دامەزراندنا دەولەتا عیراقا نوی ل سالا ١٩٢١ ل سەردەستێ برێتانیا بو مەرەمێن سیاسی و ئابوری و سەربازی و ئیمپریالیزمی و بجە ئینانا سیاسەتا وێ ل روژھەلاتا ناڤین و مفا وەرگرتن ل موقەدەراتێن زور. و ئینانا شاھەکێ غەیری عیراقی و دانانە سەر تاجێ وەلاتی و ئاڤاکرنا مەملەکەتەکا بەرفرەە و پری خێر و بەرەکەت بێ بەرچاڤ وەرگرتنا ھیچ جوداھیەکا نەتەوەی و ئاینی و مەزھەبی . ئەو چەندە دگەھاند کو گەلێن عیراقێ چەند ھاتینە بکار ئینان بو بەرژەوەندیێن وەلاتێن داگیرکەر . ئەو سەرکردێن حوکم ژ عیراقێ کری ھەتا نەھێ نیسانا سالا ٢٠٠٣ , ئەگەر باش دیفچونێ بکەین ل سەر ھێلێن گشتی بەرامبەر کوردان موتەفق بوینە و کار کریە ل سیاسەتا سەلەفێ خوە ڤەدەرنەبن و بەردەوام کار ل سەر پاراستنا وان سنوران بکەن و ب پیروز دابنێن کو کافران بو راکێشای!.
بکار ئینانا عیراقێ ل یاریێن ھەرێمی و نێڤەدەولەتی دا ژ ئالیێ روژئاڤایا ڤە و رێزنەگرتن ل نوخبا روشنبیر و دەنگێ نەتەوێن خوەدی ماف . عیراق بەرەف بەرھەم ئینانا ھزرێن فاشیست و درندانە چو . ژ ھزرێن وێرانکەر و کوژەک و فاشیست و قەومیچی ھاتنا حزبا بەعس بو بو سەردەسەلاتێ ل داوییا سالێن شێستا ل چەرخێ بیستێ . ژ سەرکردێن دکتاتور و کوژەک و خراب سەدام حسێنێ دکتاتور بو (١٩٧٩ - ٢٠٠٣) کو بو دەمێ پتر ژ دوو دەھان ل چەرخێ بوری حوکم ل عیراقێ کریە ب ئاگر و ئاسن . ل سەردەمێ سەدامێ خوینمێژ گەلێ کورد توشی سیاسەتێن عەرەبکرن و بەعسکرن و جینوسایدا و سێدارەدان و کیمیاباران ...تد. ئەڤ خەباتە و خوینە بونە ھڤێنێ سەرھلدانا ١٩٩١ و کورد بونە خوەدیێ دەسەلاتەکا تایبەت بخوە .ب کارێن وەحشیگەرانن یێن سەدامیل نافخو و دەڤەرێ جڤاکێ نێڤدەولەتی ب سەرکرداتیا ویلایەتێن ئێکگرتیێن ئەمریکی پالدا بو وەشاندنا گورزەکێ ل عیراقێ , وی دەمی کون مشک ژ سەدامی و سەرکردێن وی بو قەیسەری. بو دەمێ بیست روژان ھێزێن ھەڤپەیمانان دەست ب سەر تەڤایا عیراقێ دا گرت ل روژا نەھێ نیسانێ.
روژا گەلێن عیراقی ددیت کو پەیکەرێن سەدامی ل ھەر جە و وارەکێ وەلاتی دئێتە شکاند و خەلکێ سادە یاریێ ب وێنێن سەدامی دکەن و نفرینان ل سەدامی و نموونێن وی دکەن و ھیڤیەک مەزن ژی ب پاشەروژا عیراقێ ھەبو کو ئیدی ئەو روژ چو وەلات بکەڤیتە د شەر و دورپێچ و ململانێ و برسێ و ترسێ دا . ئەوێن پتر ھیڤی ھەی ل عیراقا نوی و کارێ مەزن کری ل سەر ئاڤاکرنا عیراقا نوی پشتی ھەرفینا سەدامی , گەلێ کورد بو ب سەرکردێن خوەڤە بونە بەرێ بنیاتێ عیراقا نوی و زوترین کار ل سەر ڤی بابەتی ھاتیە کرن ھەمی ژی ب وێ ھیڤیێ کو عیراق ئاڤا ببیت کورد تێدا وەک مروڤەک خوەدی جوداھی بێتە قەبیلکرن و نەبیتە پلە دوو و جھێ دارێشتنا کولا سەکردێن کوژەکێن بەغدا ب درێژاھیا دیروکا نوی .
نڤیسینا دەستورێ عیراقێ ھێشتا ھیڤیا کوردا ب عیراقا نوی خوەشکر و زورترین کار ھاتیەکرن کو مافێن کوردان ل دەستوری بێنە پاراستن. ھەر چ ل دەستوری دا ھەبیت بویە واقع خو ل بجە ئینانا دەستوری ڤەدزین بویە ئەگەرێ ھندێ کو دوو پێکھاتێن سەرەکی یێن عیراقێ ل دەسەلاتا سیاسی بێنە پشتگوە ھاڤێتن و ژینگەھا سوننە مەزھەبان بو باشترین جە بو ھزرێن تیرورستا و داعش ژی ل وان ھزرا بوئەوا شیای سێیەکا عیراقێ کونترول بکەت ل سالا ٢٠١٤. ل ھەرێما کوردستانێ ژی خەلک ب سەکرداتیا سیاسی ڤە ل کارێن سەکردێن بەغدایێن پشتی نەھێ نیسانێ زور نیگەران بو و تایبەت گەفێن لەشکەرکێشیێ و بنپێکرنا پتر ژ پێنجی بەندێن دەستوری و قوتکرنا بودجێ کوردستانێ و کوردی و کورتی نەھێلانا پرەنسیپێ تەوافقێ کو عیراقا نوی ل سەر ھاتبو ئاڤاکرنا پشتی نەھێ نیسانێ , ڤان فاکتەران وەکر کورد بەرەف ریفراندومێ بچیت و ئەنجامدا ٩٣% خەلکێ کوردستانێ ب پێکھاتێن جوداڤە دەنگ بو سەربەخویێ دا. قەبولنەکرنا رایا بەرامبەر و خیانەتا گروپێ کالفام و ھەڤھەلویست بونا وەلاتێن دەڤەرێ ل سەر ھندێ کو کورد ب مافێن خوەیێن سیاسی نەگەھن , ریدانێن شازدێ ئوکتوبەرێ بدیف داھاتن و کو ل سەدێ بیست و بیست و ئێکێ ل پلەیەکا ھوسایا باند کورد نەھاتیە خار .
ئاڤاکرنا عیراقا نوی پشتی ھەرفاندنا سەدامێ دکتاتور ل نەھێ نیسانا ٢٠٠٣ , ھیڤیا گەلێن بندەستێن عیراقی بو ب کورد و عەرەب ڤە , بەلێ نەگوھرینا ئەقلیەتا سەرکردێن بەغدا نەھێلا ھیڤیا گەلێن عیراقی بێتە بجە ئینان و بەردەوام ل بازنێ چونا خرابی و ھاتنا خرابتری دزڤرین کو نە دەستور و نەیاسا نەبوینە رێگر بو ھندێ دانا مافان ببیتە کارەک نورمال نەک خێرکر. ل شازدێ ئوکتوبەرێ وەرە ھەتا نھا نێچیرڤان بارزانی سەروکێ حکومەتا ھەرێما کوردستانێ بھەمی شیان کار دکەت کو ئیدی دەستور و یاسا حەکەم بن و نەھێلن ئەمن و سەلام ب بریارا کەسێن میزاجی بیت . ل بەرامبەر دا گرنگتر ئەوە کو حەیدەر عەبادی سەروک وەزیرێن عیراقێ و سەرکردێن کو دێ پشتی ١٢ ئایارێ دەسەلاتێ وەربگرن , باش بزانن ل عیراقێ دا ھەردەمێ گەلێ کورد مافێن خوەیێن سیاسی و ئابوری و دەستوری نەبن وی دەمی عیراق ئێمن نابیت و دیروکا (١٩٢١ - ٢٠١٨) باشترین گروڤەیە ل سەر ڤێ چەندێ . لەوما بو دووبارە نەکرنا نەھێ نیسانێ ب سەر چو سەرکردێن دیتر ل بەغدا فەرە کار بکەن بو بجە ئینانا دەستوری و دانا مافێن گەلێ کورد و ئیدی ئەو نەمینیت کو کی پلە ئێکە و کی پلە دوویە.