بەشار ئەل ئەسەد، عەلی خامنەئی، ڤلادیمیر پوتین و دۆناڵد ترەمپ بە «كشانەوە» وەڵامی ئەم پرسیارە دەدەنەوە و داوای كشانەوە دەكەن. لە كاتێكدا هەڵوێستی وەزارەتی بەرگری ئەمریكا «مانەوەیە». كەواتە قسەی كێ زاڵ دەبێت و ئایا پێویستە هەڵوێستی كامیان سەربكەوێ؟
رەنگە كەسێك مەزەندەی ئەوە بكات كە پاڵنەری سەرۆكی ترەمپ بۆ فەرامۆشكردنی سووریا لەگەڵ پاڵنەرەكانی ئەسەد، خامنەئی یان پوتین یەكناگرنەوە. چونكە –سەرۆك ترەمپ- رایگەیاندووە كە ئەركی سەربازیی ئەمریكا لە سووریا (تێكشكاندنی داعش) بەدەست هێنراوە، هەروەها مانەوە لە سووریا بە مانای ئەوە دێت، ئەمریكا بەردەوام دەبێت لە بەهەدەردانی دارایی لە ناوچەكەدا، كە بە گوێرەی لێدوانەكانی ترەمپ پێشتریش ملیارەها دۆلاری ئەمریكی تێدا بەفیڕۆ دراوە. هەندێ لە شرۆڤەكارە سیاسییەكانی ناوخۆ- ئەوانەی هاوڕان لەگەڵ ترەمپ و ئەوانەی لە دژین- باوەڕیان وایە ئەم هەڵوێستەی سەرۆك ترەمپ رەنگدانەوەیەكی بەهێزی دروشمەكەیەتی كە دەڵێت دەبێت بایەخدانی سەرەكیمان بە ئەمریكا بێت، كە ئەمەش بە چەشنێكی بەهێز لە نێو بنكە سیاسییەكەی ترەمپدا رەگ و ریشەی هەیە. بەڵام ئەمە هەمان پاڵنەری ركابەر و دوژمنەكانی ئەمریكایە، ئەگەرچی پرسی كشانەوە لای هەمووان وەك یەك لێی دەڕوانرێت.
بە لای بەشار ئەسەدـەوە، گێڕانەوەی قەڵەمڕەویی خانەوادە و كەسە نزیكەكانی، بەسەر تەواوی وڵاتەكەدا گرنگییەكی بنەڕەتی هەیە. لە ئێستادا رۆژهەڵاتی رووباری فورات لە دەرەوەی دەسەڵاتی رژێمەكەیە. بەڵام ئەم بەشەی وڵاتەكە بایەخی خۆی هەیە لە رووی بوونی نەوت و غاز و كشتوكاڵەوە. كەسانی سەر بە رژێمەكە كە سەرقاڵی بزنسن، پەرۆشن بۆ خستنەگەڕی هەوڵەكانیان لە ناوچەی دەوڵەمەندی رۆژهەڵاتی سووریادا هەر كاتێك ئەمریكا پاشەكشەی كرد.
لە تێڕوانینی رابەری باڵای ئێران (خامنەئی)، ئامانجی كۆتایی لە سووریادا ئەوەیە سووریا ملكەچ بێت بۆ ئەسەد و بە تەواوەتی ببێتە ئامرازی دەستی حزبوڵای لوبنانی. كەواتە ئەگەری ئەوەی رۆژهەڵاتی سووریا ببێتە ناوچەیەكی سەقامگیر بە راددەیەك كە بتوانێت ببێتە بەدیلێكی حوكمڕانیی سەرنجڕاكێش بۆ رژێمی ناكاراكە كە خێر و بێری وڵاتەكەی بۆ خۆی بردووە-كە ئەمەش دەبێت حوكمڕانی خانەوادەیەكی ملكەچی تاران- سیناریۆیەكی مەترسیدارە بۆ خامنەئی و سوپای پاسدارانی ئێران. ئەوان كەسانێكی ناهۆشیار نین و زۆر باش دارودەستەكەی خۆیان دەناسن و لە هەر كەسێكی دیكە زیاتر كەموكوڕییەكانی دەزانن.
ئەوەی پەیوەست بێت بە سەرۆكی روسیا(ڤلادیمیر پوتین)ـەوە، گێڕانەوەی دەسەڵاتی ئەسەد بەسەر تەواوی خاكی وڵاتەكەوە دەبێتە هۆی ئەوەی لە سەر ئاستی ناوخۆ بانگەشەی بەدەستهێنانی سەركەوتنی كۆتایی بكات بەسەر ئەوەی خۆی پێیوابوو هەڵمەتی ئەمریكایە بۆ گۆڕینی رژێمەكە. كەواتە بەرژەوەندیی پوتین لەم رووەوە بەرژەوەندییەكی شەخسی سیاسییە. ئەوانەی دڵنەواییەكیان لە یەكگرتنی گریمانەكراوی بۆچوونەكانی رووسیا و ئێراندا لەبارەی ئایندەی سووریاوە بەدی دەكرد، ئەو راستییە نادیدە دەگرن كە هەموو پرسەكە بەلای پوتینەوە پرسێكی شەخسییە، واتە پشتبەستنی بە ناسیۆنالیزمی رووسی گرنگییەكی سەرەكی هەیە بۆ ئەوەی بتوانێت لە دەسەڵاتدا بمێنێتەوە و ئیدارەی كلیپتۆكراسی بكات. كەواتە ئەگەر ئەسەد لە دەسەڵاتدا بمێنێتەوە و سەر بە تاران بێت، ئەوا ئەمە هیچ بایەخێكی نییە بۆ پوتین- بە پێچەانەوەی وەزیری دەرەوەی رووسیا كە تایبەتمەندە لە كاروبارە عەرەبییەكان. بەلای پوتینەوە رووسیای فیدڕاڵی كەمتر كێشەیە هێندەی ئەوەی ئامراز بێت.
بەلای وەزارەتی بەرگری ئەمریكاوە، سێ ساڵ و زیاتری شەڕی دژ بە داعش لە رۆژهەڵاتی سووریادا هێشتا كۆتایی نەهاتووە. دەستێوەردانی ئەم دواییەی توركیا لە باكووری رۆژهەڵاتی سووریادا (كانتۆنی عەفرین) بووە هۆی پەرتكردنی هەوڵەكانی هێزەكانی سووریای دیموكراسی، كە هێزێكی زەمینییە و بەشێكە لە هاوپەیمانێتی دژی داعش بە سەرۆكایەتی ئەمریكا، كە كورد باڵادەستە بەسەر ئەم هێزەدا. باس لەوە دەكرێت كە هێشتا بە سەدان چەكداری داعش لەوپەڕی باشووری وڵاتەكەدا هەن، كە دەتوانن دەستیان بە رۆژهەڵاتی رووباری فورات رابگات. كەواتە هێشتا هەڵمەت و هەوڵەكانی دژ بە داعش بەردەوامە. بەڵام ئەوەی گرنگییەكی گەورەتری هەیە بۆ سوپای ئەمریكا، ئەو دۆخەیە كە دواتر دێتەئاراوە. كەواتە ئەگەر فەرماندەی هێزە چەكدارەكانی ئەمریكا جاڕی سەركەوتن بدات و فەرمان بە هێزەكانی ئەمریكا بكات رۆژهەڵاتی سووریا چۆڵ بكات، ئەوا ئەو هەوڵە بەهەدەر دەدرێت كە لە چارەكی كۆتایی ساڵی 2014دا دەستی پێكرد.
كەواتە ئەگەر پاشماوەی سوپا شكاوەكەی ئەسەد، بە هاوكاریی میلیشیاكانی سەر بە ئێران ئەو ناوچانە داگیر بكەنەوە كە لەلایەن ئەمریكا و هاوپەیمانە مەحەلییەكانەوە رزگاركران، ئەوا زەمینە بۆ دووبارە سەرهەڵدانەوەی توندڕەویی ئیسلامی لە رۆژهەڵاتی سووریادا ساز دەبێتەوە، ئەو كاتەش دەستڕۆیشتوویی ئێران بەسەر سەرتاپای سووریادا دەچەسپێت. كەواتە وەزارەتی بەرگری ئەمریكا دەیەوێت بە پێی رێسا پیادەكراوەكان كارەكان ئەنجام بدرێن. واتە دەیەوێت پارێزگاری لەو ناوچانە بكرێت كە لە دەستی داعش رزگاركراون، مەبەستم ئەوەیە بپارێزرێت لەو كەسانەی هەڵدەستن بە هاندان و هاوكاریكردن و داڵدەدانی ئیسلامیە توندڕەوەكان و هەروەها ئەو ناوچانە سەقامگیر بكرێنەوە لە رێی دەستەبەركردنی هاوكاریی مرۆییەوە بە چەشنێك كە بوار بڕەخسێنرێت بۆ ئەوەی دووبارە بونیادی حكومڕانیی مەحەلی دابڕێژدرێتەوە و دەست بكرێت بە پرۆسەیەكی ئاوەدانی كە دەستی تاڵانچێتی ئەسەدی لێ بەدوور بێت. سەقامگیركردن بەشێكی دانەبڕاو نییە لە هەوڵە سەربازییەكان. چونكە تا ئێستاش كاریگەریی سلبی كارنەكردن بە ئاراستەی سەقامگیركردن لە عێراق – لە ساڵی2003- و لیبیا – لە ساڵی 2011- لەئارادایە.
راستە كێشەی سەخت هەن كە پەیوەستن بە دانانی ئەولەوییەتەوە، بە پاراستنی هێزەكان و بەو سەرچاوانەی دەبێت لەلایەن ئاژانسە ئەمریكییەكانەوە كۆبكرێنەوە. بەڵام نابێت پڕۆگرامی سەقامگیركردنەوە تەنیا و تەنیا بەرپرسیارێتی سەرەكیی باجدەرانی ئەمریكا بێت. هەروەها ئەگەر سەرۆك ترامپ تەواو پێداگرە لەسەر كشانەوە لە رۆژهەڵاتی سووریا و بەخشینی دەستكەوتێكی بەهادار بە پوتین، ئەسەد و خامنەئی، ئەوا دەبێت دەستكەوتێكی هاوشێوە، یان بەهادار لەبەرامبەریدا بەدەست بهێنێت.
راستە گومانی تێدا نییە ئەمریكا لە كۆتاییدا سووریا جێدەهێڵێت. بەڵام كات و هەلومەرجی كشانەوە گرنگیی خۆی هەیە، هیچ شتێك نابێت بێ بەرامبەر بێت. ئەگەر هەر وەزارەتێك، یان دامەزراوەیەكی ئەمریكا دەیەوێت جاڕی سەركەوتن بدات و بكشێتەوە، ئەوا دەبێت وەزارەتی بەرگری بێت، چونكە ئەوە سەربازەكانی ئەم وەزارەتەیە كە ئەو كارانە ئەنجام دەدەن، كە ئەگەر رووبەڕووی زۆربەی گەنجانی بەتوانا و باب و باپیرانیان بكرایەتەوە، ئەوا وەك تاعوون لێی هەڵدەهاتن.
ئەم وەزارەتە ئەركێكی گرانی لە ئەستۆیە كە ئامادەیە بایەخ بە دۆخی سووریا بدات، تا ئەو كاتەی كە بە راستی ئەركەكە بەجێ دەگەیەنرێت و ئاسایشی ئەمریكا دەپارێزرێت، ئەمەش شایستەی لانیكەمی سەرنجێكی پڕ لە رێزی فەرماندەی هێزە چەكدارەكان و سەرجەم هاووڵاتیانی ئەمریكایە.







لە سایتی ئەتلانتیك كاونسڵ بڵاوكراوەتەوە.