای سووریا. شاردراوە نییە كە ئیسڕائیل لەم ئۆپەراسیۆنە سەربازییانەیدا مەبەستی ئەوەیە گوشار بخاتە سەر سەرۆك ئەسەد بۆ ئەوەی بڕیارێك دەربكات هێزەكانی ئێران لە وڵاتەكەی دەربكات، هەروەها ناردنی چەند پەیامێك كە بەو پێیە ئیسڕائیل هەوڵبدات ئەسەد لە دەسەڵات بهێڵێتەوە لە حاڵەتێكدا ئەگەر هێزەكانی ئێران لە سووریا دەربكات، تەنانەت دوودڵ بوو لەوەی كە سەرۆكی حكومەتی ئیسڕائیل بنیامین نەتەنیاهۆ لە دواسەردانەكەی بۆ مۆسكۆ پێشنیاری كردبێت بۆ فلادیمێر پوتین سەرۆكی رووسیا كە ئەم رێككەوتنە بكرێت.
زۆر لە شرۆڤەكاران پێیانوایە كە كەوتنەوەی هەر ناكۆكییەك لەنێوان ئێران و رووسیا لە بەرژەوەندیی رووسیادا نابێت كە هاوپەیمانێكی زۆری لە ناوچەكەدا نییە، هەروەها بوونی سەربازیی رووسیا لە سووریا سەقامگیر نابێت بەبێ بوونی هێزەكانی ئێران لەسەر ئەم خاكە. لەگەڵ ئەوەشدا، لە روانگەی ئامانجەكانی رووسیا لە سووریا، رێككەوتنی رووسیاو ئیسڕائیل مایەی سەرسوڕمان نییە، بەتایبەتیش كە ئێران مەترسییە بۆ ستراتیژییەتی رووسیا لە سووریا لەسەر هەردوو ئاستی سەربازی و سیاسی، بۆیە لەكاتێكدا كە رووسیا دەیەوێت رەوشەكە یەكلایی بكاتەوە لە سووریا لە چوارچێوەی دەوڵەتێكی عیلمانی و فیدڕالی لەگەڵ پارێزگاریكردن لە بنكە سەربازییەكانی لەسەر كەنار، ئەوا ئێرانیش هەوڵدەدات بارودۆخەكە یەكلایی بكاتەوە كە رۆڵی ئیقلیمیی خۆی لە چوارچێوەی پڕۆژەیەكی ئایدیۆلۆجیی نەتەوەیی فارسی و دەوڵەتێكی تایفەگەریدا بسەلمێنێت.
دواتر، دەبینین كە چاوەڕوان ناكرێت رووسیا بە تەواوی بتوانێت ئێران لە گۆڕەپانی سووریا بسڕێتەوە، لەجیاتی ئەمە، رووسیا فشاری زیاتر بخاتە سەر ئێران بۆ كەمكردنەوەی هەژموونی ئەو وڵاتە لە سووریا. بەم شێوەیە وەستانی بەرگرییەكانی رووسیا لە رووبەڕووبوونەوەی هێرشەكانی ئیسڕائیل پەیامێك بوو بۆ ئێران كە سەرەڕای بوونی سەربازیی ئێران لە سووریا، بەڵام ئەم بوونە بێ هاوكاریی رووسیا رووبەڕووی مەترسیی بەردەوام دەبێتەوە.
دیارە پەرەسەندنی پەیوەندییەكانی نێوان رووسیاو ئێران بەشار ئەسەدی خستە رەوشێكی ناسەقامگیرەوە، چونكە لە كاتێكدا كە سەرۆكی سووریا دەزانێت كە هۆكارەكانی پابەندبوون بە هاوپەیمانی لەگەڵ رووسیادا گرنگترە بە بەراورد لەگەڵ ئێراندا، بەڵام چاكتریش دەزانێت كە رووسیا بایەخ نادات بە خودی بەشار ئەسەد تا بەردەوام بێت لە حوكمڕانیی سووریا دوای قۆناغی پێشنیاركراوی گواستنەوە، ئەمە بەپێچەوانەی تاران كە بەرژەوەندیی تایبەتی هەیە لە مانەوەی ئەسەد لە دەسەڵات.
سەرەڕای ئەو هەوڵانەی رووسیا، بەڵام دیار نییە تاچەند دەكرێت ئەسەد قایلبكرێت تاكو سنوورێك بۆ بوونی هێزەكانی ئێران لە سووریا دابنێت، بە تایبەتیش كە ئێران دەتوانێت تا رادەیەك پارێزگاری لە ئەسەد بكات بەرامبەر فشارەكانی رووسیا، جگە لەمەش، تائێستا توانای ئەسەد بە گرتنەبەری رێكارەكان دژی ویستی تاران تا رادەیەكی زۆر سنووردارە بە هەژموونی سەربازی و ئابووریی ئێران لە سووریا. لەوەتەی سەرهەڵدانی قەیرانەكە، میلیشیاكانی ئێران كە لە سووریا دەجەنگن بەشێكی جیانەكراوەن لە سوپای سووریا، ئەمەش لە رێی ئەو كردەسەربازییانەی بەیەكەوە ئەنجامی دەدەن بەپێی رێنماییەكانی ئێران، وێڕای ئەمە، ئۆپۆزسیۆنی سووریا تەئكید لەوە دەكاتەوە كە ئێران بەپێی پلانەكانی توانیویەتی خۆبی بخزێنێتە نێو ئابووریی سووریاوە، ئەویش لەمیانی ئەو رێككەوتنە ئابوورییانەی لەگەڵ حكومەتی سووریادا واژۆیكردوون، لە بوارەكانی نەوت و كشتوكاڵ و بازاڕی دارایی و خانووبەرەو وەبەرهێنان لە فۆسفات و چەندین پڕۆژەی گرنگی ئابووری.
لەبەر رۆشنایی ئەوەی كە باسكرا، بۆ ئەوەی مۆسكۆ بتوانێت بەرژەوەندییەكانی لە سووریا بەدی بهێنێت ناچارە بەڵێن بە ئەسەد بدات، كە ئەگەر توانی هێزەكانی ئێران لە سووریا وەدەرنێت، ئەوا رووسیا مانەوەی رژێمەكەی لە ئاییندەدا بۆ مسۆگەردەكات. لەهەمان كاتیشدا، بەردەوامبوونی ئۆپەراسیۆنە سەربازییەكانی ئیسڕائیل دژی بنكە سەربازییەكانی ئێران لە سووریا بە تایبەتی لە دەوروبەری دیمەشق و باشوورو باكوورو رۆژهەڵاتی سووریا پەیامێكی بەهێزە بۆ ئێران كە هەژموونی ئیقلیمیی ئەو وڵاتە لە مەترسیدایە، لە ئەنجامی ئەمەشدا رەنگە ئەم پەیامە ئێران ناچاربكات بە وتووێژ قایلبێت و دەستبەرداری زۆر شت ببێت لە گەڕی وتوێژەكانی داهاتوودا.
* عومەر رەداد عەمیدی پێشووی بەڕێوەبەرایەتیی هەواڵگریی گشتیی ئوردنییە، لەئێستاشدا وانەبێژە لە ئاسایشی ستراتیژی، نووسینەكانی زیاتر لەسەر پرسە ئەمنی و ئیقلیمییەكانە.