رۆژی 30ی مانگی ئازار، سەرۆك وەزیرانی ئیسڕائیل بنیامین نەتنیاهۆ پەردەی لەسەر چەند تۆمارێك لابرد كە وردەكارییەكانی پڕۆژەی «ئاماد»یان لەخۆ دەگرت، كە بریتییە لە پڕۆگرامێكی گشتگیر و هەمەلایەنی ئێران بۆ دروستكردن و بونیادنان و تاقیكردنەوەی چەكە ئەتۆمییەكان. ئەم زانیارییانە لە نێو چەند بەڵگەنامەیەكەوە وەرگیراون كە پێكهاتوون لە 100،000 پەڕە كە ئیسڕائیل لە مانگی كانوونی دووەمدا و بە شێوەیەكی نهێنی بەدەستی هێناوە لە نێو كۆگایەكی تاراندا. تۆمارەكان باس لە لایەنەكانی پڕۆگرامە ناوكییەكەی ئێران ناكەن- پڕۆژەی ئاماد لە ساڵی 2003دا هەڵپەسێردرا- بەڵام ئەوە ئاشكرا دەكەن كە ئێران راست نەبوو لە بارەی نییەتی ئاشتیخوازانەی پڕۆگرامەكەیەوە. هەروەها باس لەوە دەكەن كە ئێران تا راددەیەك پلانی داناوە بۆ پەرەپێدانی چەكی ناوكی و ئەوە دەخەنەڕوو كە چەند بە خێرایی دەكرێت ئەم پڕۆگرامە دووبارە بخرێتەوەگەڕ- ئەمە ئەگەر گریمانەی ئەوە بكەین كە پڕۆگرامەكە تا ئێستا بەردەوام نەبووە لە سایەی ئەو چاودێرییە لاوازەی كە رێككەوتنە ئەتۆمییەكە دەستەبەری دەكات.
خستنەڕووی ئەم بەڵگەنامانە لە كاتێكدایە كە نزیك دەبینەوە لەو دواوادەیەی كە تێیدا سەرۆك دۆناڵد ترەمپ – كە 12ی ئایارە- لەبارەی دووبارە نوێكردنەوەی سزاكانی سەر ئێران بڕیار دەدات. ئەم پێداچوونەوە ناو بە ناوە بریتییە لە دەرئەنجامی ئەو رێككەوتنەی كە تیمەكەی ئۆباما بە خێرایی ئەنجامیاندا- كە ئەم رێككەوتنەش لە رووی سیاسییەوە جەماوەری نەبووە- كە بەردەوام سەرۆك ناچار دەكات كەلێنەكانی پەیوەست بە ئاسایشی نەتەوەیی بورووژێنێت بۆ رێگرتن لە دووبارە سەپاندنەوەی سزاكان. ئەم بازنەیە بارگرژی بەردەوامی سیاسی لێدەكەوێتەوە، كە دەبێتە هۆی ئەوەی سیاسییەكان و دیپلۆماتكار و راگەیاندنەكان پرسیاری ئەوە بكەن: «ئایا ئەم كارە دەكات، یان نا؟» ئێران هەڕەشەی ئەوە دەكات كە رێككەوتنەكە هەڵدەوەشێنێتەوە، ئەگەر هاتوو سەرۆك ترەمپ دووبارە سزاكان بسەپێنێتەوە، كەواتە چارەنووسی رێككەوتنەكە بەندە بەم هەنگاوەوە. ئەم كودەتا هەواڵگرییەی ئیسڕائیل دەبێتە هۆی ئەوەی دەستهەڵگرتن لە سەپاندنەوەی ئەو سزایانە كارێكی قورس بێت.
لە ماوەی رابردوودا كۆشكی سپی بە ئیجابی وەڵامی پێشنیارێكی سەرۆكی فەڕەنسا (ئیمانویڵ ماكرۆن)ی دایەوە بۆ خستنەگەڕی هەوڵێكی دیپلۆماتی و هەمەلایەنە بۆ ئەنجامدانی رێككەوتنێكی نوێ لەگەڵ ئێراندا. ئەم رێككەوتنەش بە دیاریكراوی ئەو لایەنانەی رێككەوتنە كۆنەكە چارەسەر دەكات، كە ئیدارەی ئۆباما وەك پێویست چارەسەری نەكردن ( وەك پشكنین و چاودێریكردن) یان نادیدەی گرتوون (وەك پڕۆگرامی مووشەكیی ئێران و پشتیوانیی ئێران بۆ تیرۆریزم و یاخیگەری). هەروەها رێككەوتنە نوێیەكە ئەو بڕگانەی رێككەوتنەكەی ئێستا چارەسەر دەكات كە لە ساڵی 2025دا بەسەر دەچن، كە دوای كۆتاییهاتنیان ئێران دەستی واڵا دەبێت بۆ ئەوەی بێ كۆت و بەند بەردەوامی بدات بە پڕۆگرامە ناوكییەكەی بە گوێرەی پڕۆژەی ئاماد.
پێشنیاری «رێككەوتنە نوێیەكە» دەبێتە هۆی رەواندنەوەی ئەم بارگژییە، چونكە كەموكوڕییە گەورەكانی رێككەوتنەكەی ساڵی 2015 چارەسەر دەكات، بەڵام پارێزگاری لە چوارچێوەی رێككەوتنەكە دەكات. هەروەها بەرەیەكی هەمەلایەنە دروست دەكات بۆ چارەسەركردنی كەموكوڕییە بەرچاوەكانی رێككەوتنەكەی ئێستا. ئەمە هۆشدارییەك دەبێت بۆ ئێران لەبارەی كارە نایاساییەكان و رەفتارە خراپەكانیەوە. ئەمە رێگاچارەیەك دەبێت كە مرونەتی تێدا رەچاو دەكرێت، واتە دەكرێت لە چوارچێوەی نەتەوە یەكگرتووەكاندا ئەنجام بدرێت و ئەگەر هاتوو رووسیا و چین نەیانویست رێككەوتنێكی نوێ ئەنجام بدرێت، ئەوا دەكرێت ئەمە وەك هەوڵێكی هەمەلایەنی دیكە لێك بدرێتەوە. بۆی هەیە ئێران بەشداری بكات یان نا، خۆ ئەگەر بەشداری نەكرد، ئەوا دەكرێت گفتوگۆكاران ئەم چوارچێوەیە بەكار بهێنن بۆ رێككەوتن لەسەر سەپاندنی سزای نوێی نێودەوڵەتی بەسەر ئێراندا لەبەرامبەر ئەو رەفتارانەیدا كە رێككەوتنەكەی ئێستا ئاماژەی پێ نەكردوون. ئەمەش دەبێتە هۆی ئەوەی ئامرازێكی بەهێزی دەستڕۆیشتوویی بەدەستەوە بێت، واتە توانای ئەوەی دەبێت لە هەر سات و كاتێكدا رێككەوتنەكەی ئێستا هەڵبوەشێنێتەوە.
ئۆباما گەشبینانە- یان بڵێین ساویلكانە- باوەڕی بەوە هەبوو كە رێككەوتنە ئەتۆمییەكە لەگەڵ ئێراندا دەبێتە هۆی هێنانەئارای رۆژگاری ئاشتەوایی لەگەڵ ئێراندا. لەبری ئەوە، كۆماری ئیسلامی پشتیوانی خۆی زیاتر كرد بۆ گرووپە تیرۆریستی و یاخیگەرییەكان و، پێگەی ئیقلمیی خۆی بەرفراوان كرد، لە رێی دەستێوەردانی راستەوخۆی لە شەڕی ناوخۆیی سووریا و چڕكردنەوەی پڕۆگرامە مووشەكییەكەی. ئێران رایگەیاندووە كە رازی نابێت بە گۆڕینی رێككەوتنەكەی ساڵی 2015 و لە راستیدا هیچ بڕگەیەك لەم رێككەوتنەدا نییە كە باس لەوە بكات چۆن پەرەی پێدەدرێت، یان هەموار دەكرێتەوە. واتە دەبێت تێكڕای رێككەوتنەكە قبووڵ بكرێت، یان رەت بكرێتەوە. كەواتە ئەگەر كار لەسەر ئەم پرسانەی دەرەوەی رێككەوتنەكە بكرێت، ئەوا تاران ناتوانێت بانگەشەی ئەوە بكات كە بڕگەكانی رێككەوتنەكە پێشێل كراوە. لە هەر حاڵەتێكدا ئەگەر هاتوو ئێران تاكلایانە لە رێككەوتنەكە بكشێتەوە و دەست بە پڕۆگرامە ناوكییەكەی بكاتەوە، ئەوا سەرۆك ترەمپ بەڵێنی ئەوەی داوە كە ئەوان «رووبەڕووی چەند كێشەیەك دەبنەوە كە گەورەتر بن لەو كێشانەی پێشتر رووبەڕووی بوونەوە.»
هەموو لایەنەكانی رێككەوتنە نوێیەكە ئیجابی دەبن بۆ ئەمریكا. چونكە دەبێتە هۆی چارەسەركردنی نیگەرانییە رەواكانی لەبارەی كەموكوڕییەكانی رێككەوتنەكەوە بە بێ ئەوەی خودی رێككەوتنەكە هەڵبوەشێتەوە. هەروەها دەبێتە هۆی ئەوەی سەرنجی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لەسەر لایەنە مەترسیدارەكانی رەفتارەكانی ئێران بێت، جگە لە پڕۆگرامە ئەتۆمییەكەی. لە هەمان كاتدا دەبێتە ئاماژەیەك بۆ ئامادەیی ئیدارەی ترەمپ بۆ گەیشتن بە چارەسەرێكی هەمەلایەنەی دیپلۆماتی لەبارەی پرسە نێودەوڵەتییەكانەوە، لەبەرامبەریشدا ئەمریكا هیچ شتێك نابەخشێت، لەبەر ئەوەی كۆشكی سپی پارێزگاری لە بژارەكانی دەكات لە بەرامبەر ئێراندا، لە كاتێكدا كە ئەم پرۆسەیە بەردەوام دەبێت. خۆ ئەگەر ئێرانیش هاوكاری نەكرد، ئەوا با نەیكات، چونكە تاران خۆی رووبەڕووی دەرئەنجامەكانی دەبێتەوە.
كەواتە كاتی ئەوە هاتووە دەسەڵاتدارانی ئێران هەنگاوی داهاتووتان هەڵبگرن.





لە سایتی زە ناشناڵ ئنترێست بڵاو كراوەتەوە.