سادەترین پێناس بو زاراڤێ پارتێن سیاسی د فەرھەنگا زانستێن سیاسی دا( دام و دەزگەھەکێ جڤاکی َ یە کار بو پێشڤەبرنا جڤاکی دکەت ) ھەروەسا ھندەک بڤی شێوازی پارتێن سیاسی پێناسە دکەن کو ( دام و دەزگەھەکە ل کومبونا کومەلە کەسەکێ پێک دئێت , کو ھزروبیرێن ھەفپشک بو ریدانان ھەنە. ئەڤ کومەلە کەسە ب بەرنامەکێ دارێشتی کار دکەن بو بەرژەوەندیا گشتی ).
فەرە دەستپێکێبزانین کا ئارمانج ل دەرکەفتن و دامەزراندنا پارتێن سیاسی چیە, و بەرسڤا وێ پرسێ بدەین کو زورەک ژ تاکێن ڤی وەلاتی ل دەمێ تێکھەلکرنا بابەتێن نەتەوەی و نیشتیمانی و حزبی , دپرسن ئەرێ بوچی پارتێن سیاسی پەیدابون ؟
مەرەم ژ دامەزراندنا پارتێن سیاسی ل جڤاکی بو جڤاکی و ل وەلاتی بو وەلاتی و قوناغ بو قوناغ دئێتە گوھرین . چەندین فاکتەرێن نافخوی و ھەتا دەرڤەیی و ھوکارێن ئابوری و سیاسی و جڤاکی و ئولی و ئایدولوجی و ئاستێ روشنبیری و روحا شورەشگێری و پێکولا پتر خزمەتکرن ...ھتد. کار ل سەر دامەزراندنا پارتێن سیاسی دکەت . وەکی :
ئێک :
دەربازبون ل بن دەستیێ و داگیرکەریێ ئەگەرێ سەرەکی بویە یێ دامزراندنا پارتێن سیاسی ل وەلاتێن داگیرکری دا .ئارمانج و مەرەم ژی ل پێکولا دامەزراندنا پارتێن سیاسی ل ڤان وەلاتان ئەو بویە کو ل زولم و ستەما داگیرکەریێ دەربازبن. گەلێ کورد وەکی روون و ئاشکرا ئێکە ژ وان میللەتێن بن دەست ل چەندین چەرخێن دیروکی یە . ھەر ژ چالدیرانا ١٥١٤ بگرە ھەتا سایکس - بیکو یا ١٩١٦ و دیڤدا سان ریمویا ١٩٢٠ و ھەتا سەعد ئابادا ١٩٣٧ و دەرباز بون ب پەیمانێن نھێنی یێن دژی کوردا ھەتا رێککەفتنا جەزائیر یا خیانەتکار ل سالا ١٩٧٥ . گەلێ کورد بو ئێک دەقە ژی رازینەبویە ب بن دەستیێ و بەردەوام ل خەباتا چەکداری و دبلوماسی دا بویە و چو جاران ژی بێ ھیڤی نەبویە . ل باشورێ کوردستانێ دامەزراندنا پارتی دیموکراتی کوردستان ل سالا ١٩٤٦ وەک نوو بونەڤا ھیڤیا گەلێ کورد بو ل گەل رێکخستنەڤا گەلێ کورد و بەردەوامی دان بو ب ھزرا ئازادیێ . ھەر ژ روژا پارتی ھاتیە دامەزراندن و دیڤدا حزبێن دیتر گەلێ کورد ل ئارمانجا سەربەخویێ ژێ ڤە نەبویە و بەغدا پێنگاڤەکێ ھاتبیتە پێش یا دەھان چو بیتە پاش . وەکی سەروکێ حکومەتا ھەرێما کوردستانێ نێچیرڤان بارزانی ل (٧١) سالیا پارتی دیموکراتی کوردستان دا راگەھاندن ( سوزا بەردەوامی دان ب خەونا دێرینا و ھیڤیا گەلێ کوردستانێ دێ دەین ژ کوردستانەکا سەربەخو و ئاشتی خاز و پێشکەفتی و ...) ئەڤ چەندە رادگەھینیت کو بەحس کرن ژ ریفرانومێ دنھا دا وەکی زور جارا ھندەک شروڤەیێن سەر و بن ددەنێ و دبێژن بو ڤەشارتنا کریزێن ناڤا کوردستانێ نە! ئەرێ یا رەوایە کو ئەڤا بو دەمێ سەد سالا ھاتیە کرن بو ڤەشارتنا کریزان ببیت ؟ باشترین بەرسڤ ئەوە کو دروستکرنا دەولەتێ پێتڤی ب دەرفەت و گوھرینا میکانیزم و ھەفپەیمانیا یە .
دوو:
ژ مەرەمێن سەرەکی یێن دامەزراندنا پارتێن سیاسی ئەوە کو پشتی دام و دەزگەھێن سیاسی ئاڤا دبن ل وەلاتی دا بو پتر خزمەتکرنا خەلکی و پروسا سیاسی و گەھاندنا کارو چالاکیێن ریکخراوێن پیشەی , ئەوە زور جارا ئەڤ ریکخراوە دەست ل ناڤ دەست ھەولا پێک ئینانا پارتێن سیاسی ددەن بو پاراستنا مافێ پێکھاتێن جڤاکی . پشتی سالا ١٩٩٢ ھەتا نھا حکومەتا ھەرێما کوردستانێ باشترین کەش بو دامەزراندنا رێکخراوێن پیشەی و جورا جورا دەستەبەرکریە و بەردەوام ھاریکاریا ماددی و مەعنەوی کریە .
سێ :
پێش ئێخستنا کارێ رێکخراوەی و ھاریکاریا خەلکی و بلاڤکرنا ھشیاری دناڤ جڤاکی و بەرەف پێش برنا ھەفرکیا سیاسی و ھەڤرکی کرن ل سەر ھندێ کی دێ پتر خزمەتا گەل و وەلاتی کەت ژ ئارمانجێن ھەری پێشین بویە یێن پارتێن سیاسی .
ھەرێما کوردستانێ وەک دەڤەرەک نیمچە سەربەخو ھەر سالا ١٩٩١ ھەتا نھا , حکومەتا کوردستانێ بەردەوام کار کریە بو ھندێ ژیانا حزبی ل کوردستانێ یا پاراستا بیت . ھەر چەندە ھەرێما کوردستانێ ل ژیێ دەسەلاتداریا کوردی دا ریبریێ چەندین سەرژێھەلی و سەرژوردایی بویە و زور جاران رەخنە ژی دئێنە گرتن . بەلێ ب شێوازەکێ زانسی ئەگەر ل ڤێ پرسێ تەماشە بکەین دێ بینین کو :
• حکومەتا ھەرێما کوردستانێ بەردەوام کار کریە و ب ھەفکاریا دام و دەزگەھێن دیتر یێن وەلاتی کو باشترین کەش بو ژیانا سیاسی بێتە دەستەبەرکرن .
• دیف ھەمی پیڤەران ئەگەر مروڤ ب ویژدان سەحکەتێ ھەرێما کوردستانێ و سەرەدەریا حکومەتا ھەرێمێ ل گەل فرە حزبیێ چاڤ وەلاتێن دیتر یێن روژھەلاتا ناڤین , کوردستان ل رێزا پێشیێ یە .
• ئەو ژیانا سیاسی یا کوردستانێ ھەی ھندەک حزبێن سیاسی خوە ژێ کریە دوژمن , ئەڤ چەندە ل واقعی دا نابیت و ل جیھانا سەردەم داو ل زانستێ سیاسی و ھەڤرکیا حزبی دا سیاسەت ھونەرێ رێڤەبرنێ یە و کی پتر خزمەتێ دکەت ؟ ل ھەرێما کوردستانێ دا حکومەتا یا بەردەوامە ل کار کرنێ ھەتا نھا ل سەر ڤان کریزێن ھەیی ژی , بەلێ ھندەک ئالیی ھند رەخنە کریە بارا خوە بەرھەف نینن (رێژەیی ) پاخن و ھەمی تشتی ب رەش دبینن .
ژیانا سیاسی ل بن سێبەرا حکومەتا ھەرێما کوردستانێ ھەتا نھا ب ھەمی باشی و کێم و کورتیا ڤە یا بەردەوامە و کار کرنەکا باش ھاتیە کرن و ھێشتا ژی دئێتە چاڤەرێکرن . فەرە کو ھەمی پارتێن سیاسی ل کوردستانێ بزانن کێشا کوردی وەک سەربەخویی ل رێکێ دایە نە بەس کریزێن بچیک بچیک .