بزاڤی رزگاریخوازی كوردستان بە قۆناغی جیاواز و پر كێشە و ئاڵۆزی گوزەری كردووە ،تەمەنێك لەشۆڕش و شەڕی پارتیزانی و ھەندێك ڕێککەوتنی فریودەر تا دەگاتە ڕاپەڕینی سەرتاسەری و ڕەتکردنەوەی یەکجاری سیستمی سیاسی لە زۆرینەی ناوچە کوردییەکان درێژە دەکێشێت بەرەو ڕووخانی رژێم و پەنابردنە بەر سیستمی فیدراڵی و دۆزینەوەی میکانیزمێك بۆ ژیان و گوزەرانی سیاسی گشتگیر لەژێر ناونیشانی تەوافوقی سیاسی و مۆدێلی دیموکراسی ھەرەوەزی و دەستورێکی فیدراڵی کە بە دڵ و بە گیان نووسیمانەوە و پێمان وابوو کورد لەم دۆخەی باشتر دەست ناکەوێ ھەر لە قۆناغی پاشایەتی عێراقەوە بگرە تا دەگاتە پاشاگەردانییەکەی. فیدراڵیەت بە ئەزەل سروشتێکی داینامیکی ھەیە و ھەمیشە لە جووڵەدایە، ئاخر کرۆکی ئەم سیستمە دابەشکردنی دەسەڵاتە لە نێوان ناوەند و ھەرێمە فیدراڵییەکان بە ئامانجی حوکمڕانییەکی ھاوبەش. فیدراڵیەت ھەمیشە لە ھەڵبەزین و دابەزیندایە لە نێوان ھەردوولا و ھەر لایەک ھەوڵی بەدەستھێنانی زۆرترین پانتایی و قەڵەمڕەوی دەدات لە چوارچێوەی دەوڵەتەکەدا، بۆیەش ھەمیشە لە کێشمەکێشدان. تەواوی نمونە فیدراڵییەکان پێمان دەڵێن کە دەسەڵات لە دەوڵەتی فیدراڵیدا بە سێ جۆر دابەش دەکرێت: دەسەڵاتەکانی ناوەند دیاری دەکرێت و باقی دەسەڵاتەکانی تر بۆ ھەرێم دەبێت.دەسەڵاتەکانی ھەرێم دیاری دەکرێت و باقی دەسەڵاتەکانی تر بۆ ناوەند دەبێت.دەسەڵاتەکانی ھەرێم و ناوەند لە دەستوردا دیاری دەکرێن. لە رێگەیی سێیەمدا دەوڵەتی فیدراڵی تووشی ئەو گرفتە دەبێت کە دوای نووسینەوەی دەستور ھەندێك بابەتی نوێ لە ناوخۆی دەوڵەت سەرھەڵدەدەن کە دەستور ئاماژەی پێ نەکردوون، ھاوشێوەی فیدراڵیەتەکەی عێراق، لێرەوە داینامیکیەتی فیدراڵیەت لە پێناو دەسەڵات دەست پێ دەکات و ململانێیەکی دەستوری و یاسایی لە نێوان ناوەند و ھەرێمەکان دروست دەبێت. ھەرێمی کوردستان وەکو قەوارەیەکی یاسایی و دەستوری یەکێك لە سواربوانی ئەم جۆلانێیە کە سەنگ و قورسایی خۆی حوکم دەدات لەوەی چەندە لە بەرژەوەندی قەوارە و دەسەڵاتەکانی دابێت و تاکە رێگەش بۆ پەیداکردنی دەسەڵاتێکی زیاتر کۆدەنگی و یەکڕەنگییە لە جووڵان و هەنگاونان بەرامبەر ناوەند کە عێراقە.
جگە لە دوژمنان و داگیركەران ئەوەی تا بە ئەمرٍۆ كوردی لە گەیشتن بە مافەرەواكانی دوور خستۆتەوە نەبوونی یەكدەنگی و یەكهەڵوێستی تا نەتەوەیەكی 40 میلیۆنی بێ‌ دەوڵەت و لەت لەت بێ‌.خاك و نیشتیمانی نەتەوەی كورد دوور لە ویستی خۆی لە رێكەوتنێكی زڵهێزان دابەشكراوە بەسەر چەند وڵاتێكی نەتەوەی جیاوازعەرەب – تورك – فارس و تاكە نەتەوەیە بەو رێژە گەورەیە بێ دەوڵەت بێت لە دونیادا. بەڵكو تەك ئەوەشدا زۆرترین جەنگ دژی كراوە و لەوپێناوەشدا قوربانی زۆر و زەوەندی داوە بۆ بوون و مانەوەی خۆی. مێژووی خوێناوی ناوچەكە گەواهی دەری ئەو راستیە،وەك ئەنفال و كیمیاباران و كوشتنی بەكۆمەڵ و بێ بەشی لە ماف و خواستەكانی.لە بەرانبەر ئەوەشدا كورد بەشێوازی جیاواز جیاواز رووبەڕووی ئەو هەموو دوژمنكارانە بۆتەوە تا گەیشتن بەوەی یوئێن بڕیاری 688ی دەرحەق بە پێشێلی مافی كورد دەركرد و ناوچەی پارێزراوی دامەزراند لە هەرێمی كوردستان1991،چونكە زۆرینەی زۆری كورد و كوردستانیان لە راپەرٍینە شكۆدارەكەی بەهاری 1991 گوتارێكی تەواو یەكگرتویان نیشاندا و كۆڕەویان ئەنجامدا بەرەو چیاكان كۆچیانكرد، ئەوەش تەواو راستگۆیی گەلی كوردی نیشاندا بەوەی دوژمنایەتی دەكرێت و كەس دۆستیان نیە جگە لە چیاكانی كوردستان.پاش كەمتر لە ساڵێك لە كۆڕەوەی كورد لە 19/5/1992 گەورەترین پرۆسەی دیموكراسیان ئەنجامدا، بە هەڵبژاردنی گشتی بۆ رابەری نەتەوەیی و پەرلەمانی كوردستان، سەریشكەوت و پاشان ناوچەی پارێزراوی نێودەوڵەتی لە هەرێمی كوردستان بووە نەوەیەك نەك بۆ كوردستانیان بەڵكو بۆ تەواوی ئەو لایانە سیاسیەكانی كە ئۆپۆزیسۆنی رژێمی عێراقی پێشوو بوون و ئیستا عێراقی نوێ بەڕێوەدەبەن.
كوردستان تا رادەیەكی زۆر سەرەڕای شەڕی ناوخۆیەك گوتاری نەتەوەیی و نیشتمانی هەر باڵا بوو، ئەوەش بوو كە لە عێراقی نوێ لە نووسینەوەی دەستوری گشتی مافە نەتەوەییەكان زۆرینەی بەرجەستەبوو، بەڵام بەداخەوە بەهۆی كەش و هەوای دیموكراسی لە كوردستان و عێراق هەموو روانگەكان چووە سەر چاكسازی و نەمانی گەندەڵی، چونكە گەندەڵی هێندە گەورە نیە كە حكوومەتی بۆ بڕوخێرێت وەك ئەوەی ئێستا بانگهێشتی بۆ دەكرێت.
هەرێمی كوردستان بناغەی سیستەمی دیموكراسی ئامادەی هەیە و زۆریش بەباشی دەتوانرێ كاری دیموكراسیانەی لەسەر بكرێ، بەڵام ئەم شێوازی گوتارەباشترین چەكی دەستی سیاسیە هەرزەكانە نەك كاری ستراتیژی، چونكە هێشتا هەرێمی كوردستان لە قۆناغی راگوزەرە و بواریش هەیە تاكاری چاكسازی بۆ بكرێ، لەتەك ئەوەشدا جگە لە زۆر لەو كاراكتەرانەی بەشداری كارا بوون لە بەڕێوەبردنی هەرێم بەڵام ئێستا واخۆیان نمایش دەكەن كە فریادڕەسن و بەشدارن لەپەرت بوونی گوتاری كوردستانی؟!!. بۆیە نابێ‌ چیتر ستراتیژی و بەرژوەندیی باڵاكانی گەلێك كە دەیان ساڵە لە پێناو رزگاریخوازی كوردستان هەزاران قوربانیی بەخشیووە و دەبەخشێ‌..
سەقامگیری ، ئاشتیخوازی و بوونی دەیان سەرچاویی كانزایی بە تایبەت نەوت و غاز وایكردووە كە سەرنجی چەند كۆمپانیایەكی گەورەی بواری ئابووری بەلایی خۆیدا رابكشێت.
هەرێمی كوردستان راستە لەو هاوكێشەیە وەك دەوڵەت مامەڵە ناكات، لێ وەك قەوارەیەكی دیاروفاكتەرێكی بایەخدار - بەدەزگا شەرعیەكانیەوە - چ لەسەر ئاستی دەرەكی و نێودەوڵەتی یا هەرێمایەتی دەتوانێ ئەو رۆڵە ببینێ بۆ گەشەكردنی لەرووی سیاسی و ئابووری و بازرگانی و رۆشنبیریەوە، لەبەرئەوەی پێگەیەكی جیۆسیاسی و جوگرافی گرنگی هەیە بۆ ئەو پرۆسەیەی مامڵەكردن لەگەڵ وڵاتانی دراوسێیدا.سیاسەتی دەولی و پەیوەندیە نێودەولەتییەكان زیاتر لە بەرژەوەندییەكانی دەوڵەتانەوە سەرچاوەدەگرن، كە ئەمەش چەمكێكی ریالیستانەیە لەو هاوكێشەیەدا، بۆیە لەسەر ئاستی پەیوەندیە هەرێمایەتیەكانیش بەهەمان شێوە چەمكی بەرژەوەندی وئاڵووێری سودمەندیی دوولایەنە گرنگەوبەردەوام دەبێ جا چ لەرووی سیاسی بێ یا ئابووری یا بوارەكانی دیكە.
گرنگی ئەو پرۆسەیە و بەردەوامیی لە رووی پراكتیكیەوە سەركەوتووە و درێژەدەكێشێ ئەگەر هاتوو لایەنەكان بە پلانێكی تۆكمە و درێژخایەنەوە كاری بۆ بكەن و ئەنجامی بدەن، هەروەها لە رووی شوێن و جوگرافیەوە زەوینەی گونجاوو زیاتر و چاكتری بۆ رەخساوەو كردەنی ترە لە رووی جموجووڵەوە.
ئەو پرۆسەیە، كە رەنگە زیاتر لەرووی ئابووری و بازرگانی و پیشەسازی و رۆشنبیریەوە بێ، لێ ئەو بوارانە دەبنە هۆی ئەوەی لەئایندەدا ستراكچەرە سیاسیەكە بەهێزتر بێ و هەنگاوی چاكتر بنێ بۆ دەسكەوتی زیاتر، هەروەها بەدیوێكی دیكە سەقامگیریی سیاسی بۆ ناوچەكە بخاتەوە. سەرٍەرای گشت ئەو هەرٍەشە و مەترسیی و لەمپەر و كۆسپانەی بەردەم پێشكەوتنەكانی هەرێمی كوردستان ،بەڵام قەوارەی هەرێمی كوردستان بەهێز و جێی متمانەیە.